Txokolatezko fruta
Hotzak maite ditu frutak. Landareak ez dira tuntunak. Hotzaren gustuaren berri badute, eta frutak oparitzen dizkiote. Hotzarekin, janari eskasiarekin animalia askorentzako gutizia gorenak dira, turroiaren aldean apartak. Hori gutxi balitz bezala, hotzak berak frutak gozatu egiten ditu, samurtu, bigundu eta umotu. Animaliek jango dituzte, eta gero haien haziak han eta harago hedatu.
Badira ondo umotu arte jan ezin diren frutak. Maurice Harriet haltsuarrak (1814-1904) bere hiztegi erraldoian idatzi zuen: “Mizpirak eztira on iateko onthu purikatu ditezen artean”. Mizpira (Mespilus germanica), animaliok badakigu, gordin-berdetan jangarri da, baina purikatu ondoren alde ederrean kitzikatzen du ahosabaia. Beste fruta batzuek, heldu gabe janez gero, ahoa edota mokoa dantzan jartzen dute, edota estomagoa minberatu eta erre... Kakia (Diospyros kaki) da horietako bat.
Kakia udazkenean biluzten da, hotz pittin bat sentitu orduko, eta laranja kolore biziko fruta handi, borobil, distiratsuak erakusten ditu. Ordura arte gordeta izan ditu. Hosto berdeen azpian frutak ere berde, ezin hauteman ziren. Hotzak gona kendu dionean jabetu da frutak bistara atera behar dituela, ondu, kolore deigarriz jantzi eta animalioi eskaini. Kakia, erabat heldua izan ezean, ez da fruta gozoa. Ahoa idortu egiten du. Ondo purikatzen utzi behar zaio; gogorra baino belaka aldera gustagarriago izaten du zaleak. Japoniarrek esaten diote “kaki”, eta hortik bere izenaren osagai hori; Diospyros, berriz, grekotik dator, eta Zeusen edo jainkoaren fruta esan nahi du.
Ni ez naiz kakizalea. Estetikoki gustatzen zait. Oraintxe edozein bazter edertzen du, arbola puska adar soiletan fruta ale handi deigarri horiekin. Ahoan beste upeleko sagardoa da. Baina duela gutxi hitz egin didate bere bestengusu batetaz: txokolate dasta duen kakia. Hori bai, hori gustatuko zaidala antzematen diot. Erdialdeko Amerikan Mexikotik Ekuadorrerainokoa da, eta “zapote beltza” esaten diote, Diospyros nigra. Orain munduko toki tropikal ugaritan lantzen da. Kakiaren genero berekoa da, baina heldutakoan mamia txokolate kolorekoa du, eta zaporea ere harena omen. Fruta heldua ez badago, zakarra eta mingotsa da, erregarria; Filipinetan arraina pozoitu eta harrapatzeko erabiltzen dute. Guk txokolatea bezala jaten dute: gordinik eta pastel, tarta, izozki, budin eta antzeko gozoetan. Txokolateak bezala, osasunerako mesede ugari omen dakartza: loezina eta azaleko eta arnaseko arazoak oneratzen ditu. Era berean bista hobetzen du eta heste aringarria da. Onena, gorputza pizten du. Hurrengo neguan txokolatezko frutak izateko eta piztu eta bizi-bizi ibiltzeko oraintxe agindu dut arbola bat.
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]
Dei batek dena alda dezake. Eguna bai, bederen. Hurrengo orduetako martxa, sikiera. Ourensen dagoen lagunak jasotzen du Noainen dagoen Lugoko lagunaren deia. Dei bakar batek ekarri zituen Galizako elkarte bateko zortzi artzain eta ahuntzain bat etxera. Zoragarria izan zen... [+]
Artzain gisa hirugarren kanpaina du aurtengoa Koldo Vicente Eseberrik. Familia Otsagabikoa izan arren, Iruñean bizi izan zen txikitatik, baina abeltzaintzaren munduarekin harreman estua izan du beti. “Osaba artzaina zen, haragitarako ardiak zituen hemen, eta txikitan... [+]
Bada Garde. Urrutira gabe hor dago, urrutieneko mugaren guardan. Umetan ezagutu nuen Garde, ez dut gogoan zenbat urte nituen, baina landatuta geratu zitzaidan han ikusi nuena.-
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Irulegi eta Anhauze artean ditu mahastiak Joanes Haritschelharrek, Amama proiektuaren bultzatzaileak. “Mahastiak ene amarenak ziren, eta bera jubilatu zenean hartu nuen nik etxaldea, 2022an”, azaldu du. Ama mahastizaina eta aita ardi gasnagilea ditu, eta beraz, beti... [+]
Orriuldu gabe daude oraindik zuhaitzak eta arbolak. Hostoak ihartu gabe daude, bai. Eta hostoa jasotzeko sasoi aproposa da. Hostoa, batez ere geroago jasotzen da; zuhaitzaren adaburua janzten duen orritza edo hostotza erortzen denean edo orriultzen denean, lurraren instantziako... [+]
Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Historikoki, artzaintzari eta abeltzaintzari guztiz lotuta egon den bailara da Erronkaribarrekoa, baina azken hamarkadetan nabarmen eraldatu da eta turismoa bihurtu da jarduera nagusia. “Ekonomia horrela aldatu da, eta hamarkadaz hamarkada ardi, behi eta behor kopurua... [+]
Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]