Negu gehiago, mesedez
Negua hibernazioa da. Gure lurraldean beste aukerarik ez zen, lehen. Negua izaten zenean; neguko solstizioak, gau luzeenak eta egun motzenak eragin gogorra zuenean. Hemendik atzera zer datorkigun ikuskizun, agian “hibernazioa” hitza bera ere galduko da; beno, ia galdu, hiztegiren batean apika jasoa izango da baina datozenen mingainentzako esan zaila bihurtuko da, “hostaiska”, “leikarraldo” edota “kapulpe” bezala. Garunetik di-da erauzitako bizierak, bizien berriak.
Hibernazioa geldialdia da. Bizimoduaren bilakaera apaldu, indarrak eta kemenak alde batera utzi, burua pittin bat makurtu eta geure baitan goibeheratu.
Geldialdia hausnarketa da edo burutapen ariketa. Hobe genuke bai neguero neguago litzatekeen beste negu bat. Hibernazioa eta geldialdia lekarkeena, eta hausnarketa gehiago. Egungo bizimoduak horixe galaraztea du helburu: hotzik ez, ilunbistarik ez eta argi liluraz itsutu, atsedenik gabeko lan eta lan egin beharra, kontsumo itogarria, soilik argazkiak ateratzeko jan edota bidaiatu beharra. Negu gehiago mesedez.
Hausnarketa elikadura da. Elikadura egokirik gabe gaixotuta edo goseak biziko gara. Zabor janariak hiltzen gaitu, eta goseak ezindu, sorgortu, herbaldu. Gaixoak edota gose denak ezin du hausnartu, ez du gogoetarako astirik. Egoki jan duenak soilik egin dezake aurre, atzera ekin eta atzera egiteko, biharra zalantzan jartzeko. Elikadurak ematen digu hausnarketarako beta; janak janzten gaitu, eta jakiek jakintza dakarkigute.
Elikadura hazia da. Haziak jasota edo dagoeneko asko dauden bezala lurrean ereinda gure hausnartzeko gaitasuna eta bizimodua jagoten dugu. Neguak biribiltzen du gure urteroko joan-etorriketa. Jasotako uztak jango ditugu; kasta guztietako kontserbak, fruituak –altxa-sagarra (Malus domestica), kuia (Cucurbita pepo)…– eta, batez ere, haziak –garia (Triticum aestivum), garagarra (Hordeum distichon), hurra (Corylus avellana), intxaurra (Juglans regia), gaztaina (Castanea sativa), arbendola (Prunus dulcis), babarruna (Phaseolus vulgaris), artoa (Zea mays)…–.
Hazi batetik dator mundua, mundu guztiak. Horregatik, neguan haziak jan aurretik, atzera berriz zer jan izan dezagun hazi onenak apartatu eta jaso egiten dira, hazitarako, ereiteko. Apartatutakoa gure gustukoa izango da, gure izaeraren adierazle. Urtea joan eta mendea etorri haziak apartatuz sortu dugu gure kultura. Zer jan badugulako; janak denbora ematen digulako, hausnartzen jakin edo ez. Negu on!
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Burujabetzan sakontzeko egitasmoa da Oiartzun Burujabe proiektua, udalaren, herriko ehun ekonomikoaren eta herritarren artean bultzatu dutena. “Oiartzungo herritarrek bertako baliabideak eta produktuak, bertan ekoizten dena erabiltzea bultzatu nahi dugu, kanpoko... [+]
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]