Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
ostirala 2025eko uztailaren 18an
Eñaut Etxamendi: "Nebrosis Batean Eror Ez Nendin Nintzen Musika Sortzen Hasi"
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Behin batean, bazen bikote bat kantuz aritzen zena, Etxamendi eta Larralde izenekoa. Etxemendi eta Larralderen abestiek bihotzak sukarrez erretzen zituzten. Eñaut Etxamendiri, Aezkoakoen odol beroa eta 52 urte, begiak zimurtu eta bizkarra konkortzen zaizkio abestiari ekiten diolarik. Lurrak higatu dizkio eskuak, idazkiaren menpe dabil, bere erlojuan idazkiaren ordua baitakar. Dohain aparta du kondatzeko, erritmoak dio manatzen, karisma kementsu bat dario. Hitz batez, gorabehera handiko giza-semea.
Baditugu 30 kantu ineditoak, norbait harrapatuko banu publikatzeko, gehiago egingo nuke. Badu aspaldi gelditu naizela kantu egitetik. Eskatzen gintuzten leku guztietara ezetza ematen genien. Balitz argitaratzeko ahala orkestarekin disko hori froga bat litzateke. Gehiago egingo nuke, ezen orain akumuladoreak berriz beteak baitira, hainbeste urtetan deus egin gabe.
Nik beti pentsatzen nuen, barnean neukana zerbait moduz azaltzea. Unibertsitatean irakatsi zizkidaten mintza-teknikek ez zuten hemen funtzionatzen. Euskaldunei erratea: «Zarete, gara, herri nebrotizatu bat, zapaldutako bat, desegindako bat!». Orduan biltzen dituzu aulkiak aurpegira. Jendeari erraten diozu: «Kantzerra badugu!». Eta horrelakorik jendeak ez du entzun nahi. Une hartan gertatu zen, ni nebrosis batean ez nendin eror, nihaurentzat hasi nintzen musika sortzen.
Olerkiak baino inportanteago beti izan da enetzat musika. Hori baita nigarra emateko molde bat, oso berezia. Hitzak kartzela bat dira enetzat. Hitzez erran duzuna, hori da besterik ez, nahiz metaforak erabili, hitzetan ezarritakoa gakotuta egoten da. Baina airea, musika Otxagabitik etortzen den haize hura bezala da, hor deude mila testu posible direnak, ez dago batere kartzelarik.
Gero nuen Larralde ezagutu. Oso gazte, etorri berria, Larralde bera ere, aurretik abeslaria zen; «Les petits chanteurs» katedraleko abeslariekin ibilia zen.
Ohartu nintzen, nik ene baitan nituen kontzeptuak (gure nortasun berezia) Frantziako unibertsitateko hitzekin ez nuela deus erdietsiko. Gauza berak erraten ahal zirela, elizak liturgietan egiten duen modura, musika eta olerkiak erabiliz, hitz-erdika. Handik jendea ateratzen zen 40 gradutako sukarraz. Jendea: «Ieup, dia!!!», berotuta irteten zen, eta nik ene baitako "Hori duk bidea!". Gero, urte batzuren buruan, 66 edo 67an, ohartu nintzen jendea ni bezala zela, bide beretik ulertzen zuela gauza.
Ordurarte jendea oso berezita, hautsia, zen. Hasi ziren taldeak osatzen, elkarrikusten eta, ondoko egunetan elkarrekin mintzatzen, «horrek kantu berri bat eman dik!». Badakizu, mundu berri bat sortzen.
Oso galduta zegoen tokitik. Errateko zenbateraino galduta zen, Lekunberrin, 65a izango zen, herriko bestak, eta ostatuan jende zaharra kartetan ari, artzain batekin, umetako lagun enea, hasi egin ginen ezti-eztiki abesten: "Andereño bat ikusi nuen, igande goizño baten..." eta jendea begiratzen ea mozkorrak ez ote ginen. Han izan da momentu bat dena oso galduta zegoena.
Gaur herriak getuago eskatzen du, edo beste gauza bat abeslariengandik: kalitatea, estetika gehiago. Orduan rokerrak sortu dira. Hauek, uste dut garrantzia handia dutela, errokerrién gazteri bat, deseuskaldundua zena, erdaldundua, bizitzeko moduak uniformizatuak zituztenak, euskal mundura itzulerazi ditu, lan izugarrizkoa eginez. Baina bi musika diferente dira.
Gure denboran «Herri Zaharra. behar zen hartu, despertsonalizatuta zegoena, eta uste dut lan hori egin genuela, ez guk abeslariok bakarrik, denen artean. Bigarren belaunaldi bat agertu da, gaztetxoek euskara galdutekoa, rokerrek eta horien inguruan izan diren organizazioek, orain ekarri dutena euskal ildora.
Ni maisu naiz, eta nekazaria ere bai, mundu honetan inbertitzen ari naiz. Astea luzea da, ibiakoitza ez da bakarrik astea, bada astelehena... Hor badago bizitzeko giro bat, «gurea», «gurea» izan daiteke edo izango da gure menderatzaileena, ezta, bakoitzak bere alde bere diruarekin inbertitu duelako eta zorrak dituelako, traktore handiak dituelako eta ezin pagatuz, sindikatu antzu batekin eta saiatuto delako izorratuta izan ez dadin. Hor bedago egunoroko inbertitze bat, Euskal Herrian gizon eta euskaldun bezala. Hori ez da kantuan bakerrik, jakina, baso bat edatean ostatuan arituto gara elkarrekin kantuz, baina biharamonean ere lanean aritzen zara. Laneko eremu horietan, erderak badu hartuta izugarrizko tokia, eta erdera erraten dudanean ez da bakarrik hizkera, erran nahi du Frantziak, Amerikak edo Espainiak hartu duela. Hor gure jendarteko modua, gure giro berezia, elkarrekin bizitzeko moduak, horiek egiten dira traktore batekin, tresna batzuekin, harriak lurretik kentzen ari zarelarik, edo plantazioak lantzen, edo abereekin.
Nik esaten dut mundua ez da bakarrik kantuan amaitzen, kantua festa da, definizioz, noizean behin egiten den gauza, egun guztiz ez, ez duzu egun guztiz egiten ahal, higatu egiten zara eta. Nik ez dut horrelakorik izenpetzen. Nik ene alorretan behat dut inbertitu, edo bestela nintzateke mistifikatzaile bat. Aspaldian komediante, abeslari, putak, eta ez-gizon bezala ekarriak ziren, kontuz ibili, bakarrik besta giroetan ibiltzen badira, herriak putak bezala ekarriko gaitu.
Inspirazioak nondik heltzen zaizkidan? Ene gaiak ez dira bereziak, arras klasikoak. Asko dira euskal kantu zaharretatik inspiratuta, beste zenbait dira EUTOpako doinu klasikoetatik harrapatuta kantuz hasten dela) «Bidez bide ari direnak, kantu bat dute laguna...» Abesti horietan Schuberten eragina badago ene iduriko (ostera kantuz) «La truite vagabonde...». «Ibili» da "vagabonder".
Enetzat Zuberoa "Meka" bat da, kontsagratua izateko Zuberoan behar dut egin. Populu artista bat da, 16 edo 17 mila dira baina misterio bat izan arren, artistak dira. Kantu bat Zuberoan pasatzen, onartzen bada, horrek erran nahi du ona izango dela. Beraz, Maulen abestu behar genuen, "ongi liteke zerbait Carreroren gainean egitea". Pertsulari batek berehala egingo luke, nik ez nekien zer egin. Ibiakoitza heldu, ez nuen gehiago horretaz pentsatu, gogotik galdua nuen. Bidean kotxean gindoazen, (kantuz) "Tairairai... (iuplalaren airea)" hori abesten, zulo batean kotxeak jauzi bat eman zuen eta orduan nik haurrari egin nion «Iuplala» (oihuz). Bada kantu zahar bat Zuberokoa, oso galdua, ezezaguna; «In nomine Patri (eleizako airea hartuz) et filii, gora hintzenetik behera erori... maitia hori guzia zure begiengatik», hola hasi nintzen arrats berean, ez publikoan (kantuz Iuplalaren airea, oraingoan). «In nomine patri et filii, gora jauzi eta duzu erori» beraz musika ez da enea. "Joseba Elosegi" abestiaren hitzak Oztibarren egin nituen, bertan ikasi nuen aire zahar batean, hola badira bizpahiru kantu. Baina Joseba Elosegiren airea, frantses aire zahar bat da: «Fleurs d'épines, fleurs de roses», euskaldunek berendua beste erritmo batez.
Beste batzuetan, gertatzen da Karaibetako, Greziako erritmoetatik inspiratuta izatea. Gauza harrigarria izaten zait, nehor ez da ohartzen. Erraten didate: «Behar duk egin zerbeit modernoa!». Ni farrez egoten naiz. «Bai, hik egiten duk Baxe-Nafarroa eta Zuberoko ohituretatik egiten duk!», jendea ez da konturatzen. «Tiki, taka, ibilki da astotxoa»... Karaibeetakoa da erritmo hori. «Ai, ai, neskatxa, goizeko lanbroa». Orduan erraten zidaten eta «Garaziko eta hango bazterretako musika duk hori!». Balekite, hori Greziako «sirtaki» erritmoan egina da. Inspirazioan ez da miraririk, kopiatu egiten da, gero hitzak doinuarekin bat etor daitezen saiatu.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Lander Arbelaitz Mitxelena
#3
Azkenak
2025-07-18
Mara Altuna Díaz
Noelia Sánchez Jenkins, gales irakaslea Patagonian
“Galesak bizirik dirau Patagonian”
Zerk lotzen ditu Galesko muino berdeak eta Patagoniako basamortu hotzak? Bada, hil nahi ez duen hizkuntza batek. Noelia Sánchez Jenkinsen arbasoak 1865ean lehorreratu ziren Patagonian (Argentina). Galesetik iritsi ziren, britainiarrek inposatutako zapalkuntzatik ihesean... [+]
Aurreakordioa erdietsita, Eskirozko BSH enpresa abenduan itxiko dute
Bilera akigarria izan zuten asteazkenean Eskirozko BSHko lan batzordeko kideek eta multinazional alemaniarraren zuzendaritzako kideek: aurreakordioa lortu zuten UGT, CCOO, ATTIS eta Solidarik (17 ordezkaritik gehiengoa dute 12 kiderekin) eta ez dute mahai gainean jarritakoa... [+]
2025-07-18
Jon Fernández González
Bizkaia eta Gipuzkoako hainbat hondartza desagertzeko arriskuan daude
Gaztetape (Getaria) eta Muriola (Barrika) hondartzak 2050. urterako desager daitezke Greenpeaceren txostenaren arabera. Itzurun (Zumaia), Karraspio (Mendexa), Isuntza (Lekeitio) eta Azkorri (Getxo) hondartzek hedaduraren erdia gal dezakete.
2025-07-18
Olaia L. Garaialde
Iruñeko espetxeko osasun arreta “urria” dela salatu du Salhaketa Nafarroak
Nafarroako Gobernuak espetxeetako osasun zerbitzuaren eskumena eskuratu zuenetik, baliabideak “indartu” dituzten arren, presoek nabarmendu dute ez diela sobera eragin egunerokoan.
2025-07-18
Mikel Basabe Kortabarria
‘Eskumenlagoa’
Hezkuntza Sailak 2025-2026 ikasturtearen antolaketa bigarren hezkuntzako ikastetxe publikoetan ebazpena argitaratu du. Urteroko agiria da, uztail hasierakoa; ikasturte-hasierako ebazpena esaten diogu.
Aurtengoan, hauxe jasotzen du euskarazko bertsioak:... [+]
2025-07-18
Aiaraldea
Gorrotozko delitu salaketa jarri dute Artziniegan eta Udalak “irain arrazistak” gaitzetsi ditu
Artziniegako Udalak mezua zabaldu du gertatutakoa gaitzesteko eta elkartasuna adierazteko irainak jaso dituzten herritarrei.
2025-07-18
Elhuyar
Neandertalak San Adriango koban maiz ibili zirela berretsi dute, Aizkorrin
Duela bi urte Aranzadi Zientzia Elkarteak neandertalek egindako harrizko tresna batzuk eta haiek jandako animalien hezurrak aurkitu zituzten San Adriango koban. Horrela jakin zuten neandertalek duela 40.000 urte koba hori erabili zutela. Aurten egin duten indusketa-kanpainan... [+]
2025-07-18
Sustatu
Fitxategi handien transferentziarako alternatibak (WeTransferrekoa ikusita)
WeTransferren baldintza berri gaiztoen aurrean, alternatibarik? Bai, pare bat, edo bien arteko konbinazioa. Enkriptazioa edo/eta Tori.eus zerbitzu euskalduna erabiltzea.
2025-07-17
ARGIA
Europan espetxean denbora gehien daraman preso politikoa
40 urteren ostean Georges Abdallah askatuko dute uztailaren 25ean
Georges Ibrahim Abdallah, Frantzian 40 urteko espetxealdia igaro ondoren kaleratuko dute. Palestinaren askatasunaren aldeko militantea, Libanoko Frakzio Armatu Iraultzailearen sortzailea izan zen, eta diplomazialari israeldar eta amerikar bana hiltzeaz akusatu zuten. Inoiz... [+]
2025-07-17
Piztu Donostia
Ez dakigu ahoa ixten
Azken sei urteotan Piztu Donostia eragile sozialaren talde motorra osatu dugunoi txanda pasatzeko unea iritsi zaigu, mila gai eta beste mila fronte zabalik geratzen diren arren.
Duela sei urte Eneko Goiak, PSOEren laguntzarekin, osaturiko Donostiako Udalak bideratzen zuen... [+]
2025-07-17
Joan Mari Beloki
Ekialde Hurbila sutan
Ekainaren 13an hasi eta 24an amaitu zena “12 Egunetako Gerra” bezala ezagutuko da aurrerantzean. Gauza harrigarri batzuk gertatu ziren bertan, pentsaezinak ordura arte. Nahiz eta lerro hauek idaztean egun gutxi igaro diren bukatu zenetik, ondorio batzuk atera... [+]
2025-07-17
Lander Arbelaitz Mitxelena
Epai euskarafoboen gainetik, euskaraz jarraituko dutela jakinarazi eta protestara deitu du UEMAk
UEMAren zuzendaritza batzordeko kideek hedabideen aurrean agerraldia egin dute ostegun eguerdian Zarautzen, Espainiako Auzitegi Gorenaren azken epai euskarafoboa salatzeko. Epaia "larria" dela adierazi dute, eta batez ere udalerri euskaldunei eta euskaraz aritzen... [+]
2025-07-17
ARGIA
EH Bildu: “Ez da nahikoa salaketa, hizkuntza politika ausartak behar dira”
Nerea Kortajarena EH Bilduko legebiltzakideak prentsa agerraldi batean esan du Eusko Legebiltzarrean dauden "gehiengoak" baliatu beharko liratekeela "hizkuntza politika berri bat ahalbidetzeko".
2025-07-17
ARGIA
Jaurlaritzak esan du ez duela bat egiten Auzitegi Gorenaren erabakiarekin
Maria Ubarretxena Eusko Jaurlaritzako bozeramailearen esanetan, “indar politiko batzuk erabaki politikoak judizializatzen ari dira”.
2025-07-17
Inaxio Mendizabal Arrese
Tortura argitara atera ezinik oraindik Euskal Herrian
Ondo jakina da Euskal Herriak bere buruaren jabe izateko beharrezko duen botere politikoa ukatua duela Espainia eta Frantziako estatuen aldetik. Euskal Herrian, bertan bizi, lan egin eta euskaldun izan nahi duen biztanleriari, herritar gisa bizi-proiektu duin eta ziurra garatu... [+]
Eguneraketa berriak daude