Gerra sasoian txikoria
Izeba Miren pattal samar ibilia dugu. Astebete ospitalean iraun ondoren bizitzara bueltatu da, bere etxera. Ospitalean zenean ahoa freskatzeko sagardo tragoxka bat eskatzen zuen, hori zuen gutizia bakarra. Etxeratu denean zer nahi duen eta zein izango bere apeta eta kafea. Kafea egin egin behar eta berak esan nola egiten duen eta gustatzen zaion: irakin berria den urari kafea (Coffea arabica eta Coffea canephora) adina txikoria (Cichorium intybus) gehitu. Bera bezala ia mendea harrapatzeko bizitzarako bizigarriak.
Txikoria ahaztua nuen; aspaldi nire kafearen mundutik desagertua. Entzun orduko, ordea, berehala etorri zaizkit bere usain gozoa eta dasta mikatza; lehen, gure ume garaitan kafea eltzean egiten zeneko memoriaren txokoa.
Kafea edonork zekien zer zen: kafe landarearen haziak txigortu eta ehoa. Aldiz, txikoria zer zen jakitea asko kosta zitzaidan. Galdera horri ia inork ez zion erantzuten, eta erantzun apurren artean ezer garbirik ez. Gerora irakurri eta ikasi nuen zer zen kafeari eransten zitzaion txikori arraio hori.
Txikoria barazki eta sendabelar gisa aspalditik erabili izan da. Digestioa hobetzeko eta gibela eta behazuna suspertzeko ona da, agi danean. Gure izebak arrazoi, berak tripetako arazoa izan du… Geroztik kafea osatzeko edota haren ordezko gisa gehiago ezagutzen da. Kafea garestia da; are gehiago gerrak, uzten galerak eta antzeko krisiek sortutako goseteetan. Jende askok txikoria hutsaren ura hartu izan du, kafearen ordezko. Beste askok kafeari nahasita; merketzeko, noski. Baina askori gustatu, kafea gozatu eta leuntzen du, baita dasta berezi bat erantsi ere.
Espainiako gerra zibilaren ondoren, elikagaien eskasia orokorrari eusteko, txikoria gai baliotsua bihurtua zen; ezin zen nonahi eta nolanahi landu, galarazia zegoen: horren erakusle, 1958an, sei probintziak soilik zuten txikoria ekoizteko baimena, tartean Bizkaiak. 1958-1959ko uztaldirako Bizkaiari 300 tona txikoria egiteko baimena eman zitzaion. Nork egiten ote zuen txikoria garai hartan? Gustura ezagutuko nuke… Txikoriaren balioaren tamainaz jabetzeko, pentsa, kafearen ordezko zena bera XIX. mendean faltsutzen edo urardotzen zen azenarioarekin (Daucus carota), zuhain-erremolatxarekin (Beta vulgaris 'Mangelwurzel'), haritzaren azalarekin (Quercus spp), kaoba zerrautsarekin (Swietenia mahagoni), labean erretako behor gibelarekin eta brontze koloregaiekin eta herdoilarena ematen duen veneziar gorriarekin.
Orain dagoen gerra hots etengabeko honekin, kontuz, irentsi behar dugun nazkagarrikeria guztiaren digestioa hobetzeko on beharrez txikoria hartu eta ea zer hartzen dugun…
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]