Kaputxina jan eta edan
Etxeko behi bat oso gaixo izan dugu duela hilatebe pasatxo. Ezin buelta eman eta larretik ukuilura sartu genuen, hor hobeto zaintzeko itxaropenarekin. Segituan konturatu ginen ohiko jatenak ez zituela nahi, batez ere belar ondua. Ganbara bete eta berak iskin egiten. Hobe beharrez denetik inguratu eta probatzeko eman genion lastoa, baba (Vicia fava), alpapa (Medicago sativa), pagotxa (Trifolium incarnatum), erresiloia (Triticum aestivum) eta abar. Mokadutxo bat hartu eta utzi; denekin gauza bera egiten zuen.
Hausnarra ere ia galdu zuenean ukuilu inguruko eta baratzeko belarrak eskaintzen hasi ginen: txikori-belarra (Taraxacum officinale), gardu (Cirsium spp. eta Sonchus spp.), zerba (Beta vulgaris) eta kaputxina (Tropaeolum majus). Zein baino zein mikatzagoa. Mikaztasun horrengan genuen sinesmena iltzatuta; hausnarra mugituko zion itxaropena. Baita mugitu ere. Horietaz gain kirtangorriaren edo aziendaren pasmo-belarraren (Ajuga reptans) ura ere eman genion pasmorik edo gaiztoturik izanez gero garbitzeko. Susperraldian laguntzeko amonak egindako patxaran (Prunus spinosa) dzanga-dzangateko batzuk ere izan zituen. Gustukoenak zerba eta kaputxina zituen, eta azken horrekin amorratua zen.
Izan ere zer da ona ahoan kaputxina! Loreak eta hostoak jangarriak dira. Hosto bereziak ditu borobilak, "orbikularra" esaten zaio, eta txortena hostoaren alde batean izan beharrean erdi-erdian du, onil itxura emanez. Hostoak kolore urdinxka du eta leun-leuna da, barazki finenen parekoa, ziazerba (Spinacia oleracea), shisoa (Perilla frutescens) eta mizuna (Brassica rapa var. Nipposinica) bezala, adibidez.
Loreak dira gustagarrienak, deskribatzen zaila den zaporea dute; niri Sichuango piper alearen usain eta dasta konplexuak (Zanthoxylum piperitum) dakarzkit gogora. Piper punttua badu, baina inolaz ere ez piper beroarena. Bizia da ozpin punttua ere baduelako… Aho sabaian zakarregia bazaizu, lorearen erdiko aldea kendu eta petaloak soilik erabili, postre eta entsalada ederki jantziko dizkizute.
Osasungintzan teak eta tinduak egiteko eta digestio arazoetarako erabiltzen da. Jateko entsaladetan ikusgarria da; ikusgarria eta baita ahoaren kitzikagarria ere. Freskoan, izan ere, ezin bitxiagoa da, batez ere inoiz edo behin soilik dastatu izan baduzu. Hostoak arrozez (Oryza sativa) eta barazkiz beteta ere ez dira txarrak, edozertarako bilkari bezala ere ez. Zopatan ere maiz erabiltzen da, zopa bero pikanteak, hotzak… Pizzak, arrautzopilak, emultsioak, gatza, loreen kaparrak, hautsa, pestoa, saltsa beroak, ozpinak, marmeladak, jeleak, gurina… Zer ezin da egin kaputxinarekin! Postreetan sartzeko ausardia baduzu, inor gutxik egiten dituen gozoen egileen mundu urrian sartuko zara.
Eta edariak ahaztu gabe. Gero eta ugariagoak ditugu inguruan lore, hosto, belar eta abarrekin egindako edo osatutako edariak. Erraza da lupulua (Humulus lupulus) edo fruitu gorri edo antzeko zapore indartsuekin lan egitea, baina kaputxinaren dasta finarekin sagardo berexia egitera nor azartuko da? Iurretako Bizioko lagunak, agian?
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]
Dei batek dena alda dezake. Eguna bai, bederen. Hurrengo orduetako martxa, sikiera. Ourensen dagoen lagunak jasotzen du Noainen dagoen Lugoko lagunaren deia. Dei bakar batek ekarri zituen Galizako elkarte bateko zortzi artzain eta ahuntzain bat etxera. Zoragarria izan zen... [+]
Artzain gisa hirugarren kanpaina du aurtengoa Koldo Vicente Eseberrik. Familia Otsagabikoa izan arren, Iruñean bizi izan zen txikitatik, baina abeltzaintzaren munduarekin harreman estua izan du beti. “Osaba artzaina zen, haragitarako ardiak zituen hemen, eta txikitan... [+]
Bada Garde. Urrutira gabe hor dago, urrutieneko mugaren guardan. Umetan ezagutu nuen Garde, ez dut gogoan zenbat urte nituen, baina landatuta geratu zitzaidan han ikusi nuena.-
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Irulegi eta Anhauze artean ditu mahastiak Joanes Haritschelharrek, Amama proiektuaren bultzatzaileak. “Mahastiak ene amarenak ziren, eta bera jubilatu zenean hartu nuen nik etxaldea, 2022an”, azaldu du. Ama mahastizaina eta aita ardi gasnagilea ditu, eta beraz, beti... [+]
Orriuldu gabe daude oraindik zuhaitzak eta arbolak. Hostoak ihartu gabe daude, bai. Eta hostoa jasotzeko sasoi aproposa da. Hostoa, batez ere geroago jasotzen da; zuhaitzaren adaburua janzten duen orritza edo hostotza erortzen denean edo orriultzen denean, lurraren instantziako... [+]
Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Historikoki, artzaintzari eta abeltzaintzari guztiz lotuta egon den bailara da Erronkaribarrekoa, baina azken hamarkadetan nabarmen eraldatu da eta turismoa bihurtu da jarduera nagusia. “Ekonomia horrela aldatu da, eta hamarkadaz hamarkada ardi, behi eta behor kopurua... [+]
Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]