Maisuaren kokotea zirikatzen zuen intsusak
Nor ote da? Alemanian kapela eranzten dute bere aurrean. Guk makurtu eta sustraiak musukatu beharko genizkioke topatzen dugun bakoitzari. Kolkokoenetakoa dut bai intsusa (Sambucus nigra).
Bihotz onekoa da, oso. Adar berri guztiek bihotz bigun zuri-laruxka dute. Bihotza erraz kentzen zaio. Gauza ederrak sortzeko erauzten zaio bihotza: txilibituak egiteko eta haurren jostailu dotore bihurtzeko. Jostailu hori nonahi ezaguna zen, garai batean. Intsusa adarrari bihotza kendu, hustu eta ufatutu edo seska egiten zen; plausta, flota, balapunpa, polosta, turta, plosta… izen asko du jostailuak. Adar tutuaren barruan paperez, iztupaz edo arkolaz egindako pilotatxoa sartzen zen eta plausta-zotz, boloka-ziri, postola-ziri edo postola-zotz deituriko ziri batekin indarrez eragitzen zitzaion, jaurtigaia ziztu bizian atera eta helburua jo zezan. Toribio Etxebarriak ederki jasoa du bere 1965-1966ko Lexicón del euskera dialectal de Eibar liburuan: "Eskolako gaiztuak, flotakin jaurtzen zetsan maixuari kokotera". Maisuaren kokotea zirikatzen zuen intsusak… Ikasi genuen etxeko eskolan sugeak bezala lapurrak eta jendilajea uxatzeko aproposa zela, oso, intsusa landarea… Garai hartako eskola-ume batentzat magikoa izango zen maisuaren kokotea zirikatzea intsusa ufatutu ñañar batekin. Magikoagoa da gaur egungo eskola umeentzako: ezagutzen duten azti onenak intsusazko makilatxo magikoa erabiltzen du bere aztikerietarako, Harry Potterrek, alegia. Bai, hark badu intsusaren ahalmenen berri… Hari esker gure alabak jakingo ditu; hau lotsa!
Nikolas Zendoiak, atzo, 1998an argitaratu zuen Beranduko birigarroa liburuan dioen bezala: “Etxearen biran, zugaitz jaki-emaleak: udare, txermen (...). Gaiñerako zugaitz jakiñekoak ere bai: intxusa, artea, lizarra, urkia, ta abar”. Intsusa behar du etxe den etxeak.
Ezin da etxekoagoa den arbolarik topatu. Intsusak adina izen duenik ez dut ezagutzen, eta hori da gurekin landareek duten emanhartuaren adierazle nabarmenena: izena. Hona intsusaren batzuk: intxusa, aztunpa, urta, sauke, sauko, sakutia, fluta arbola, flauta, plausta, lintxusa, linsusa, txakotixe, sabuka, sabuka-ondo, sauka, intsusa beltz, sabikoa, intusa, sabuko, zaminka, zamuka, sakuta, txotxika, txutxika, txikutxa, izabuko, katokixe eta luxintxe.
Eta etxeko beste bi lan intsusarentzat. Edanzalea denari esaten zaio “beti barriken intsusan dago”: barrikak ireki eta ixteko zotza edo zipotza berarekin egiten da. Eta aurrekoa bezala Azkuek jasotakoa hau ere: “Satorrak lurra erabili eztezan, satorra dagoan tokian intxusa-adarrak sartzen ditue”.
Aurten bai urtea da. Sagar urtea izango da aurtengo hau (Malus domestica). Eta baialdia behar bezala agurtu eta baliatzeko, besteak beste, dolareak gertatu beharko ditugu.
Duela urtebete pasa gauzatu zuten Ortulaguntza proiektua Debagoienan. Langile bat kontratatu dute bailarako nekazaritza proiektu txikietan txandaka lanean aritzeko, hartara ekoizleei lan karga arintzeko eta baldintzak duintzeko. “Sektorea zaurgarri zegoela eta errelebo... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Lagun asko dut. Ezagutzen ditudanetatik hegalari jendea da mordoxka bat. Duela hiru bat urte, horietako baten bisita izan nuen; ez dut gogoan nor zen. Antxeta mokogorria izan zitekeen, edo zozo eme bat, edo saldo handietan ibiltzen diren arabazozo pikart horietakoren bat, edo... [+]
Maiatzaren 10ean egun osoko festa berezia antolatu dute Zestoako Amilibia baserrian. Agroekologiaren eta elikadura burujabetzaren alde, Gipuzkoako Biolur elkarteak abiatutako proiektua da Amillubi, eta udaberriko hitzordua aitzakia paregabea izanen da tarte eder bat partekatu... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.
Apirilaren 17an, Brasilgo Eldorado do Carajás-en egin zuten lurrik gabeko 21 langileen sarraskiaren 29. urteurrena izan da. Ordutik, La Vía Campesinak data oroitzen du Nekazarien Borrokaren Nazioarteko Egun gisa, lurrerako eskubidea defendatzeagatik koldarkeriaz erail... [+]
Maiatzaren 22tik 23ra bitartean deklaratu beharko dute auzipetuek. Gazteek salatu dute instituzioak "geroz eta gehiago" ari direla mugatzen protestarako eta mobilizaziorako eskubide politikoa, eta 'Bajadikako 27ak' izenarekin sortu dute plataforma bat. Maiatzaren... [+]
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Proventza eskualdean, Alpeen hegoaldean abiatu zuten Lili Saint-Laurent euskaldunak eta Mathias Guibert proventzarrak abeltzaintza proiektua duela hamar urte pasatxo. “Ardi, ahuntz, behi, txerri eta pottokekin plantatu ginen etxalde dibertsifikatua landuz, baina laborantza... [+]
Egurra diamanteak baino arraroagoa, bakanagoa da. Bai, unibertsoan errazagoa da diamanteak topatzea egurra baino.
Sasoitsu, osasuntsu eta bizipozez gainezka egotea dut helburu. Jaten dudanak, egiten dudanak eta pentsatzen dudanak eragina du oreka eta malgutasuna lortzeko eta tentsioa saihesteko.
Urduñako 2022-2042 Onura Publikoko Mendia Antolatzeko Planaren parte da ekintza, eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailaren babesa eta Bizkaiko Foru Aldundiko Mendi Zerbitzuaren laguntza jaso du.
Sendabelarrak non bildu galdetuz idazten didate eta bide bazterrei erreparatzeko esan ohi diet. Erromantizismoak kalte egin digu bizitzako esparru askotan eta hemen ere bai, sendabelarrak ez baitaude mendi tontorretik gertu dauden bide zidorretan (bakarrik), ezta kostatik bertan... [+]