Indarkeria instituzionala estatuak edo haren organismoek modu aktiboan (indarra neurriz kanpo erabilita) edo pasiboan, oinarrizko eskubideak alde batera utzita, egiten dutena dela uler daiteke. Euskal Herrian, bi modutara agertzen da. Geure burua gai jakin batzuetan herri aurreratutzat hartu arren, gutxi dira indarkeria horren ondorioak maila batean edo bestean jasan ez dituzten pertsonak.

Nire belaunaldiko pertsonak, 30 urterekin, errealitate horren adierazpen ugariren lekuko izan gara, baita indarkeria mota horrek zuzenean eragindako bi heriotzaren lekuko ere, kalean eta testuinguru demokratikoan. Zehazki, Poliziaren indarkeriaz eta Iñigo Cabacasen hilketaz ari naiz, hamarkada bat geroago ezer gutxi ikasi dugula erakusten duen kasuaz. Duela egun batzuk, Aritz Ibarrak masailezurra hautsi eta aurpegi-masaileko hainbat pieza galdu zituen Gasteizen, Ertzaintzaren esku hartzearen ondorioz. Duela hilabete batzuk, Bilbon, Iker Aranak mutilazio genitala izan zuen, Errekalden egindako polizia-karga baten ondorioz. Donostiako Amaia Zabarteren kasua ere ezin dugu ahaztu, garuneko odoljarioa eta bi garezur haustura izan baitzituen. Kasu horiek guztiak foam balen talkek eragin dituzte, Cabacas hil zenetik erabiltzen den materiala, eta, aurrekoa ikusita, ez dirudi aurreko metodoak baino askoz seguruagoa denik.

Amaiak, Ikerrek eta Aritzek justizian duten itxaropenari eusten diote, hirurak prozesu judizialetan murgilduta baitaude jasandako erasoak argitzeko. Hala ere, justizia hori Iñigo Cabacasek jaso zuen berbera izango ote den galde daiteke, haren heriotzak bidegabekeriaren ikur izaten jarraitzen baitu. Aritz Ibarrak, nahiz eta zauriak odoletan izan, sare sozialetan salatu zuen Ertzaintzak, prentsaurrekoan, agintearen aurkako atentatuaren, liskar iskanbilatsu eta desordena publikoen ustezko errudun gisa ikertzen ari direla jakinarazi ziola. Uztaritz Bueno ugaotarraren zorte bera izan lezake; izan ere, kamerek atzemandako polizia-eraso bat jasan ondoren, inputatu egin zuten. Hau da, kriminalizatua eta berriz biktimizatua.

Gertakari horiek oinarrizko giza eskubideak urratzeaz gain, gizarte demokratiko gisa porrot kolektibo sakona ere islatzen dute, horrelako jardunbideek ondorio esanguratsurik gabe jarraitzea ahalbidetzen baitute.

Uxue Barkos Nafarroako Gobernuko lehendakari izan zenak aspaldi adierazi zuen gure lurrak Europa osoko biztanleko polizia tasarik handienetako bat duela. Badirudi hori ez dela gutxiagora joango azken urteotan, profil profesional horretarako egin diren enplegu publikoaren eskaintza guztiak kontuan hartuta.

Testuinguru horretan, Euskal Autonomia Erkidegoko Poliziak ere bere irudia eraldatzea bultzatu du azken urteotan, "hurbileko polizia" edo "polizia komunitarioa" etiketekin. Paperari dagokionez, estrategia horren helburua da polizia herritarrengana hurbiltzea, haren alderdirik errepresiboena desaktibatzea eta konfiantzan oinarritutako harremana sustatzea. Arestian aipatutako gertakariekin parean jarrita, alde handia duen kontzeptua da.

Gainera, eraldaketa horrek ez du  funtzio-aldaketarik ekarri. Izan ere, kontrolatzeko eta zelatatzeko gaitasuna indartzen du. Madrilgo Unibertsitate Complutenseko Déborah Ávila irakasleak azaldu bezala, estrategia horrek onura handienetako bi eskaintzen dizkio poliziari: inteligentzia, informazio gisa, eta zilegitasuna lurraldean.

Herritarren ikuspegitik, "polizia berri" hori modu positiboan irakurri ohi da, eredu errepresibotik aldentzen dela dirudielako. Baina, praktikan, konfiantza horrek kontrako efektua sortzen du: lehen debekatuta zeuden espazioak eta informazioak irekitzen ditu, hain zuzen ere, poliziaren presentziak mesfidantza edo arbuioa eragiten zuelako.

Estrategia horri esker, polizia lehen debekatuta zituen gizarte-esparruetan sartu da, hala nola ikastoletan, unibertsitatean, adinekoen zentroetan edo gobernuz kanpoko elkarteetan. Duela urte gutxi pentsaezina zen polizia erregulartasunez sartzea espazio horietan. Institutuetan, adibidez, poliziak eguneroko lana egiten du orain, nire herriko institutu publikoan, esaterako, duela gutxi bullying-ari buruzko tailer bat eman baitzuten. Gainera, hori intrusismoa da, Euskal Herrian arlo horretako ikertzaile, psikologo eta pedagogo bikainak baititugu.

Orduan sortzen den galdera argia da: polizia hezkuntza-, gizarte- eta osasun-guneetan edo auzo-sarean sartze hori erakunde eta espazio horien lana errazten duen aliatu gisa egiten da, edo, aitzitik, gizarte-, hezkuntza- eta komunitate-lanaren logika aldatzen duen interferentzia bat sortzen ari da? Zantzu guztien arabera, bigarrena. Poliziak bere hizkuntza eta jarduteko moduak alda ditzake, edo ad hoc figurak sor ditzake espazio horietan lan egiteko, baina, azkenean, mozorro hutsa izan daiteke: rol eta kontzeptu berriak hartzen ditu, polizia-dispositibo gisa funtzionatzen jarraitzeko asmoz, orain arte ezagutu dugun moduan.

Indarkeria instituzionala ez da beti kolpe edo atxiloketa arbitrario gisa agertzen; batzuetan, hurbiltasunaz mozorrotzen da, elkarrizketaz janzten da eta eguneroko komunitate-guneetan sartzen da. Infiltrazio horrek, espazio sozialen autonomia ahultzeaz gain, herritarren konfiantza higatzen du babestu beharko gintuzketen erakundeengan. Gizarteak praktika horiek ikerketa eta erreparaziorako mekanismo errealik gabe normalizatzea ahalbidetzen badu, logika demokratikoan sakoneko aldaketa bat onartzen ari gara: poliziak herritarrak kontrolatu ez ezik, gizarte-ehunak barrutik definitzen eta baldintzatzen dituen demokrazia.

Oihane Artetxe, Euskal Herriko Unibertsitateko irakasle eta ikertzailea