Plentziako herri-lurren berreskurapena, eukaliptotik hariztira
Isuskitzako Herri Lurrak liburua altxor natural baten berreskurapenaren azken urratsa da; 2016an hasi zen ibilbidearen bilduma, hain zuzen ere. Bertan, Plentziako Herri Lurrak Elkarteak orain arte egindako lana azaltzeaz gain, Isuskitzako herri-lurren historia, bilakaera, ingurumena eta balioa azaltzen du, bederatzi adituren eskutik.
Isuskitzako herri-lurren biziberritzea elkarlan eta parte hartze istorio bat da; Plentziako zenbait herritarrek, Udalagaz batera, ingurumena eta udal-jabetzako lursail publikoak berreskuratzeko egindako ekimena, hain zuzen ere. Isuskitzako Herri Lurrak. Iragana eta etorkizuna liburuan orain arte egindako landa-lana eta ikerketak batu dituzte, arlo ezberdinetako bederatzi egileren ekarpenakaz. Bertan, biologia, historia edo ekologia bezalako alorretako ikerketen emaitzak aurki daitezke, Isuskitzako proiektuaren nondik norakoak zehaztasun osoz azalduz.
Liburuaren lehen atalean, Plentziako Herri Lurrak Elkartea aurkeztu eta orain arte Isuskitzan egindako lana azaltzen dute. Horren arabera, 2016an hasi zen guztia, herritar talde batek eta Plentziako Udalak tamaina eta mota ezberdinetako 22 herri-lur inbentariatu zituztenean. Ondoren, udal-jabetzeko lursail horientzako erabilera posibleak ikertzen hasi ziren, urteetan eukaliptoaren eta pinuaren baso-ustiapenerako erabili baitziren. Eremu horientzako beste erabilera ekologiko eta sozialago bat emateko asmoagaz, Isuskitzan eman zituzten lehen urratsak, urbanizazio ondoko udal-jabetzako 15 hektareatan haritzak landatuz.
Diotenez, artxibo historikoan XVIII. mendeko ordenantzetan oinarritutako hariztia birlandatzeko asmoa dute; iraganean, bertatik ateratzen zen Plentziako ontzioletarako erabiltzen zen haritz-egurra, beteak beste. Baso horrek onura handiak ekarriko lizkioke Plentziari eta ingurumenari: suteen arriskua nabarmen gutxitu, lurzoruaren aberastasuna hobetu, karbono-hustutegiak ugaritu, itsasoa elikagaiz hornitu eta euri-erauntsien eragin kaltegarrian murriztu, beteak beste.
Basoa haritzez birlandatzeko, Plentziako eskolako eta institutuko ikasleengana jo zuten, herriko belaunaldi gazteak ere proiektuan murgiltzeko. Hala, gazteek aritzen haziak landatzeaz arduratu ziren, gero Isuskitzako mintegietan jartzeko. Horretaz gain, urte hauetan zenbait auzolan eta ekintza antolatu dituzte, Isuskitzako baso autoktonoa berreskuratzeko proiektuaren berri emateko eta herritarrak inplikatzeko helburuagaz.
Isuskitzamendiko baso jangarria
Liburuan azaltzen den beste landa-proiektua Isuskitzamendiko baso jangarri-esperimentalarena da. Aurten egindako esku-hartzean, tontorraren ingurua sastrakaz garbitu, eta Marta Zelaia paisajistaren irizpideak jarraituz, Hazien Sareak emandako hainbat fruta-arbola autoktono landatu dituzte. Hala, Isuskitzamendin espezie ezberdinek osatutako zirkuluak egin dituzte, nekazaritza-sistema orekatu bat sortzeko, ingurumenarentzako eta gizartearentzako errentagarria izango dena.
Horretaz gain, liburuan, Isuskitzako baserri batean jaiotako Josune Rotaetxe Arrizabalaga historialari eta geografoak lur horien azken mendeko historia kontatzen du, nola XIX. mendearen berrogeita hamarreko hamarkadan, Olagibel enpresariak lurrak erosi eta Gipuzkoako kolonoakaz birpopulatu zuen, nekazaritza eta abeltzaintza ustiapen emankorra sortuz. Gero lur horiek saldu eta gaur egungo urbanizazioa eraili zuten.
Horietaz gain, Isuskitzako herri lurrak liburuan beste hainbat pertsonek parte hartu dute: Mikel A. Lopez geologoak Abiña Meandroaren berreskuratze geobotanikoaren proiektua azaltzen du, Butroi ibaiaren goi-estuarioan; Patxi Galék baso historiko didaktikoaren egitasmoa azaltzen du, mendizaletasunaren ikuspegitik; Iñigo Zarandona biologoak Isuskitzako herri lurren bioaniztasuna eta haren garrantzia deskribatzen du, eukalipto basoen eta hariztien arteko aldea deskribatuz; David Crestelo irakasleak Isuskitzako udal-partzelen jatorria eta pribatizazioaren nondik norakoak zehatz-mehatz azaltzen ditu; Jesus Serrano Plentziako Herri Lurrak Elkarteko kideak Plentziako Udalaren jabetzako herri-lurren berri ematen du, horien erabilerari buruzko hausnarketa bat mahaigaineratuz, orain arte, pinua eta eukaliptoa ustiatzeko erabili baitira; Mikel Serrano itsas-zientzialariak eukaliptoen landaketek Butroi ibaiaren itsasadarrean duten eragina du aztergai, basoa eta eta arrantza eskutik doazela ondorioztatuz; bukatzeko, Neiker nekazaritza-ikerketa eta garapenerako euskal erakundeak, Isuskitzako lurzoru mineraletako karbono organikoaren stockak monitorizatu ditu, eta liburuan ikerketa horien ondorioak adierazten dira.
Larunbat gauean hasi zen sutea Zarrakaztelu eta Figerol lotzen dituen errepideko pinudi batean. Herritarrentzat arriskurik ez dago momentuz, gobernuak adierazi duenez. Gizakiek eragindako sutea dela jakinarazi du gobernuak.
338 hektarea erre ditu astearteko suteak. Nekazarien sindikatuak haserre agertu dira Nafarroako Gobernuak suteak saihesteko ezarritako murrizketekin. Asteazkenean beste sute bat piztu da Artaxoa eta Añorbe artean, baina hura ere kontrolpean dute suhiltzaileek.
Erabilera bakarreko plastikoen ekoizpenari eta erabilerari jarri nahi dizkiete mugak bereziki. Plastikoaren ekoizpena bikoiztu dute mende hasieratik, eta igoera horren arrazoia erabilera bakarreko plastikoak dira nagusiki.
Suhiltzaileek kontrolpean dute Ibarbeibar ibarreko sutea, Eneritz, Muruzabal, Añorbe eta Obanos herrietan egondakoak hain zuzen ere. Nafarroako Gobernuak behin-behineko debekua ezarri dio nekazaritzan sua erabiltzen duen edo sor dezakeen makineriari.
The Lancet aldizkariak argitaratutako ikerketa batek eman du datua eta ohartarazi du plastikoaren ekoizpenak osasunean eragina duela bere ekoizpen prozesu osoan eta gazte zein helduei eragiten diela. Gehitu du 1950tik 200 aldiz biderkatu dela plastikoen ekoizpena.
Donostiako hirigunetik Urumeak banandua, nekazaritza eremu zabala zen Egia: Nabarrizene, Txurkoene, Mikelaene, Polloene... 70 baserri baino gehiago zeudela uste da. Trenbidearen etorrerak beste destino petral bat ekarri zien lur horiei, ordea: zerbitzuetarako eta... [+]
Munduko hainbat txoko zeharkartzen dituzten ibaiek, bizirik dauden heinean, euren begirada propioa dute mundua bera ikusteko. Gizakiaren garapenaren testigu isilak dira: hirigintza, gerra, kutsadura, uholdeak... dituzte ikusmiran, baita euren bazterretan etengabe ernetzen diren... [+]
Ekainak bost ditu gaur; udara atarian gaude eta giroak badaki. 15:00ak dira, sorbeltz saldoa aztoratuta dabil, udara beteko zeruan, kirrinka batean, eltxoak ehizatzen. Azpitik Ibaik erreparatu die sorbeltzei, eta tartean dauden enara azpizuriei; gorde ditu basozain arropak,... [+]
Naturklima fundazioak kaleratutako Itsasoko eta kostako txostena-k argitara eman ditu klima aldaketa euskal kostaldean izaten ari den ondorioak: Bizkaiko Golkoko uren tenperatuta 0,22 gradu igo da hamarkada bakoitzean, 1981tik 2023ra, munduko uren tenperaturen batez besteko... [+]
Bolo-bolo dabiltza gugandik zenbait kilometrotara gertatutako pogromoak, hamarkada luzetan −mendez mende− zilegituriko arrazismoa oinarri dutenak. Palestinan, Torre Pachecon eta Hernanin, arazoa antzekoegia da, intentsitate ezberdinez bada ere. Moroak dira behe-laino... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]