Elvira Zipitria, Julene Azpeitia, Inaxi Etxabe... Zumaiako emakumeen ekarpena bisita gidatuan
Euskal Autonomia Erkidegoko hiru Foru Aldundiek Ondarearen Europako Jardunaldietan parte hartuko dute lehen aldiz. Emakumeen emaria da aurtengo gaia, eta berauek historian zehar izandako rol ezkutua ikusaraztea du xede. Zumaia Emez izeneko bisita komentatua egin zen urriaren 6an.
Goizeko 11:00etan izan da hitzordua, Kofradia parean, garai bateko gizartean erdigunea zen etxean. Gaur egun hain nabarmena ez den arren, Zumaiak lotura estua du arrantzarekin. Ur gaineko lanen meritu eta ospea gizonek irabazi izan duten bitartean, emakumeak lehorreko lanen ahanzturan erori dira. Hala dio Idoia Goñi bisitaren gidariak: “Ondarearen kasuan, gizonek ondare materiala eskuratu dute historian zehar, fisikoa dena. Emakumeek, berriz, ondare ez-materiala eureganatu izan dute: ohituren eta hizkuntzaren inguruan egin duten lana, hezkuntzan izan duten zeregina, zaintza ardurak…”.
Emakumezkoak lehorreko lanaz baino ez direla arduratu uste ei da. Hala, saregileek esaterako, garrantzi handia izan dute portuko jardunean. Lanerako ez ezik, emakumeak saretzeko gune ere izaten ziren josten ematen zituzten orduak. Kontserbagileek, bai enpresek baita etxeetakoek ere, izan dute halako oihartzuna eta gaur egun ere badira. Etxe askotan adibidez, tradizioan oinarritutako teknikak zutik dirau, xede ezberdinagatik egiten bada ere. Gaur egun hala ez bada ere, garai batean gehienbat garizuma garairako egiten ziren kontserbak.
Historikoki, ordea, ez dira kostaldeko emakumeen jarduera bakarrak izan. Itsasontziekin lotura zuzena izan duten bi lanbide azaldu ditu Idoia Goñik: gabarrariak eta itsas enpresaburuak. Lehenak ibaian barrena merkantzia nahiz pertsonak garraiatzen ziharduten emakumeak ziren. Maria de Lolaren izena nabarmendu behar da, jada XVI. mendearen amaieran udal ontzia ustiatzeko lizentzia berak baitzuen. Garai berean emakume talde batek itsasontzi bat eraikitzeko proiektua ere abiatu zuela jakinarazi du gidariak, goi-karguetan emakumeek zeresana izan zutela agerian utziz.
Euskara, besterik ez
Hezkuntzan ere ekarpen handiak egin zituzten emakumez josita egon da herria. Elvira Zipitria eta Julene Azpeitia dira izen ezagunenak. Lehena Donostiarekin lotzen bada ere, Zumaian du jatorria; aitaren lanagatik joan ziren hiriburura bizitzera. 1936ko gerran Ipar Euskal Herrira alde egin behar izan bazuen ere, guda amaitu bezain pronto Donostiara itzuli eta eskolak ematen hasi zela nabarmendu du Goñi gidariak: “Irakasle egindako lanagatik eta euskarari emandako hauspoagatik oso maitatua da Zipitria. Frankismoaren urte gogorrenetan ikastola klandestinoen sorrera berari zor zaio, eta pedagogian zuen ezagutza mirestekoa zen garai haietarako”. Maider Oleaga zuzendariak irakasleari buruzko dokumentala estreinatuko du udazken honetan.
Julene Azpeitiak ere, ondare aparta utzi zuen irakaskuntzaren arloan. Bere biografia bi hitzetan laburbildu beharko balitz, euskara eta haurrak izango zirela dio Goñik. “Haurrentzako literaturan eskarmentu handia zuen, eta errekonozimendu gehienak bide horretatik jaso ditu: sariak, ipuin lehiaketek bere izena izatea Zumaian eta Durangon… Irakasle baino idazle zela esan ohi da. Hala ere, esan behar da Estatu mailako oposaketetan lehena izan zela orduko hartan, eta horri esker lana lortu zuela”.
Ahalduntzeko espazioak
Zumaiako kale izendegia kontuan hartuz gero, 65 dira gizonezkoenak, eta bost baino ez emakumezkoenak. Sinbolikoki indar handia duen datua den arren, Goñik dio “emakumeen espazioak” izan direnei erreparatzea ere garrantzitsua dela; hots, plaka hutsak ez ezik, herriko toki esanguratsuetan emakumeek izan duten jarduna azaleratu behar dela. San Joan Iturria, esaterako, emakumeen bilgune izan zen urte luzez. Etxeetara urik iristen ez zen garaietan emakumeak arduratzen ziren iturrira joateaz. “Etxeko egunerokotasunetik alde egiteko modu bat zen; gizonak tabernara joaten ziren, eta emakumeak iturriaren bueltan biltzen ziren. Etxean ez ezik, kalean ere pisua zuten emakumeek”, azaldu du Goñik. Geldialdia aprobetxatuz Angeles Sorazu eta Francisca Labaien mojek aipamen berezia izan dute. Kristautasunaren ildo zurrunenarekin lotzen dira biak; idazlea lehena, Zumaiako komentuaren sortzailea bestea.
San Joan Iturria atzean utzi eta Ubillos Jauregian egin dute geldialdia hitzordura agertu diren dozena erdi emakumeek. Egungo Musika Eskolan kultura arloan zeresana eman zuten artistak aipatu ditu. Inaxi Etxabe oikiarra, esaterako, inguruotan ezagutzen den lehen emakumezko bertsolaria izan ez bada ere, aztarna sakona utzi du bertsozaleen artean. Frankismoaren hastapenetan kokatzen da bere lorpen handiena: garaile izan zen Elizak 1951n Arantzazun antolatu zuen bertso txapelketan. Garaiotan oholtza gaineko emakumea izatea nolanahiko erronka ez bazen ere, Etxabek aho bat baino gehiago isilarazi zituen bere bertsoekin. Gizonezkoen gaitz guztien errudunak emakumeak zirela esan zuen Basarri bertsolari zarauztarrak saio batean. Tinko erantzun zion Etxabek, esandakoa gezurtatuz bertso borobila botata. Basarrik zoriondu egin zuen saioaren amaieran, isilik utzi zuela onartuz.
Informazio askea lantzen dugu ARGIAn, langileok gara proiektuaren jabeak eta gure informazioen atzean ez duzu sekula multinazionalik, bankurik edo alderdi politikorik topatuko. Gure ustez, burujabetza guztien oinarrian dago informazio burujabetza, ezagutzen dugunaren gainean pentsatzen eta erabakitzen dugu. Horregatik diogu kazetaritza independentea dela demokraziaren oinarrietako bat.
Aldizkaria paperean etxean edo e-postan PDFan jaso nahi duzu? Pozik hartuko zaitugu ARGIAko komunitatean. ARGIAkoa izateko, nahi eta ahal duzun ekarpena egin dezakezu, eta bueltan egoki ikusten duzuna eskatu. Indartu dezagun indartzen gaituena!
Duela bi urte Sara Majarenasen alaba Izar hiltzen saiatu zen gizona libre da otsailaren 15etik. Asteazken honetako bistan, Majarenasen eta alabaren defentsak eskatu du epaiketara arte gizona kartzelan mantentzeko, jakinik gainera erasotzaileak aitortu egin duela erasoa eta zigortu egingo dutela. Epaileak ordea ebatzi du aske segi dezakeela eta protesta-elkarretaratzea deitu du Donostian Sara Izarrekin plataformak, ostegun arratsalderako.
LAB sindikatuak gizono eta emakumeen arteko "soldata arrakalarekin amaitzeko proposamen sorta" erregistratu du Emakundek Gasteizen duen egoitzan batetik, eta Nafarroako Berdintasunerako Institutuan, Iruñean, bestetik.
Baldintzapean libre da otsailaren 15etik duela bi urte Sara Majarenasen alaba Izar hiltzen saiatu zen gizona: Stytianos Messinezis. Berriak eta Naizek jakinarazi dutenez, Picassent-eko (Herrialde Katalanak) instrukzio epaitegian asteazkenean berriz bista bat izango dute erabakitzeko akusatuak libre jarraituko duen ala bere aurkako prozesua amaitu arte espetxean izango den.
Gasteizko Udalak aurrenekoz bildu ditu indarkeria matxistaren arretaren inguruko datuak. Genero indarkeriaren errealitatea bere gordintasunean erakusten dute zifrek: 2018ko urtarriletik urrira arte, guztira, 916 emakume artatu dituzte Gasteizko Udaleko zerbitzuek indarkeria matxistagatik, hain zuzen 91,6 emakume hilabetero.
Erasotzaileak Bilbon eraso egin ziola salatu du emakume batek. Ertzaintzak espedientea zabaldu dio 49 urteko poliziari, eta epaiketara arte kargutik kendu.
Plazandreok plataforman hasi zuen ibilbide politikoa eta 2000. urtean Medeak talde transfeminisa sortu zuen, beste kide batzuekin batera.
Languedoc (Okzitania), 1184. Inkisizioa sortu zen, kataroen heresiaren aurka egiteko. Handik Europako beste herrialde batzuetara zabaldu zen, bestelako “heretikoen” aurka ere egiteko.
Indarkeria matxista ematen den kasuetan, erasotzaileari seme-alabaren zaintza partekaturako eskubidea ukatzeko lege proposamena ostegun honetan iritsiko da Eusko Legebiltzarrera. Ondo bidean, tramiterako onartuko da proposamena. Espainiako Estatuan neurri hau ezartzen duen lehenengo erkidegoa litzateke EAE.
Iazko urtean 360 emakume artatu zituzten Argitan Emakumeentzako Aholku Etxean. Orain 23 urte proiektua martxan jarri zutenetik, 7.439 izan dira aholkularitza eske gerturatutako emakumeak.
