Itsas hondoan jaioa, arrantzan iaioa
Aspaldi arrantzaleek gutxi estimatutakoa bazen ere, egun platerean itsasoan baino dezente hobe ezagutzen da. Haragi trinkoa du, bereziki isatsean.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Zapo zuria (Lophius piscatorius)
TALDEA: Ornoduna/Arraina.
NEURRIA: 20-30 cm (handienek > m1).
NON BIZI DA? Ozeano Atlantikoko ekialdean eta Mediterraneoan, itsas hondoan, sakonera handitan (50-300 m).
ZER JATEN DU? Itsas-hondotako krustazeoak eta arrainak.
BABES MAILA: Ez dago babestua.
Buruak gorputzaren tamainaren erdia hartzen du luzeran, eta zabala eta zapala da –ezaguna egingo zaizu, arraina zuk erosi eta ondoren zoparako erabili izan baduzu bederen–. Gertutik begiratuta beldurtzeko moduko begirada du; gurea, ordea, bere ezpain azpitik atzematen zaion letagin zorrotzen ilarara zuzenduko da halabeharrez. Izan ere, itsas hondoetako krustazeo eta arrainak jaten ditu, eta horiek harrapatu, txikitu eta irensteko moldatutako aho handia du. Hain da handia, ezen aukera duenean bere gorputzaren tamainaren adinako harrapakinak arrantzatzen baititu. Arrantzatu, bai. Zapoak honetarako kainabera eta amua kopetan itsatsiak daramatza. “Ilizio” deitutako organo hori begi tartetik gorantz luzatzen da, eta muturrean argia igortzeko gaitasuna duten bakterioz betetako poltsatxoa du. Adartxoa gora eta behera mugituta, amu dirdiratsuak igerian dabilen mauka goxoaren itxura hartzen du, zapoaren aho parera gerturatuko diren harrapakinentzat. Arrantza-modu hori bereziki eraginkorra da ur sakonetako iluntasunean, zapoak hainbat metroko sakoneratatik (50–300 m) 2.500 metroko itsas hondo abisalera banatzen direla kontuan hartuta.
Munduan 200 zapo espezie daude. Gehienak sakonera handitako iluntasunean bizi dira eta beraz, oso ezezagunak. Arrandegietara iristen zaizkigunak, ordea, bi dira: zapo zuria (Lophius piscatorius) eta zapo beltza (L. budegassa). Bigarrena, haragi ilunagoarekin –azala ere bai, baina ez hainbeste–, askoren ustetan jateko hobea da; baina ez da hain ugaria eta beraz, garestiago ordaindu ohi da. Biek ala biek, normalean 30-50 cm inguru neurtu ohi dute. Hala ere, lehenago arrantzatzen ez baditugu, 20 urte izatera iritsi daitezke eta metrotik gorako zapo zuriak topatu izan dira: azkena 63 kilokoa, Bermeon.
Zapo zuri eme batek udaberrian erruten duenero, bere gorputzeko kilo bakoitzeko 80 mila arrautza errun ditzake. Horietatik oso gutxik biziraungo badute ere, lehen 100 egunetan itsaso zabalean (eremu pelagikoan) igerian aritu ondoren, itsas hondora hurbildu eta honen gainean igaroko dute bizi osoa. Horrela, gaztaroko igeriketa-abilezia ahaztuko balute bezala, zapo zuri eta beltz helduak nahiko baldarrak izango dira. Itsas-hondoarekin mimetizatu eta ia-ikusezin bilakatzeko, ordea, abilezia aparta garatuko dute.
Zapo emeak aipatu ditugu bereziki, izan ere, emeak soilik dira gure plateretara iristen zaizkigunak. Nola liteke? Zapo arrak emeak baino hamar bat aldiz txikiagoak izaten dira. Emea topatzen dutenean, sexuan beste ezertan pentsatzen jarri, eta burua galtzen dute. Arrak emearen sabelean koxk egin, eta itsatsita geratuko da, emearen elikagaiak xurgatzen. Une batean emearen gorputzarekin nahiz haren odol-fluxuarekin bat egingo du. Hortik aurrera, arrak begiak eta barne-organo guztiak galduko ditu; guztiak, barrabilak ez beste. Eme bakar batek sei ar itsatsi ere izan ditzake uneren batean, eta berak erabakiko du noiz errun, jada ernalduta askatuko dituen arrautzak. Beraz, ez izan zalantzarik, orain arte jan dituzun zapo denak emeak izan dira.
Egin atzera denboran, dinosauroak desagertu ziren garaira arte. Egin beste hainbeste atzera. Garai hartan ere, zapoak itsasoan zeuden. Eta badu haragiaren zaporeaz gain bestelako interesik ere; haren pankreatik erauzi zen lehen aldiz intsulina. Dinosauro bizia da. Gurean ordea, urte eta gutxira hartzen duten ano bakarreko tamainako aleak arrantzatzen dira, milaka. Zergatik? Erosten ditugulako. Platerean hobeto geratzen delako isats osoa.
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]