"Euskal Herriaren egoera XVIII. mendekoaren antzekoa da"


1990ko uztailaren 29an
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Euskal Herriaren Adiskideen Elkarteko zuzendaria den Jose Maria Aycarti elkarrizketa.

JOSE MARIA AYCART
"Euskal Herriaren egoera XVIII. mendekoaren antzekoa da"
Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen zuzendaria da, Real Sociedad Bascongada de los Amigos del Pais delakoaren burua alegia. Hogeitabost urte daramatza Euskalerriaren Adiskide izaten. Bere egiten ditu Euskal Herriko elkarterik zaharrena eratu zuten 'ilustratuen' pentsakera eta helburuak. "Borondate oneko nork ez lituzke, bada, gizon haien ideiak onartuko?", galdetzen du abokatu donostiarrak.
XVIII. mendeko bigarren erdialdean Euskal Herriaren egoera ekonomiko motelak eragin omen zuen Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen(EHAE) sorrera. "Herriaren aberastasunaren iturburu ziren nekazaritza eta burdingintza indarra galtzen ari ziren. Lantzen ziren eremuak ez ziren behar bezain emankorrak, eta urtzagintzarako prozedura, bestalde, zaharkituta geratzen ari zen". Jose Maria Aycart-ek xehetasun guztieuin azaltzen digu bera zuzendari duen Elkartearen historia. "Peñafloridako kontea eta bere lagun aristokrata eta noble gazteak izan ziren irakaskuntzaren berritasuna plazaratzen hasi ziren lehenengoak. Ekonomiak aurrera egin zezan lehenik jendearen pentsakera, mentalitatea berritu behar zela zioten. Helburu hori zutela osatu zuten, 1765ean, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea".
Gipuzkoarra al zen, bere hastapenetan, Elkartea?
Ideiaren sorrera gipuzkoarra da, eta hasieran Gipuzkoarako bakarrik planteatu zen taldea. Gero, ordea, Bizkaia eta Arabako lagunengana jo zuten. Iparraldekorik eta Nafarroakorik ere bildu zen bertan. Hiru probintzien egitura mantentzen bazuen ere, ez zen horretara soilik mugatzen.
Hortik dator, orduan, "Iruac bat" lema.
Bai baina esku bakoitzak probintzi bat adierazten ote duen ez dago oso garbi, sinbolismoa ez da hain zehatza. Azken finean elkartasun ikur bat baino ez da.
Hasierako Estatutoetan Nazio Baskongadean zientziekiko zein arteekiko nahia eta gustea lantzea aipatzen da helburu bezala. Zer ulertu behar da Nazio kontzeptu horretaz?
Zaila da jakitea garai hartan honetaz zen pentsatzen zuten. Haiek nazioa zirela pentsatzen zuten behintzat, eta euskara unitate bat dela.
Ba omen zituzten hala ere eztabaidak. D'Abaddiek "Iruac bat"aren aurrean "Zazpiak bat" proposatzen zuen.
Iparraldeko jendearekin harremanetan jarri zirenean sortu ziren halako tira-birak. Ez dut uste "Zazpiak bat" hori onartzeko arazorik zuenik inork. Elkarteak momentu batean lortu zituen bi milatik gorako bazkideak bazter guztitakoak ziren. Asko amerikarrak ziren, Mexikokoak. Baina guzti hau azken finean jakiteke dago, Elkartearen historia osorik ez bait da idatzi oraindik.
Eta nola ulertzen duzue, gaer egun, "nazio baskongadoa"ren kontua?
Guk ez dugu ez muga geografikorik ezta politikorik ere. Pentsatzen dut euskal herritar den guztia dela euskal herritar. Berdin da non bizi den. "Iruac bat" lema eta hiru eskuen irudia aldatzea ere planteatu da, eta asko eztabaidatu da horren gainean. Ez dago Elkartearen helburuetan eta bere etimenaren esparruan, inolako kokatzen geografikorik. Gertatzen da hor dauden muga geografiko batzuren barruan egiten dugula lan. Baina guk joerarik ez dugu. Eta hain zuzen ere, ordazkaritza sistemak funtzionatzen segitzen du; ordezkaritzak bultzatu egin nahi ditugu. Ez ditugu Nafarroa edo Iparraldeko batzordeak bertara joanda guk geuk sortu nahi. Baina baldin badaude bi nafar Elkartearen delegazio bat han sortu nahi dutenak, bada, aurrera. Eta berdin munduko beste edozein tokitan egin nahi batute ere.
Egun, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea hiru batzordetan antolatuta dago: Gipuzkoakoa bata, Bizkaikoa bestea, eta Arabakoa azkena. Madrilgoa da, bestalde, ordezkaritza bakarra. Batzorde bakoitzak bere Asanblada Orokorra eta lehendakaria dituzte. Zuzendariak–une hauetan Jose Maria Aycart-ek berak–koordinazio lanak betetzen ditu.
Ilustratuen mugimendua zen Elkartearen ingurukoa?
Bai. Gazte hauek, gehienek ikasketak Frantzian buruturik, Europaren azken korrontearen berri ekarri ziguten.
Esan al daiteke, momentu historiko hartan afrantsesatuen mugimendua zela, eta kulturalki, ordea, euskaltzaleak zirela?
Bai, Ilustrazioa bera frantsesa zen izatez. Normala, beraz, afrantsesatuak izatea. Dena den, zentzu zabalgo batean, afrantsesatuak baino Europaren aldekoak ziren, zientzia eta aurrerapenaren aldekoak. Baina jende talde hau oso gustora sentitzen zen bere herrian, harro sentitzen zen bere nortasunaz, hizkuntzaz eta kulturaz.
Ilustratuen mugimendua?
Bada, bai. Agian hitza apur bat zaharkitua dago baina bai. Bai pentsatzen dugu Elkarteak bere sorreran izandako ideiek indarrean dirautela, egin beharreko salbuezpen guztiak eginez... Baina aztertuez gero Herriaren egoera lerro orokorretan, XVIIIkoaren antzekoa da. Orduan, hain da arrazoitsua nola pentsatzen zuten gizon haiek, erabat baliogarria dela modu berean pentsatzen jarraitzea.
Hasierako garaian izugarrizko eragin soziala zuen Elkarteak, boterea azken finean. Botere hori hezkuntza eta ikerkuntza arlora mugatzen zen ala ekonomia eta politikara ere hedatzen zen?
Elkarteak ez du inoiz inolako botere politiko eta inolako botere ekonomikorik izan, orain ez duen bezala. Ez dut uste gure Elkarteak, ez XVIIIan, ez XIXan eta ez XXan, inoiz botere izateko desio, anbizio ala ideiarik izan duenik. Motore izateko bai baina botere izateko ez. Beraz, ez dut uste inoiz presio taldea edo talde politikoa izan denik.
Tankera liberaleko mugimendua al da orain ere?
Bai, politikaren zentzu zabalean mugimendu liberala da.
Orain ez duen garrantzia izan zuen Elkarteak bere lehen urtetan. Zer dela eta?
Gertatzen da, XVIIIan hau sortu zenean elkarte bakarra zen, eta denetik egin behar zuen beste ezer ez bait zegoen hemen. Orain, aldiz, euskal unibertsitate bat dago, beraz, eremu horretan sartzea ez dagokio gure elkarteari. Euskaltzaindia hor dago, eta horretan ere ez gara sartuko. Eusko Ikaskuntza ere hor dago... Sozietatari ematen diogun definizioa, Elkarte akademiko eta multidiziplinarrarena da. Baskongada-k nahi zuena eta duena zera da: edozein arlotan zeresana duen jendea biltzea, beti herriaren onerako. Gogortasun akademiko bat izan behar du: linguistika, ekonomia, kimika, historia izan daiteke; dena da baliogarria Herriaren onerako bideratzen bada.
Aipatu duzuna da agian Elkartearen egungo arazoa. Geratzen al zaio EHAEari esparrurik?
Uste dut, lehenik, denontzako dagoela lana, zoritxarrez. Herriak daukanetik, ez du ezer soberan. Bigarrenik, koordinazio eta borondate oneko lan bat egin behar da erakunde guztien artean. Zentzugabekeria iruditzen zait bakoitza bere arloan modu itxian aritzea, "geldi, hau nirea da eta" esanaz. Hori absurdoa da, eta konpetentzia egotea ere bai. Gai baten gainean Eusko Ikaskuntza sakontzen ari bada, esate baterako, zentzurik ez du beste erakunde batek lan bera egitea. Baina, "hau nik egiten dudalako ez dezala beste inork egin" esatea aurrekoa bezain zentzugabekoa iruditzen zalt. Lehendabizi behar duguna zera da, koordinazioa eta borondate on handia: "hau zuk egiten duzu eta nik ez, eta beste hau bion artean egingo dugu" etabar esateko. Gainera, bestelako erakundeetako jendea Herriaren Adiskideak dira, Elkarteko bazkide. Baina esaten badidazu, "baina zein da konkretuki Elkartearen eremua?". Uste dut lehen esan dizuedala: arlo akademiko hori dagokio Elkarteari. Azken finean, Herriko gorputz zientifikoko partaide den jendea da, une jakin batean Euskal Herriaren Adiskideen Elkartean biltzen dena, arlo konkretu bat landu eta bertan laguntzeko. Gutxien kezkatzen nauen gaietarikoa da hau. Zergatik? Denek zeregina dutela pentsatzen dudalako.
Baina zuen ikerketek ba al dute proiekzio sozialik?
Denetarik dago. Batzutan dibulgazio kontua baino ez da izaten. Beste ikerketa moeta batek beste erdiespena izan dezake. Agian etorkizunean gauza serioagoak egingo ditugu, hori da desiratzen dudana eta amesten dudana. Saiatzen gara egiten diren lan argitaratzen.
Elkarte bezala, ez al zarete atzera begira bizi?
Elkartea apur bat fosil bilakatzen hasia zegoen, arrazoi desberdinegatik. Lehenengoz, desoreka bat zegoen batzorde historiadorearen alde, alegia, partaide askoz gehiago zeuden batzorde horretan besteetan baino. Honegatik, Elkarteak ikerketa historikoak egitera jotzen zuen gehienbat, eta agian ez zuen beste eramuetan eragiten. Eta inertziagatik agian, bai barrundik begiratuta eta baita kanpotik begiratuta ere, Elkartea zaharkitzen hasia zen: bere partaideetan, bere ideietan, bere atzera begiratze horretan. Horri buelta ematen saiatzen ari gara azken urteotan. XVIIIan, gure aurrekoek gehiago begiratzen zioten etorkizunari iraganari begira ziezaioketena baino. Gure egunetan, atzera gehiegi begiratzeko pekatua egin dugu. Hori aldatzen ari da, eta onartu ditugun Estatuto berriek joera hori dute. Orain, Elkarteko adiskide izan nahi duenak, ez du inolako ohore edo pribilejiorik, baizik eta lanerako konpromezua. Bazkideekin izan behar dugun gogortasuna handia da. Jaun batek, lan oso ona egin duelako adiskide izatea proposatzen bazaio, eta sarrerako hitzaldia ematen badu, hitzaldi bat gehiago azken finean... eta hurrengo egunean deitzen badiozu, eta jada ez da Herriaren Adiskide bere artikuluak sinatzerakoan baizik, jaun hori ez da interesgarria. Horretarako eskubide osoa du, baina era berean beharkizun osoa du Elkarteak zerbait ikertzera deitzen badu, etortzeko. Herriak Elkartearen bitartez eskatzen diona betetzeko beharkizuna du.
GARBIÑE UBEDA IMANOL MURUA
27-30

GaiezKulturaKultur ErakEuskalerria
PertsonaiazAYCART1
EgileezMURUA2Kultura
EgileezUBEDA1Kultura

Azkenak
2025-07-23 | Euskal Irratiak
Battitta Boloki: «Kanakian deskolonizazio prozesu bat abiatu dute, eta bidean da»

Joan den astelehenean, Paris inguruko Bougival herrian izenpetu zen "oinarrizko akordioa", Kanakiaren etorkizun politikoari buruzko dokumentu garrantzitsua. Testuinguru honetan, Kanakiako Nazio Askapenerako Fronte Sozialistak bere lehen adierazpen ofiziala plazaratu... [+]


Pestizidak baimenduko lituzkeen legearen kontra 1,5 milioi sinadura batu dituzte Frantziako Estatuan

Duplomb Legeak hiru neonikotinoide baimenduko lituzkeela salatu du ELB sindikatuak. "Aberrazio zientifikoa, etikoa, ingurumenezkoa eta osasunekoa" dela salatu du legearen kontrako sinaduren biltzaileak. 


Sergio Ayucar: “BSHri oso merke atera zaio Eskirozko lantokia ixtea”

ELAk eta LABek ez dute lan batzordearen gehiengoak erdietsitako eta langileen gehiengoak onartutako aurreakordioa sinatu: "Ez da 1.000 familiarentzako irtenbiderik planteatzen. Finean, lanpostu askoren galera eta fabrikaren itxiera dakar", adierazi du LAB sindikatuko... [+]


Israel Gazan “inoiz ikusi ez den sufrimendua” eragiten ari dela salatu dute Mendebaldeko 28 estatuk, baina neurririk iragarri gabe

"Oinarrizko premiak bilatzen dituzten bitartean zibilak, haurrak barne, anker hiltzea" salatu dute. Gazan hamabost pertsona hil dira gosez azken 24 orduetan, eta AFP albiste agentziako kazetariek ohartarazi dute euren lankideak gosez hiltzen ari direla zerrendan,... [+]


Subflubiala Ez plataformak protesta zaratatsua egin du Bizkaiko Foru Aldundiaren aurrean

Subflubialaren behin betiko proiektua onartu zuenez Aldundiak pasa den astean, eta dozenaka pertsona batu dira proiektua gelditzea eskatzeko.


71 urteko espetxe zigorra ezarri diote Hondarribiko surf irakasle bati, 11 adin txikikori sexu abusuak egitea egotzita

2011tik 2021era bitarte egin zituen erasoak, klaseak eman bitartean. Gipuzkoako Lurralde Auzitegiak sexu abusuen delitu bakoitzeko lau urte eta hilabete bat eta hamabi urte bitarteko kartzela zigorra ezarri dio. Horrez gain, 40 urteko gizonak adin txikiko bakoitzari 3.000 eta... [+]


Frankismoko dokumentu klasifikatuak argitaratuko dituen legea onartu du Espainiako Gobernuak

Bide parlamentarioa egin beharko du orain. Lege testu honen arabera, 30 urteko epea ezarriko dute sekretuak desklasifikatzeko, eta 45 urtekoa "goi mailako" sekretuendako. Bakoitza hamabost urtez luza daiteke.


Espainiako Auzitegi Gorenak Loiolako kuartelari babes berezia ematen zion epaia bertan behera utzi du

2022an EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ebatzi zuen kuartela Hirigintza Ondare Eraikia Babesteko Plan Berezian sartzea, Voxek jarritako helegite bat onartuta. Gorenak baliogabetu egin du epai hori, eta bidea ireki dio Donostiako Udalari eremu horretan 1.500-1.700 etxebizitza... [+]


Galizieraz egiteagatik eraso egin diote espainiar batzuek turismo-gida bati Galizian

Inguratu, iraindu eta besotik heldu eta bultzatu ere egin zutela salatu du Galiziako gida gazteak. Valladolidekoak dira sei pertsona galegofoboak.


Legazpiko Udala eta Sidenor kalte ordainak ordaintzera zigortu dituzte langile bat amiantoaren eraginpean jartzeagatik

Langileak amiantoak eragiten duen minbizi mota bat dauka eta 376.305 euroko kalte ordaina eman beharko diote, EAEko Auzitegi Gorenak zigorra berretsi baitu. 


Zabaltzen ari den morofobiaren azken adibidea, Gasteizen

Gasteizko hainbat auzotan ezarri dituzten “Moros fuera de España” kartel eta pegatinak ikertzen ari da Ertzaintza. Irun, Hernani, Barakaldo… Ez dira kasu isolatuak, eta “etorkinen kontura jarraitzaileak irabazi nahi dituen ideologia” ikusten du... [+]


Donostiako auzitegi batek ebatzi du zaharren egoitzako langile denek ez dutela euskarazko B2 maila eduki beharrik

Euskarazko B2 maila dutela ez ziurtatzeagatik Eibarko Egogain zaharren egoitzako lan eskaintza publikotik kanpo utzi zituzten bi langileen alde ebatzi du Donostiako Lehen Auzialdiko 3. Epaitegiak, CCOOk jakinarazi duenez. 2024ko urrian, Gonzalo Pérez Sanz epaileak... [+]


Jesus Maria Gomez Ezkerro preso iruindarra aske geratu da zigor osoa beteta

Jesus Maria Gomez Ezkerro 'Txutxo', 2001eko urtarrilean atxilotu zuten, 2021ean hirugarren gradua ezarri zioten, eta 2023ko otsailean baldintzapeko askatasuna eman zioten. 24 urte geroago aske geratu da. 


2025-07-22 | Estitxu Eizagirre
Frutazaintza ekologikoa ezagutzeko txangoa deitu du Biolurrek

Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]


Eguneraketa berriak daude