Maisuaren kokotea zirikatzen zuen intsusak
Nor ote da? Alemanian kapela eranzten dute bere aurrean. Guk makurtu eta sustraiak musukatu beharko genizkioke topatzen dugun bakoitzari. Kolkokoenetakoa dut bai intsusa (Sambucus nigra).
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Bihotz onekoa da, oso. Adar berri guztiek bihotz bigun zuri-laruxka dute. Bihotza erraz kentzen zaio. Gauza ederrak sortzeko erauzten zaio bihotza: txilibituak egiteko eta haurren jostailu dotore bihurtzeko. Jostailu hori nonahi ezaguna zen, garai batean. Intsusa adarrari bihotza kendu, hustu eta ufatutu edo seska egiten zen; plausta, flota, balapunpa, polosta, turta, plosta… izen asko du jostailuak. Adar tutuaren barruan paperez, iztupaz edo arkolaz egindako pilotatxoa sartzen zen eta plausta-zotz, boloka-ziri, postola-ziri edo postola-zotz deituriko ziri batekin indarrez eragitzen zitzaion, jaurtigaia ziztu bizian atera eta helburua jo zezan. Toribio Etxebarriak ederki jasoa du bere 1965-1966ko Lexicón del euskera dialectal de Eibar liburuan: "Eskolako gaiztuak, flotakin jaurtzen zetsan maixuari kokotera". Maisuaren kokotea zirikatzen zuen intsusak… Ikasi genuen etxeko eskolan sugeak bezala lapurrak eta jendilajea uxatzeko aproposa zela, oso, intsusa landarea… Garai hartako eskola-ume batentzat magikoa izango zen maisuaren kokotea zirikatzea intsusa ufatutu ñañar batekin. Magikoagoa da gaur egungo eskola umeentzako: ezagutzen duten azti onenak intsusazko makilatxo magikoa erabiltzen du bere aztikerietarako, Harry Potterrek, alegia. Bai, hark badu intsusaren ahalmenen berri… Hari esker gure alabak jakingo ditu; hau lotsa!
Nikolas Zendoiak, atzo, 1998an argitaratu zuen Beranduko birigarroa liburuan dioen bezala: “Etxearen biran, zugaitz jaki-emaleak: udare, txermen (...). Gaiñerako zugaitz jakiñekoak ere bai: intxusa, artea, lizarra, urkia, ta abar”. Intsusa behar du etxe den etxeak.
Ezin da etxekoagoa den arbolarik topatu. Intsusak adina izen duenik ez dut ezagutzen, eta hori da gurekin landareek duten emanhartuaren adierazle nabarmenena: izena. Hona intsusaren batzuk: intxusa, aztunpa, urta, sauke, sauko, sakutia, fluta arbola, flauta, plausta, lintxusa, linsusa, txakotixe, sabuka, sabuka-ondo, sauka, intsusa beltz, sabikoa, intusa, sabuko, zaminka, zamuka, sakuta, txotxika, txutxika, txikutxa, izabuko, katokixe eta luxintxe.
Eta etxeko beste bi lan intsusarentzat. Edanzalea denari esaten zaio “beti barriken intsusan dago”: barrikak ireki eta ixteko zotza edo zipotza berarekin egiten da. Eta aurrekoa bezala Azkuek jasotakoa hau ere: “Satorrak lurra erabili eztezan, satorra dagoan tokian intxusa-adarrak sartzen ditue”.
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]