Lorearen historia bat: kastari eusteko sena
Loreak ez dira guretzat eginak. Orain, udazkenean hain ugariak ditugun fruituak bezalaxe: horiek ere ez dira guretzat eginak. Landareek fruitua sortu eta hazten dute beregan doazen haziak hedatu eta bere espezieari eutsi eta etorkizuna emango dioten norbanako berriak jaio daitezen. Guk haziaren bide horretan esku hartu eta sartu eta fruitua jan edo zukutu egingo dugu, agian hazien zabalkundean lagunduz.
Fruitua, edozein, loreak ekarriko du. Lore izan ez den fruiturik ez da. Bada, ordea, lorerik ematen ez duen landaretik. Likenak (auka, goroldio zuria…) eta goroldioak duela 500 milioi bat urte sortutakoak dira; ugaltzeko ez dute lorerik erabiltzen, esporak baizik, perretxikoen eran. Geroxeagokoak dira garoak; horiek ere esporak dituzte ugalbide. Duela 300 milioi bat urte lehen landare loredunak agertu ziren. Lehen lore bakun haiek haizea behar zuten polinizazioa gauzatzeko. Lore arrak eta emeak landare berean bereizita daude, eta haizeak eramango du arraren polena emearenganaino. Haizeak nondik joko duenaren menpe egonik, polen kopuru ikaragarriak sortzen dituzte. Taktika hori dute koniferoek, baina baita hurritzak (Corylus avellana), haritzek (Quecus spp.), pagoak (Fagus sylvatica), urkiek (Betula spp.) eta abarrek ere. Ikusten zailak diren loreak dira, eta lore arrak gerba zintzilikarioak, haizetan polena banatzeko.
Gerora mundua erabat aldatuko zuen mudantza gertatu zen: bero latzak etorri ziren. Loreetako polena eta aieka emea lehortu eta erre gabe babesteko orain ezagutzen ditugun loreak sortu zituzten landareek. Estrategia berria: loreak petaloz, sepaloz, eta abarrez babestea. Babeste horrek haizeari protagonismoa apaldu zion, ezin behar bezala bere lana egin; eta ordezkoak topatu behar izan zituzten: dagoeneko inguruan zebilkizkiten intsektuak. Intsektuak loreetara erakartzeko ikaragarrizko jaialdiak antolatu behar izan zituzten: usaina, intsektua bikote bila hasten denean arrakasta izaten lagunduko diona; kolorea, urrutitik ikusteko modukoa, baita eguzkiaren beroa jasoko dutenak ere (zuria eta horia, batez ere); sariak, “txerrimunik ordainetan” alegia, polena eta nektarra intsektuak elikatzeko. Batzuek hegaztiek polinizatzea nahi dute, eta tutu antzeko lore luzeak dituzte. Bestetzuk gauez loratzen dira, sitsek eta saguzarrek poliniza ditzaten. Eta, berriro diot, loreak ez dira gure gozamenerako eginak.
Lan horiek denak, landare bakoitzak munduan utzi nahi duen arrastoa gauzatze bidean jartzeko. Izan ere landare bakoitza, ez espezie baizik eta norbanako bakoitza berezia da; bakoitzak bere launa amona eta aitona ditu eta bere kastak irautea nahi du. Bere lore emetik fruitua oparo eman eta arretik polena ahalik eta modu eraginkorrenean hedatu, beste lore eme ugari polinizatzeko. Bere geneak gerora ere izan daitezen nor.
Gero etorri zen pertsona modernoen “espeziea”, gurea, duela 200.000 urte baino gutxiago. Eta kastari eusteko landareen sena ihakindatu genuen, eta dugu.
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Ukenduak egiten dituen orok solstizio bueltako data hauetan zeruari begiratu dio: bateko beroa eta besteko ekaitzak, sendabelarrak noiz bildu erabakitzen komeriak izan dira. Ikusten denez, San Joan eguna ez da edozein egun, indar eta sinbolismo bereziko eguna dugu. Edozein... [+]
Eguna mozten hasten den hilabetea, ekaina. Festa aparretan gabiltza baina xorro-xorro, hau esku artean duzunerako dagoeneko hamalau minutu moztu da egun argia. Gu gure eroan, batzuek bere txoroan, ez gara jabetzen baina landareak bai ederki asko! Eguna mozten hasi da eta ez dio... [+]
Aramaioko Beñat Ibarguren Arrizabalaga da Larrinbarri ahabi ekologikoak ekoizteko proiektuaren bultzatzailea, eta 2012tik ari da Anbotopeko bere lursailetan fruitu gorri landareak eredu ekologikoan lantzen. “Lagun batek eta biok sortu genuen proiektua, hasiera batean,... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Portugaletera bazoazte, autobidea utzi eta hiriko sarrerako bi erreiko bide bazterrean 40 ardiko artaldea ikusiko duzue agian. Makilarekin zaindari dute alboan artzaina, iluntzetan itxituran sartu eta egunez pisu-lantegi arteko zelaietan bazkatzen du artaldea. Bere izena izan... [+]
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Burujabetzan sakontzeko egitasmoa da Oiartzun Burujabe proiektua, udalaren, herriko ehun ekonomikoaren eta herritarren artean bultzatu dutena. “Oiartzungo herritarrek bertako baliabideak eta produktuak, bertan ekoizten dena erabiltzea bultzatu nahi dugu, kanpoko... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]