Garai hartan bi giro ezberdin bizi nituen. Batetik herri txiki bateko giroa. Loiu, herri erdi baserritar eta erdi kaletarrekoa. Eta bizi nuen beste giroa unibertsitatekoa zen. Garai hartan unibertsitatea oraingoarekin konparatuta, zeharo politizatuta zegoen. Ez zen bereizten zer zen sindikatua eta zer alderdi politikoa eta normala zen konpromisoak hartzea. Nik karrera bukatu eta Franco hil zen. Orduan legalizatu ziren sindikatuak, ordura arte ez ilegal eta ez legal, "toleratuak" baitziren. Ilusio berriak piztu ziren, eta erabaki pertsonalak zein taldekoak hartu behar izan genituen. Horrela hasi nintzen ELAn lanean.

Emakumeen errealitatea izugarri aldatu da. Une honetan, nahiz eta oraindik kopurua ez den erabat orekatu, lan merkatuan %40 emakumeak dira. Aldaketa hori oso handia da, azken 8 urteetan hazi delako gehien kopuru hori: emakume kopuru osoaren erdia. Bestalde, generazio berriak sartu dira. Lan baldintzak ere asko aldatu dira: batik bat lan finkotik aldi baterako lanera pasa gara, horren atzean dagoen denarekin. Sektoreen garapena ere kontuan hartu behar da, eta gehien hazi dena ez da industria sektorea izan, zerbitzuetakoa baizik.
Aldaketa horiekin guztiekin langilearen kultura aldatu da. Langileen lehentasunak orain beste batzuk dira. Nagusiena, egonkortasuna kolokan ikusten dutenez, lan finkoa lortzea da. Lan prekarioek arazo bereziak sortu dituzte: soldata diskriminazioa, lan ordu flexibilitatea...

Organizazio guztiek logika bat dute. Baina organizazioak ez badu logikaz aldatzen, eta ez baditu kontuan hartzen langileen munduan dauden aldaketak, errealitatetik kanpo geratzen da. Sindikatuak legalizatu zirenetik 25 urte pasa dira eta esan bezala langileen mundua zeharo aldatu da.
Sindikatuek premia berri horiek hartu dituzte bere errebindikazioetan, eta jende berria sartu da sindikatuen egituran, batez ere emakumeak eta gazteak. Beste lurralde batzuetan sindikatuak oso atzeratuta geratu dira, arduradunen adinari-eta begiratuz gero, gizartearen parekoak ez direlako. Baina Euskal Herria herri txikia da, denok ezagutzen dugu elkar, demokrazian urte gutxi daramatzagu... eta errazagoa da errealitateari gertuagotik lotzea. Euskal Herriko sindikatuek ez dute hurbiltasunik galdu eta osasuntsu daude.

Mundua aurkakoen dialektikan sartua dago. Onak egoteko txarrak egon behar dute. Dialektika horretan sortu zen sindikalgintza, enpresariari aurre egiteko, kapitalismoari aurre egiteko. Langilearen erantzuna antolatzea da sindikatuaren funtsa. Zentzu horretan sindikalismoa eta kapitalismoa bat datoz, kapitalismoak sortu baitzituen sindikatuak, eta kapitalismoan direlako beharrezko sindikatuak.
Baina sindikatuok badugu gure utopia. Gure utopia klaserik gabeko gizarte bat lortzea da, gizarte alternatibo bat. Errealitatean, eguneroko borrokan helburuak mugatuagoak dira, eta sindikatuak eguneroko borrokari heldu behar dio. Urruneko begirada galdu gabe, jakin behar du utopiara hurbiltzeko beste pauso batzuk eman behar dituela.

Pentsa liteke kontraesana dela. Mundua globalizaziorantz doa, eta guk beti gure nortasuna eta naziotasuna defendatzen ditugu. Baina bi prozesuak ez dira kontraesankorrak. Batetik, ikusten da globalizazioaren aurka egiteko koordinazio bat behar dela, langileak maila unibertsalean koordinatu behar direla eta gizarteko sektoreen artean ere koordinazioa behar dela. Baina errealitate horretara iristeko, gizarte eta herri konkretuak daude. Teoria batzuek diote komunitate txikiek mundu mailako ekonomiaren aurka egin dezaketela, beren identitate kultural eta sozial sendoekin, euren arteko sare bat osatuta.
"Munduko hiritar" izate hori abstrakzio bat da. Gu munduko langileak gara, baina gure errealitatean bizi behar dugu, gure lantegian. Azkenean sindikatuen lana zehatza da, eta lan hori egiten da pertsona jakinekin eta marko definitu batean. Hor du sindikatuak bere indarra.
Herri bati lotuta errazago egiten da borroka. Herrietan jendeak elkar ezagutzen du. Enpresa batek norbait kalera bidaltzen badu, errazagoa da elkartasuna bilatzea, baten familiakoa ez bada bestearen koadrilakoa delako... Enpresari gehiago kostatzen zaio herriaren aurrean azalpenak ematea.
Multinazionalak dira herri bati lotzen ez zaizkion enpresa nagusiak. Baina hauek ere ez dira ukiezinak eta guk zirrikitu horiek bilatu behar ditugu. Multinazionalen egungo politika zera da: enpresa auxiliarrak hornitzaile gisa hartzea, eta almazenik gabe lan egitea. Beraz, ez bakarrik multinazionalean, enpresa auxiliar batean ere greba eginez gero multinazionalari eragiten diogu. Borroka desorekatua da, hori da kapitalismoaren legea. Baina desberdintasun horren barruan planteatzen da borroka, eta batzutan galtzen dugu eta bestetan irabazi. Sindikalista baten bizitzan garrantzitsua da irabazitako borroketatik animuak bildu eta zergatik irabazi den ikastea.

Irudi bat zabaldu du gure gizarteak, gizakia anonimoagoa dela dioena, eta gaurko kulturan balore ere bada indibidualismoa. Baina errealitate konkretuetan, enpresa eta herrietan, elkartasun sareari eutsi zaio. Jende gazteak mezu indibidualista asko jasotzen ditu, eta bere lehen helburua izan daiteke soldata lortzea. Baina hori lortzean konturatzen da soldata oso baxua duela, lan baldintza kaskarrak... eta ingurura begiratuta ikusten du bere adineko jende gehiena dagoela egoera berean. Gazte jendea konturatzen da bat eginez gero posible dela gauzei aurre egitea, bakarka ez dela ezer lortzen.

93an hasi ginen elkarlanean. Gure gorabeherekin, baina ikusi eta ikasi dugu lan bateratutik zer indar lortu daitekeen. Ez bakarrik lan munduan edo gizarte mailan, baita arlo politikoan ere. Gatazka politikoa gainditzeko bidean ELA-LABen esperientzia oso garrantzitsua izan da.
Arrazoi puntual batek elkartu gintuen. Gure herriak egoera oso larria bizi zuen, batez ere industrian. Larrialdi nazionala zela esaten genuen, enpresak ixten hasi zirela ikusita. Geroago, euskal esparru sindikala beharrezkoa zela ikusi genuen. Eta gatazka politikoa gainditzeko elkarrizketa eta elkarlana beharrezko zirela ere bai, nahiz eta pentsamendu politikoki polita beste bat izan, Ajuria Eneako paktuaren arabera. Horregatik uste dut gure jarrera aurrerakoia izan zela garai hartarako.
ETAk su-etena apurtu zuen. Guretzat prozesu politiko bat bukatu zen, gure ustez beharrezkoa den prozesua eta aurrera egiteko dagoen modu bakarra dena, alternatibarik gabea. Ezin da magnifikatu, izan daiteke motela eta izan ditzake bere deskonpentsazioak, baina aurrera jotzeko ez dago beste modurik.
LAB eta ELAk ez dugu berdin ikusten sindikatu batek politikan jokatu behar duen papera.
Hemendik aurrera zer egin? Nik uste publikoki gutxi hitz egin behar dela. Erraza baita besteari errua botatzea. Egungo prozesuan bakoitzak bereari eusten dio eta berea justifikatzen du, baina ez da dinamika horretan erori behar. Arazoak aztertu behar dira, eta gainditzeko gai bagara gainditu. Desadostasunak gainditzea lortzen badugu, euskal sindikalismoa asko indartuko da eta une honetan nola gauden kontuan hartuta, ikuspegi orokorrago batetik ere beharrezkoa litzateke ELA eta LAB elkartzea. Baina nahi izatea ez da nahikoa, hori lortzeko baldintzak badauden ikusi behar da.

Gure herrian, zorionez, ez dago ezer erabat bereizita. Pertsona ez da une batean langile, eta beste batean politikoa. Pertsona osorik hartu behar da. ELA politikan sartu zela leporatu ziguten presoen aldeko diskurtso batean parte hartzeagatik, edo LABekin bat egin genuelako... Baina jendeak hori beharrezko ikusten du, eta langileek apreziatzen dute.
Mediatikoki politikak garrantzia handiagoa du ekonomiak baino. Baina errealitatean ez dut horrelako sailkapen hierarkikorik ikusten. Sindikalismoak badu bere tokia gizartean. Eta askok uste dute politika mediatikoa eta instituzionala bakarrik dagoela. Baina enpresari batzuk asko sartzen dira politikan. Enpresariek itzaleko politika praktikatzen dute, ikusten ez dena baina oso eraginkorra. Administrazioan euren jendea sartzen dute, euren presio taldeak dituzte... Enpresariek ere politika kontrolatzen dute, enpresarientzat politika baita zergen kontua, dirulaguntzena, gizarte eredua...

Arlo kulturalean militantziaz egiten dira lan asko, diru gutxiren truke eta baldintza txarretan. Dena gurpil bat da, hori horrela ez bada ezin dira proiektuak aurrera atera. Uste dut gauzak normaltzen ari direla, ikusi besterik ez dago ikastoletan egoera nola hobetu den 20 urtean. Baina egia da sektore askotan langilea eta militantea nahastu egiten direla. Gertatzen dena da kulturan enpresak direla prekarioak. Hori da ezberdintasuna. Beste sektoreetan enpresek irabazi handiak dituzte, eta langileak esplotatuaz aberasten dira. Baina euskal munduan prekarietatea enpresaren prekarietateari lotuta dago, eta arazoa konplexuagoa da.

Jende gehiena derrigortuta dago lana egitera, eta ez du motibaziorik lan hori egiteko. Beste batzuk lana aukeratzeko zortea izan dugu. Eta zu gustura zaudenean, plus bat ematen diozu lanari eta proiektuari.

Soldatarekin bakarrik ez. Lan duina da sentitzea pertsona eta langile bezala errespetatzen zaituztela. Soldatan, talde harremanean, ziurtasunean, lan baldintzetan... Soldata garrantzitsua da, minimoaren azpitik dagoenean. Baina soldata ez da lanaren helburu bakar.

Mezu ofizialak dio erretiroa atzeratu egingo dela, eta ez dagoela pentsioak ordaintzeko dirurik. Hori ez da egia. Jendeak badu garai bat lan egiteko eta beste garai batek izan behar du erretiro duina lortzeko. Teknologiak prozesu hori erraztu behar du, ez konplexuago egin. Produktibitate aldetik hobea da jende gaztea hartu eta zaharragoak erretiratzea. Gazteak trebetasun gehiago du. Produktibitate horrek mantendu behar du ez bakarrik langile berria, baita jubilatutakoa ere.