«Euskara da euskaldunok inoiz egin dugun poemarik ederrena»


1996ko urtarrilaren 14an
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
"Urdinkara" poesia liburuaren xehetasunak
«Euskara da euskaldunok inoiz egin dugun poemarik ederrena»
Jose Angel Irigarai, «Urdinkara» poesia liburuaren egilea
Bilboko Kafe Antzokian egin dugu topo Jose Angel Irigarairekin; lanean atseden une bat hartu eta telefono elkarrizketa bat bukatu ostean, mintzatzen hasi zaigu. Hiztun ona da, argi hitzegin digu, gozo. «Urdinkara»rekin hasi eta poesigintzaz bukatu dugu, hizketan.
Zerk bultzatuta atera duzu, zure hirugarren poesia liburua den «Urdinkara»?
Betiko oldeak bultzatuta idatzi dut liburu hau. Nik beti idazten dut, nere moduan, maitale batekiko harreman mota dut poesiarekin, orain idatzi, orain utzi. Espresabide bat da, eta sortu ahala metatzen dira olerki batzu, eta bereizketa bat eginez, erabakitzen duzu argitaratzea. Azken liburua argitaratu nuenetik, «Biziminaren olerkina», 1986an, ordutik hona idatzitako olerkiak dira, ez denak, hautatutakoak baizik.
Horrenbeste denboran zehar idatzitakoak badu loturarik?
Bai, azken batean, beti liburu guztiak, bidaia iruditzen zaizkit. Norberak egiten duen bidaia, norbera eramaten duen bidaia. Nik nire azken olerki liburuan erraten nuen, azken olerkian; «Josepa ederraren bidean barna banoala, adio eta ez naiz hala». Bide horretatik abiatu nintzen, bide iluna zen niretzat, beltz antzekoa. Baina pixkanaka ohartu nintzen argitzen zihoala iluntasun hori, eta anitzetan urdina agertzen zen nire bidean. Urdina enetako osotasunaren kolorea da. Berez urdina esanahi anizduna da. Nik metafora bezala erabiltzen dut, osotasuna adierazteko. Urdinkara berriz, osotasunera hurbiltzen ari den zerbait da. Nolabait beltzetik urdinera noa. Eta oraingoan ere Joxepa ederrari eskeintzen diot olerkia.
Nor da ba Joxepa eder hori?
Joxepa ederra Bidasoaldeko ipuin mitologikoetan agertzen den pertsonaia. Niretzako emetasunaren metafora da, emetasun ausartarena. Gauerdiz artajorran zeudelarik Bidasoan neska mutikoak, ur bila joan behar zuten mendian zegoen oihaneko iturri batetara; nehor ausartu ez eta bera izan zen ausartu zen bakarra. Ausartu eta joan zen, deitzen zioten eta erantzuten zuen, baina zenbat eta urrunago erantzuna mendreagoa. Azkenean ez zuen erantzun, gauak irentsi zuen. Han ahots bat entzun zen: «Gaua gauekoentzat, eguna egunekoentzat, eta Joxepa ederra guretzat». Nik beti hori metafora moduan hartu dut, emetasunaren ausardiarena. Beti erabiltzen dut, ni mailan eta gu mailan.
Emetasun horrek eta urdin koloreak bat egiten dute zuretzat?
Joxepa ederra emetasunaren irudia da, eta urdina aldiz osotasunarena. Hau agian bidai bat da, non urdinaren bila abiatzean emetasun horrekin elkartu nahi dudan. Joxepa ederraren irudia beti agertzen da, nahiz eta batzutan zeharka agertu. Indar erakargarria da batzuetan eta erangikorra bestetan. Idazteko eta bizitzeko dudan olde nagusi bat da hau. Herioaz tronpatzeko erabiltzen ditut metafora hauek, ustez osotasunaren jabe izanik ez nintzatekela herioaren beldur.
Ez duzu uste poesian heriotza eta maitasuna direla gai eta erreferentzi ia bakarrak?
Nik uste dut munduan eman diren kreazioak eta sormenezko lanak oro gertatu direla libido horrek, olde horrek eraginda. Bizian barna beti dago herioa, eta bizi nahia. Nere poesian agian funtsean dago hori, baina hala ere, ez da beti ageri.
Poesia gehien bat ez da errealitateaz mintzo, baizik eta zinezko errealitatearen biziaren munduaz. Nire ustez, bizitza da bizitzeko eta ez literatura egiteko, literatura egiten hasten garen ber, poesia esatebaterako, kezka sortzen zait ez ote garen bizitzaren poesia galtzen ari. Olerkia idazten hasten naizenean badut halako bikoitza den tentsio bat, ezin bizi hori egin gabe, baina nik nahi dut poetikoki bizi eta ez bizitzaz poesia bat egin.
Hiru olerki liburu plazaratu dituzu orain artean, ba al dago beraien arteko loturarik, bidai bakar bat osatzen al dute hirurek?
Nik uste baietz, azken finean nire biziaren eta ni naizenaren isla badira, nire taupaden eta nire printzak eta oihartzunak badira, derrigor izan behar dute ni naizen bezala. Arte mota orok behar du izan bizitza ikuspegi, sentimolde batzuen islada. Tematikoki badira aldakuntza batzuk, baina, agian, liburuen arteko tentsio hortan murgildua nago orain iluntasunean eta orain argitasunean. Beti ere argitasun horren bila.
Euskal olerkigintza zelan ikusten duzu?
Nire ustez olerkigintza beti izan da euskalgintzaren erarik nagusienetariko bat. Eta ez da kasualitatea gure lehen liburua, Etxeparerena, olerkiz osatutakoa izatea. Mendeetan zehar ere gauza oparoenak ere ez ote dira olerki bidez etorri. Euskaren baitan badago horrelako olerkitasun bat eta euskara bera ere, nire ustez, euskaldunek inoiz egin dugun poemarik ederrena da. Inongo zalantzarik gabe esaten dizut. Bada olerkigintzarekin bizitzeko era bat.
Egungo olerkigintza ere nahiko oparoa iruditzen zait, literatura bezalaxe. Kuriosoa da baina, niretzat, euskal literaturaren bizia haundiagoa da euskaren bizia baino. Nire ustez literatur mailan produzitzen dena gehiago da.
PATXI GAZTELUMENDI
42-43

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakIRIGARAI1
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaPoesia
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
PertsonaiazIRIGARAI1
EgileezGAZTELUMEN1Kultura

Azkenak
Arabako Mahastiak sor-markari behin betiko itxi dio bidea Espainiako Auzitegi Gorenak

EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ezetza eman zion ABRA Arabako Errioxako Upategien Elkarteak bultzatutako sor-markari. Elkarteak helegitea jarri zion ebazpenari, eta orain Espainiako Auzitegi Gorenak ezetza berretsi du.
 


Beskoitzen ikastola eraikitzeko lursaila eskuratu du Seaskak

Ikastola 2013an sortu zuten eta ondoko urtean jarri zuten prefabrikatu bat herriko etxearen lursail batean bertatik bideratzeko ikaskuntza. 2022an eraikin sendo bat eraikitzeko proiektua aurkeztu zuten, baina herriko kontseiluak ez zuen horrelakorik onartu. Gatazka gogorra egon... [+]


2025-06-19 | Sustatu
AA batek zenbat eta gehiago “arrazoitu”, orduan eta okerrago

Applen lan egiten duen ikertzaile talde batek adimen artifizialaren (AA) esparrurako egindako ikerketa baten emaitza argitaratu dute. Izenburu esanguratsua du: The Illusion of Thinking. Euskaraz, bere izenburu luzean, honela: Pentsatzearen ilusioa: arrazoitzeko ereduen... [+]


Desokupacyl enpresa Donostian dagoela ohartarazi dute

Desokupacyl desokupazio taldeak bideo bat argitaratu zuen atzo sare sozialetan, Luis Nuñez Mané burua eta beste hiru kide Donostian zeudela esanez. Bideoa, Kontxan grabatuta dago, eta “okupatutako” etxeak erostera bultzatzen du bertan Manék:... [+]


Ekialde Erdia
Mundua begira, Israelek eta Iranek elkarri erasotzen jarraitzen dute

Joan den ostiralean Israelek Iran eraso zuenetik, bi herrialdeek bata bestea erasotzen jarraitzen dute. Ali Khamenei Iraneko liderra hilko dutela diote Israeleko agintariek, AEBen parte hartze zuzena eskatzen dute, baina AEBetako lehendakari Donald Trumpek ez du oraindik erabaki... [+]


Langileen eskubideek okerrera jo dute azken hamarkadan, bereziki Europan eta Ameriketan

Nazioarteko Sindikatuen Konfederazioak (ITUC) urtero argitaratzen duen txostenak langileen eta sindikatuen egoera globala gero eta okerragoa dela adierazi du.
 


2025-06-19 | Axier Lopez
Banco Santanderrek armagintzan eta genozidioan duen parte-hartzea salatzeko ekintza egin dute Azpeitian

Azpeitiko Elkar-ekin taldeak protesta ekintza egin du asteazken gauean. 1.000 kilo obra-hondakin utzi dituzte bankuko sarreran, hildakoak irudikatzeko panpinak jarri eta porlanez zikindu dute egoitza.


Iruñeko eta Gasteizko gertakarien gaineko erantzukizuna aitor dezala eskatu diote Espainiako Gobernuari

78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.


Prostituzioa debekatzeko lege proposamena aurkeztuko du Espainiako Berdintasun ministroak irailean

Birritan saiatu da PSOE legea aurrera ateratzen. "Berriro ekingo diogu, beharra bertute bihurtu behar dela uste baitut. Benetan, unea dela uste dut", adierazi du Ana Redondo Berdintasun ministroak.


BVE talde parapolizialak gutxienez 40 lagun hil zituen 1975 eta 1983 artean, Iñaki Egañaren arabera

Iñaki Egaña historialak Impunes (Txalaparta, 2025) liburuan dio frankismoak talde parapolizialetara jo zuela errepresioa "itxurak mantenduta" ezartzen jarraitzeko, eta beren kideen "inpunitatea" azpimarratu du. Duela 50 urte sortua, bederatzi... [+]


Teresa Zavaleta 
“Euskararen bidez Euskal Herriko egoera politikoa ulertu nuen”

Argentinarra da, baina sustraiek errotzen dute. Euskararekin maiteminduta dago, 25 urterekin ikasten hasi zenetik. Arbasoetako batzuk Euskal Herrikoak zituen, Soraluzekoak eta Azagrakoak, eta bizpahiru urterekin hasi zen Arrecifeseko Euskal Etxera joaten; arbasoa sortzaileetako... [+]


PSNko idazkariorde Ramón Alzórrizen dimisioak ustelkeria eta krisi politikoa Euskal Herrian kokatu ditu

María Chivite Nafarroako Presidentearen "konfiantza galdu" duela eta, Ramón Alzórrizek PSNko idazkariorde nagusi eta Nafarroako Parlamentuko bozeramaile izateari utziko dio. Bere bikotekidea Servinabar enpresan lanean aritu zela publiko egin ostean eman du... [+]


Faxismoaren aurka borrokan, munduan zein Euskal Herrian

Lanaren Ekonomia irratsaioan faxismoaren gorakada aztertu dugu, munduan eta Euskal Herrian gertatzen ari dena.


Papax Fagoaga, mutil-dantzaria 1970eko hamarkadatik
“Ezin nuen ulertu emakumeok herriko bestetan ezin genuela mutil-dantzetan parte hartu, horregatik hasi nintzen dantzan”

Elkarrizketa ilustratzeko erabili dugun argazki nagusia 1970eko hamarkadan hartua da. Erratzuko plaza festetarako apainduta ageri da, ezpelez atonduriko ohiko eszenatokiarekin eta etxetik etxera zintzilik, dilindan dauden xingolekin. Urrunean bi soinulari agertzen dira, Maurizio... [+]


Aroztegiko Elkartasun Komiteak salatu du bi kidek jazarpenak eta irain matxistak jasan dituztela

Taldeko kideen aurkako eraso matxistak talde osoaren aurkako eraso gisa ulertzen dituela adierazi du Aroztegiko Elkartasun Komiteak. Komiteak salatu duenez, Aroztegiko epaiketara ikusle gisa sartu nahi zuen jendearen zerrendatik "Baztango mutil-dantzari talde... [+]


Eguneraketa berriak daude