Juan Mari Aresti: « Ez dut besteen onespena behar»

1985eko maiatzaren 26an

Juan Mari Arestiri elkarrizketa
Gabrielen anaiak dozena batetik gora nobela idatzita ditu
Juan Mari Aresti: « Ez dut besteen onespena behar»
Mundu guztiak jakin ba daki Gabriel Aresti nor izan zen. Bere memoria amaigabeko putzua da. Ondo baino hobeto kontatzen ditu Concordia kafetegian egiten zituzten tertuliak, Ibarrola, Blas de Otero, Luis de Castresana, Ortiz Alfau eta inork ezagutzen ez dituen beste hainbeste idazle gazte batzen zirelarik.
Gero, «Cafe de la Marina»n egiten zituzten tertuliak. Denak komunistak ziren, ez zitzaizkien abadeak gustatzen, eta nazionalistak ere ez. Baina orduan gauzak diferenteak ziren.
Asko kostatu zaigu Juan Mariarekin, elkarrizketa ordenatua eta ortodoxoa egitea. Gogoramenak salto egiten dute, erantzun baten erdian tartekatzen dira, anekdotak nahasten dira, gaurko gauzak orain hogeita hamar urtetako jazoerekin erlazionatzen ditu... Berarekin hitz egitean denborak hesi guztiak apurtu dituelako inpresioa ematen du. Bizitza progresio lineala izan beharrean, denboraldi zirkularra da. Berak genetista aitortzen du bere burua, ez edukazionalista. Geneen indarrak du garrantzia.
Bitartean, apal baten gainetik, Gabrielen argazkiak begiratzen gaitu, burua alde batera okerturik, baina begirada artez arte zuzendurik. Bi idazle hauen haurtzarora bihurtzea derrigorrezkoa iruditu zaigu.
ARGIA.– Zer nolako giroa zenekauten etxean? Literatura han bertan hartu zenuten?
J.M.A.–Txiki txikitatik asko irakurri dugu etxean. Batez ere polizia nobelak, larrosak eta abentura nobelak, Salgari, Julio Verne eta abar. Gure osaba batek oso liburutegi osoa zeukan, eta bere liburuak irakurtzen genituen. Dena den, ni hamalau urterekin hasi nintzen lanean, eta nolabait autodidakta sentitzen naiz, hitz hau gehiegirik gustatzen ez zaidan arren, beste konotazio batzu dituelako. Gabrielek sorte handiagoa izan zuen, eta ikasi ahal izan zuen, Perito Merkantila. Gure anaia nagusiak ere ikasi zuen, Kimika litzentziatura. Nik, erdikoa izanik, ez nuen aukera hori izan. Gabrieli aldiz bai izan zen posible ikasketa batzu ematea.
A.–Eta zuen artean nola bizi zenuten literatura?
J.M.A.– Nagusiari ez zitzaion interesatzen. Gabrieli eta niri berriz, eztabaidatzea eta polemika sortzea zen gehien gustatzen zitzaiguna. Eztabaidaren hasieran berak zuri esaten bazuen eta nik beltz, amaieran beharbada berak beltz eta nik zuri. Baina berdin zion. Kontua zen polemikan jardutea.
A.–Politika arlean ere ildo berean zeundeten?
J.M.A.– Biok komunistak ginen, eta gure tertulietan ere komunistak batzen ginen bati pat. Orduan ez zegoen besterik, edo hori edo nazionalistak izatea. Ezker abertzaleak ez ziren existitzen. Orduko nazionalismoa guztiz faszista zen. Nazionalistak Sabino Arana baino urrunago ailegatzen ziren, eta ez ziren bakarrik maketoez trufatzen, "cashero"ez ere trufatu egiten ziren. Orduan ez zitzaien baserritar esaten, "cashero" baino. Euskara jakin ez zekiten, hizkuntza gabeko nazionalistak izan zitezkeen lasai asko, baina hori bai, kaikua eta txapela beti buruan, eta ideiak guztiz faszistak.
A.- Gabrielek, aitzitik, euskara ikasi zuen, eta euskaraz idaztea erabaki zuen.
J.M.A.–Ba, Gabriel ni baino sei urte gazteagoa zen, baina ni baino gogorragoa polemikari dagokionez. Oso zaila da pertsona baten psikologian sartzea, eta inoiz ezin dezakegu ziurtasunez esan, baina nik uste dut kontrara joatearren ikasi zuela euskara.
Gure aita oso eskuindarra zen, monarkazalea, eta gu ideologia horretan hezi nahi izan gintuen. Ni neu alkondara urdina ibilia naiz «Frente de Juventudes»en. Gabriel gaztetandik «Accion Vasca»n sartu zen eta euskara ikasi zuen. Naziooalistekin hasi zen, baina laster sortu ziren istiluak. Gero, gustoragoen egiten zuena, Euskaltzaindiko abadeen kontra polemizatzea izan zen.
A.–Zuk ez zenuen euskara ikasi, baina. Zergatik?
J.M.A.–Gauzak ez ziren horrela. Orduan ez zen euskara ikasten. Ez zitzaion zentzurik ikusten. Ba dakit gaur egun hau esateak ez duela logika handirik, ez dela ondo ulertzen, baina horrela zen. Gainera ni komunista nintzen, ez partido gizona baina bai ideologiaz . Gero komunistekin ere ez nintzen ibiltzen eta tertulietara joateari utzi nion.
A.– Eta zer puntutaraino hizkuntza bat edo beste aukeratzeak dauka eragina? Zeren, Gabriel gaur egun aski ezaguna da eta Juan Maria Aresti bakar patzuk ezagutzen dute.
J.M.A.–Bai, hori horrela da, baina ez da hizkuntza kontua. Ni beti ibili naiz nire aldetik beste talde guztien kanpo. Euskaldunek ez ninduten heuretarkotzat erdalduna nintzelako nazionalistek ere ez, komunista nintzelako, eta ni komunistekin ere ez nintzen ibiltzen partidu guztiak diktatorialak direlako (gaur egun Herri Batasunari ematen diola botoa esan digu ahopetik). Kritiko batek esan zuen behin ni nobelagile frustratua nintzela, literatur lehiaketa guztietan finalista bai, baina irabazle inoiz ez nintzela suertatu. Baina ni ez nago ados. (Planeta Sariketan, 1960an Emilio Romerok irabazi zuenean, bera finalista gelditu zen «El instruso» nobelarekin, gero Caraltek argitaratua. 1963an Seix Barraleko Biblioteca Breve sariketara aurkeztu zen, «Los autobuses» nobelarekin. Lau botazio gainditu zuen. Bostgarren eta azkenen, Jorge Edwards txiletarrak, Mario Benedetti urruguaytarrak eta Vicente Leñero mexikotarrak gainditu zuten. Estatutik bera izan zen hoberena. Beranduago, 1979an berak argitaratu du. Mila ale bakarrik eta soilik Bilbon zabaltzeko). Carlos Barralek nobela ona zela esan zidan, eta niretzat nahiko da. Nik nobelagilea izan nahi nuen, eta ba naiz. Besteen onespena ez dut behar. Honek nahi handia, afana edukitzea suposatzen du, edo alderantziz, karakter ahulezia, ez dit axola. Nik jakin ba dakit nobela onak direla eta nahiko zait.
A.–Eta konbentzimiento hori nahiko da? Ez duzu argitaratzea, ezagutzera ematera behar?
J.M.A.– Idazle batzu irakurtzen ditudanean, Faulkner esaterako, «hau da literatura hau» pentsatzen dut. Baina gero beste batzu irakurri, Guerra Garrido esaterako, eta «hau baino hobea naiz ni», pentsatzen dut, eta begira non dagoen bera. Nik Julio Barojak esaten zuena uste dut. Norberaren liburuak bi pertsonek irakurtzen badituzte, heurekin hitz egin ahal da, pertsonalki. Hortik zehar zabaltzen badira, ordea, jada ez dira zureak, eta inorekin ere ez duzu liburuaz hitz egiten. Nik ez dut behar besteen onetsia nobelagile naizena jakiteko.
A.–Oraindik ez diguzu esan noiz eta nola hasi zinen idazten.
J.M.A.– Bai, hori kuriosoa da. Ni betidanik izan naiz irakurle goiztiarra. Dena irakurtzen nuen, baina uste nuen nobelak berez sortzen zirela, generazio espontaneoz edo. Baina hamasei urte nituela, idazle izan nahi zuen gaztetxo bat ezagutu nuen, nire adinekoa. Orduan konturatu nintzen, nobela bakoitzaren atzean idazle bat dagoela; eta besteak idazleak baziren, ni ere idazle izan nintekeela bururatu zitzaidan. Honela hasi nintzen, eta hamazortzi urte nituenerako, idatzita nuen nire lehen nobela, ia ia autodidakta, unibertsitateko ezer ez bait nekien.
A.– Eta zure nobelak nola definitzen dituzu? Errealistak, fantastikoak. Zelako literatura mota egiten duzu?
J.M.A.– Nobela realista ez da existitzen. Nobela bat egiten denean, ez duzu errealitatea kontatzen, hor jartzen den hori ez delako erreala. Hori ez da existitzen. Norberak asmatzen du. Nik «KEPA historia» izeneko nobelan, benetako gauzak aipatzen ditut, Etxebarrieta eta Txikia nola hil zituzten esaterako, edo Manzanas polizia, baina beste guztia asmatua da, eta hori ezin zaio errealista deitu.
A.–Lehen Faulkner aipatu duzu, eta zure artikuluak ikusita, bagaia literario zabala daukazula ematen du. Gainera liburutegi honetan denetarik irakur daiteke. Baina zeintzu dira gehien preziatzen dituzun autoreak?
J.M.A.– Poesia eta antzerkia, eta beste neurri batetan saioa, gustatzen bazaizkit ere, batez ere nobelagileak irakurri ditut. Izugarri gustatzen zaidana Simone de Beauvoir da. Bere «El segundo sexo» atera zenean, ni izan nintzen erosi zuen lehenengotarikoa. Marguerite Yourcenar ere gustora irakurtzen dut, eta asko asko gustatzen zait Virginia Woolf, Jane Austen, Emily Bronte edo Colette.
A.– Ez dakit kasualitatea den, baina bakarrik emakumeak aipatu dituzu.
J.M.A.–Bai, emakume horiek idazle handiak dira. Nik literatura femeninoa dela eta ez dela sortzen diren istiluak ez ditut ulertzen. Nobela bati eskatzen diodan bakarra, ona izatea da. Besterik gabe. Bestela, André Guide, Lawrence Durrel, Italo Calvino, Julio Cortazar eta Onetti ere aipatuko nituzke.
A.–Zuk bi nobela dituzu argitaratuta, eta beste hamar baino gehiago idatzita argitaratu gabe. Idazten segituko duzu? eta horrela bada, ez duzu ateratzeko asmorik?
J.M.A.– Idatzi bai idazten dut. Orain beste nobela bat egin nahi dut. Jubilazioaren zain nago, denbora gehiago noiz edukiko dudan zain. Bestela nire deliniante lanaz bakarrik asteburuak erabil ditzaket. Laneko konputagailuarekin hasi naiz baliatzen, eta oso lagungarria da.
Baina argitaratu, zertarako. Eta nork. Beharbada argitaletxe batekin jarriko naiz kontaktuan, baina dena den ez da hori nire helburua.
Bere etxera heldu gareneko gauza bera, esan digu handik alde egin dugunean, "zer arraro, zuek erdara hutsean idazten duen batetaz arduratzea! Uste nuen bakarrik euskal idazletaz okupatzen zinetela!". Baina ez dugu erantzun.
Laura MINTEGI
32-33

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakARESTI2
GaiezKulturaLiteraturaBesteak
PertsonaiazARESTI2
EgileezMINTEGI1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Lagunak, adiskideak eta beste hainbat etsai

Gorka Bereziartua

Nola landu desirak, aniztasun sexuala edota identitatea 12-18 urteko ikasleekin?

Mikel Garcia Idiakez

Manifestazio eta aldarri ugari Maiatzaren Lehenerako

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Hezkuntza komunitateak protestara deitu du Palestinako haur eta nerabeen alde

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

2x11: Odei Barroso | Erabakiak hartzea

ARGIA

Azkenak

2024-04-30 | ARGIA

Netanyahuk dio Rafah inbadituko dutela su-eten akordioa "egon zein ez egon”

34.000 palestinar baino gehiago hil ditu Israelek urriaren 7az geroztik Palestinan, eta beste milaka dira desagerturik edota larri kolpaturik. Jarraipena egiten ari gara.

2024-04-30 | Zigor Olabarria Oleaga

Netanyahuk dio Rafah inbadituko dutela su-eten akordioa "egon zein ez egon”

Israelek 40 eguneko su-etena eta preso trukea eskaini dio Gazari, baina akordioa lortu edo ez Rafah inbadituko dutela adierazi du Netanyahu lehen ministroak. AEBk eta Erresuma Batuak Hamas presionatzen ari dira Israelen eskaintza onar dezan. Astelehenean 47 palestinar hil zituen... [+]

2024-04-30 | ARGIA

Hil egin da Artzentalesen zauritu zen basogintzako langilea

Langilea larri zauritu zen apirilaren 24an, eta astelehenean, hilak 29, hil da. 22 urte zituen eta sektorean bi hilabete soilik zeramatzan lanean. 2024 urtean hildako 22. langilea da.

2024-04-30 | ARGIA

Eneko Bidegainen 'Bichta éder' eleberriak jaso du 111 Akademiaren Saria

Karmele Jaioren Maitasun kapitala-rekin lehiatu da finalean. 2023ko “libururik gogokoen” izendatu dute Bidegainen “bihurgune askotako” thriller politikoa 111 Akademia osatzen duten literaturazaleek.

2024-04-30 | Bitor Abarzuza Fontellas

Sustapen sozialeko etxebizitzak herritar guztiontzat orain!

Eguneraketa berriak daude