Hamalau hilabete borroka armaturik gabe, presoak beti barruan, militante klandestinoen atxiloketak aurrera, eta Lizarrako fruitu politikoak garatzeke. Bake prozesua gelditua zen eta ETA aspertzen hasia. Orain, su-etena bukatutzat jo du. Berriz ere sartu gaituzte enfrentamentu gorriaren zuloan eta hobe da zerk eta non trabatzen zuen ulertzea. Hortaz beste artikulu bat? Irakurlea dagoeneko aspertua dago, zerbait berri esatea ez da batere erraza, baina gaia da gaia, eta mihia joaten da mina den lekura.
Bake garaia dea? Gauzak onduak direnean korapiloak arin aska daitezke, baldin protagonistek borondate eta argitasun politikoak badituzte. Ikusiak ikusi, egoera nahikoa garatua zenez galdetu behar genuke. Abertzaleen aldetik, baietz ematen zuen. Bazirudien ezker abertzaleak barnatu zuela borroka armatua ez zela bide egokiena; nahikoa argia ikusi da EAJ eta EA prest zirela ETAri bidea errazteko, armak duintasunaz utz zitzan. Denek onartu zuten eraikuntza nazionalari lehentasuna ematea, politika amankomun berriaren bidez. Eta giroa aldatu zen. Abertzaleen arteko liskarren bukatzeak eragin baikorra izan zuen jendearengan, elkar-laneko iniziatibak ageri dira, eta giro aldatze hori oso fruitu gozoa izan da gehienentzat.

, espainoltasunaren zaleak, eta bereziki gobernua, ez ziren bakerako prest. ETAk zergatik utzi zituen armak esplikatzeko, Estatuaren efikazia errepresiboa eta sozietatearen erretxazoa aipatu dituzte, ETAren bilakaera politikoa eta komunitate nazionalistaren oniritzia mespretxatuz. Gero, frankista amorratuek bezala heldu diote presoen arazoari, eta zigorraren logikan atrintxeratu dira. Argi utzi dute ez dutela deus mugituko ezker abertzalearen eskakizun politikoak bideratzeko. Derrota eta zigorra onartzea baizik ez diete utzi klandestino, preso eta haien lagunei. Hots, bakea ikusi dute errendizio hutsa bezala. Ahaztu zaie ETAren inguruko multzo soziala handia dela, eta indar aski daukala gogor erantzuteko. Gobernuak bere kalkuluak egokituko balitu, onartuko luke geldiunetik ateratzeko ETAren arrazoi politikoak kontutan hartzea ezinbestekoa dela: amnistia eta marko politikoaren aldatzeko borondatea legitimatzea eskuetan ditu, eta bakerako minimoak dira. Badirudi horren ulertzeko beste hamaika dozena atentatu behar dutela; logika harro eta errepresiboan tematzen badira, prozesu luze baterako abiatu gara.
Baina, bakerako bideaz analisia egokia zuen ETAk? Armen trukez amnistia lortzea itsusia zitzaion, «edukirik gabeko bakea» omen delako. Postura askoz zabalagoa hartu zuen, Lizarratik abian status politiko berria lortzeko. Herriarengan utzi zuen ETAk marko berria lortzeko protagonismoa, eta nola hitz horiek (herriaren eskuetan utzi...) formula lanbrotsuak diren, EAJ eta EArekin elkar-lanari eman zion Espainia eta Frantziarekin hausteko ardura, instituzio nazional berriak sortzeko manua eta, garaipenez garaipen, autodeterminazioa eta presoen askatasuna lortzea. Tamalez, irrealismo hutsa zen eta hasieratik sartu zen ETA politika-fikzioaren bidetik. Euskal Herrian, «herria» ez da hain heldu, trinko eta abertzalea bere oldarraz sistema osoa hankaz gora jartzeko.
Eta nondik asmatu zuen ETAk jeltzaleek jarraituko ziotela? Interes sobera dute instituzioetan, eta gobernatzeko lankide anitz sozialisten eta popularren artean. Kontserbadoreak dira, hausturen eta erradikalismoen etsaiak; tradizioaz, ongi apailatu dira autonomismoarekin. Anitz arriskatu dute, baina beren koordenada propioen arabera. Lizarrako garaian adorea izan zuten ETAren aldakuntza errazteko, antzinako lagunengandik nahikoa irain entzun dute, eta ez diote gero etekin elektoralik atera. Hasieratik bake prozesurako intentzio propioen jabeak ziren, eta ez ziren heldu ETAk eman zien leku soila onartzeko. Udalen Biltzarrera bakoitzak eraman ditu bere intentzioak eta, dokumentuetan idatzi edo ez, egoera erreala ez da ETAk idatzi gidoia.

, ETAk ez du indar harremanen oso irakurketa errealista egin. Gauzak helduak dira borroka armatuaren bukaera duin eta politikoa lortzeko eta, denbora berean, ezker abertzalearen lana demokraziaren barnean aurrera eramateko, oinarrizko baloreak ukatu gabe. Berriz, ez gaude alderdi nazionalisten aliantzaren bidez lurraldetasuna eta autodeterminazioa laster lortzeko garaian. ETAk Lizarra-Garaziri eman zion egitekoa ez da beste protagonistek eman diotena, besteak bereziki bakegintzari lehentasuna eman diotelako. Nahasmen horretan izan gara urte batez, eta hortik dator gaurko eskandalua: jende anitzek ulertu du gobernuen politika itsu eta errepresiboak ETA bultzatu duela berriz hastera, baina ez zait iduritzen EAJ eta EAri bota dien erantzukizuna askok barnatuko dutela. Hain zuzen, uste publikoak ere lehentasuna eman zion bake prozesuari eta ez eraikuntza nazionalerako balizko garaipenei. Orain, euskal alderdi nazionalisten batasuna arriskuan dago, eta adiskidantzaren giroan ibili direnentzat gauza gogorra da, nekez onartzekoa. Betiko fidelek trebezia handia daukate diskurtsoa egokitzeko eta ETAri jarraituko diote; baina fideltasuna, bertute handia izanik ere, ez da oso komunikagarria: konbentzituen alorretik kanpo ETAren mezua ez da pasatuko.
Horregatik, ETAk nahikoa kapitala bildu badu ere epe laburrean irauteko, epe luzerako pentsaketak egin beharko ditu. Espero dezagun atentatu indiskriminatuen zuloan ez gaituela amilduko, eta borroka armatuan sartu diren gazteen kemena ez duela lardaskatuko. Eskakizunak konflikto armatuaren bukaeran eta amnistiaren inguruan zentratuko balitu, laguntzak berreskuratzen ahalko lituzke, eta gobernuari arrazoinezko irtenbide baten beharra ikusaraziko lioke, agian luza gabe.
Helburu lorgarri horiekin lotzen ahal dira lurraldetasunaren eta autodeterminazioaren aldeko kondizio berriak, baina alor independenteak direla onartu beharko du ETAk. Tematzen bada gidoia osoa idazten eta beste aktoreen errola goitik behera asmatzen, su-etena baino lehenagoko bakardadeari kondenatua dago. Garai gogor berriak laburrak badira hobe, eta ea negoziaketaren posibilitateak era errealistan aurkezteko baliatzen dituzten protagonista guztiek