Azenarioen kolore festa
Gustuko kolorerik bai? Galdetu azenarioari (Daucus carota subsp. sativus). Zuriak, gorriak, laranjak, moreak… denetatik bada. Gaur egun eskura ditugunak ia denak laranja kolorekoak dira. Zergatik, ordea, denetatik baldin badago? Zerk eragin du guregana azenario gorriak besterik ez etortzea? Ustekabeko batek.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Duela 5.000 urte inguru, egun Iran-Afganistan aldea den lurretan, dagoeneko azenarioa lantzen zuten: azenario morea. Bere langintza handik datorrela dirudi, bertan dagoen azenario aukera handia dela tarteko. Itxuraz, hasieran ez zen sustrai lodikotea jaten; hostoak eta hazi lurruntsuak baliatzen zituzten, gaur egun bere senideei bezala: perrexila (Petroselinum sativum), mihilua (Foeniculum vulgare) eta sarpoila edo kuminoa (Cuminum cyminum). Sustraiak jaten ez zirenez, haren formak, tamainak, koloreak eta abarrek bost!
Gureganako migrazioa hasi zuen azenarioaren sustraiaren kolorea ez dugu ezagutzen, baina morea zela dirudi; moreak ziren haietatik gaurko laranjetarako bidea ez zen nolanahikoa izango. Tartean ezagutu dira zuriak, horiak, laruak eta laranjak. Grekoek eta erromatarrek sustraia jaten zutela aipatzen dute. Arabiarrek sartu zuten penintsulatik barrena Europan gora. Baten bati entzun izan diot azenarioa “zain horia”-tik datorrela eta hortik joan zela gaztelerazko “zanahoria”. Gehienek diote, aldiz, “zanahoria” hori arabeen “isfannariya” edo “safunnárya” izenetatik eratorria dela.
Herbeheretarrek diotenez, beraiek bihurtu zuten azenario laranja laranjena eta zaporetsuena. Agi danean XVII. mendean bere erretetxe “Orange-Nassau” zenaren omenez lortu zuten azenarioaren laranja kolorea laranjagoa egitea. Beheko herrialde horietatik kanpokoek diote ezetz, ez dela horrela, errege santu horiek geroagokoak direla, aurrez ere bazirela ondo laranjak ziren azenarioak eta abar. Xextra laranja. Espainiarrek beretzat nahi dute lehen azenario laranjaren arrastoa, 1602ko Juan Sanchez Cotanen “Ehiza, barazki eta frutazko natura hila” margolanean.
Okasioak okasio, argi asko dago nagusitu den azenarioa laranja dela. Barietate landuenak, zabalduenak eta gozoenak hala dira. Indarrean datoz, ordea, bueltan beste koloretakoak. Gero eta gehiago ikusiko ditugu sukaldarien eskuetatik hasi eta dendetako apaletaraino. Boladak bolada dira; lehen laranja nagusitu eta orokortu den bezala hor datorzkigu zuriztak, horixkak, laruak, ubelak, gorriak eta abar. Osasunaren, argaltzearen, hobeto ikustearen edo dena delakoaren izenean ederki salduko dizkigute. Izan ere, egia da: gordinik janda, bere fluorra dela medio, hortzak garbitu eta txantxarra saihestuko duzu, eta larruazala leundu eta zimurgabetzeko jarri azenario orea. Dena dela kolorea.
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Burujabetzan sakontzeko egitasmoa da Oiartzun Burujabe proiektua, udalaren, herriko ehun ekonomikoaren eta herritarren artean bultzatu dutena. “Oiartzungo herritarrek bertako baliabideak eta produktuak, bertan ekoizten dena erabiltzea bultzatu nahi dugu, kanpoko... [+]
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]