Bizkaiko hiri bakarra
- Gorobel eta Gibijo mendilerroen babesean dago Urduña, Bizkaiko uhartea Araban. Haren eta Gaztelaren arteko mugan sortua XIII. mendean, Bizkaiko Erdi Aroko alde historiko handiena du, eta 1997an multzo historiko monumental izendatu zuten. Hiribildu izan zen lehenik, hiri izendapena lortu zuen gero. Bizkaiko bakarra da, izan ere.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
1256. urtean, Antso X.a Jakitunak, Urduñaren kokapen estrategikoaz eta merkataritzarako zeukan garrantziaz ohartuta, hirira joan eta Bizkaiko Jauna menpe hartuz, errege-gutuna sinatu zuen. Gertakari horrekin batera, hiriaren lehen zabalkundea hasi zen, lau kale berri sortuz: Kale Zaharra, Frankos, Orruño eta Donibane. Gerora, Urduñak jasotako merkataritzaren monopolioak eta bigarren azoka antolatzeko eskubideak erabateko garrantzia eta ongizate ekonomikoa eman zioten hiriari. Horren seinale dira garai hartan eraiki ziren jauregi eta dorreak.
Oparotasun ekonomikoak zabalkunde berria egitera behartu zuen. Hala, XIV. mendean hiru kale berri eraiki ziren hiriaren jatorrizko egitura aldatuz eta iparraldetik hegoaldera zabaltzen den hiri-gunea osatuz.
Kale multzo horiek gune zabal ezohiko baten inguruan eraiki ziren: Foru Plaza. Erdi Aroko plaza horren ezaugarrietako bat arkupeak dira, merkataritzaren garapenaren ondorioz sortutakoak. Neurri handiko zolatu horren inguruan hiriko eraikin garrantzitsuenak aurkituko ditugu; Udaletxea, Atari Iluna, Erdi Aroko dorrea, Mimenza jauregia, Diaz Pimienta jauregia, Aduana etxea eta Familia Sakratuaren eliza.
Ruzabalgo Junta
Urduñako haranak beste zortzi herrixka biltzen ditu hiriaz gain. Aloria, Artomaña, Delika eta Tertanga arabarrak dira eta Amurrioko udalean daude. Lendoñogoiti, Lendoñobeiti, Belandia eta Mendeika auzoek, berriz, Bizkaiko Ruzabalgo Batza osatzen dute. Batzorde horri buruzko agiririk zaharrenak XV. mendekoak dira eta Erdi Aroan zehar, Urduñako hiriarekin gertatu zen bezala, igarobide garrantzitsua izan ziren Gaztelatik Kantauri itsasorako bidean.
Gorobel mendilerroa
Gorobel mendizerra Urduñako haranaren zaindari eta harresi naturala izan da betidanik. Ingurune paregabe horretan Nerbioi ibaiaren iturburua dugu eta mendilerroaren magalean “La Choza” trikuharria, Eneolito-Brontze garaian eraikia. Gorobel mendilerroan gora, Arabak, Bizkaiak eta Gaztelak bat egiten duten lekuan, Txarlazo mendiko monumentua dago, bailarako gertakari guztien lekuko. Bera izan zen Euskal Herrian hormigoiz egindako lehenenengo eraikina.
Antiguako Ama eta “otxomaioak”
Antiguako Andre Gurearen santutegia idatzietan aipatzen den Bizkaiko lehen tenplua da, baina XIII. mendeko ermitaren aztarna gutxi batzuk baino ez dira gelditzen. Egun bisitatu daitekeen eliza 1754. urtean eraiki zuten, fededun kopuruaren gorakadaren ondorioz.
Urduñatarrek, XVII. mendean, hiriko eta bailarako zaindaritzat hartu zuten Antiguako Ama Birjina eta haren omenez “otxomaio” jaiak ospatzen dituzte. Jaien izenak argi adierazten duen bezala, urtero, maiatzaren zortzian, eskualdeko biztanleak santutegira hurbiltzen dira zaindariari eskainitako botoa berritzeko. Gero, gauez, Euskal Herriko beste txoko batzuetatik etorritako ehunka lagunek giro ederra sortzen dute hiriko kaleetan. Iragana baino gehiago badu Urduñak.
Azpeitiko Elkar-ekin taldeak protesta ekintza egin du asteazken gauean. 1.000 kilo obra-hondakin utzi dituzte bankuko sarreran, hildakoak irudikatzeko panpinak jarri eta porlanez zikindu dute egoitza.
78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.
Birritan saiatu da PSOE legea aurrera ateratzen. "Berriro ekingo diogu, beharra bertute bihurtu behar dela uste baitut. Benetan, unea dela uste dut", adierazi du Ana Redondo Berdintasun ministroak.
Iñaki Egaña historialak Impunes (Txalaparta, 2025) liburuan dio frankismoak talde parapolizialetara jo zuela errepresioa "itxurak mantenduta" ezartzen jarraitzeko, eta beren kideen "inpunitatea" azpimarratu du. Duela 50 urte sortua, bederatzi... [+]
Argentinarra da, baina sustraiek errotzen dute. Euskararekin maiteminduta dago, 25 urterekin ikasten hasi zenetik. Arbasoetako batzuk Euskal Herrikoak zituen, Soraluzekoak eta Azagrakoak, eta bizpahiru urterekin hasi zen Arrecifeseko Euskal Etxera joaten; arbasoa sortzaileetako... [+]
María Chivite Nafarroako Presidentearen "konfiantza galdu" duela eta, Ramón Alzórrizek PSNko idazkariorde nagusi eta Nafarroako Parlamentuko bozeramaile izateari utziko dio. Bere bikotekidea Servinabar enpresan lanean aritu zela publiko egin ostean eman du... [+]
Elkarrizketa ilustratzeko erabili dugun argazki nagusia 1970eko hamarkadan hartua da. Erratzuko plaza festetarako apainduta ageri da, ezpelez atonduriko ohiko eszenatokiarekin eta etxetik etxera zintzilik, dilindan dauden xingolekin. Urrunean bi soinulari agertzen dira, Maurizio... [+]
Lanaren Ekonomia irratsaioan faxismoaren gorakada aztertu dugu, munduan eta Euskal Herrian gertatzen ari dena.
Taldeko kideen aurkako eraso matxistak talde osoaren aurkako eraso gisa ulertzen dituela adierazi du Aroztegiko Elkartasun Komiteak. Komiteak salatu duenez, Aroztegiko epaiketara ikusle gisa sartu nahi zuen jendearen zerrendatik "Baztango mutil-dantzari talde... [+]
Ekainaren 23aren eta uztailaren 2aren artean iraganen da ahozko azterketa. Frantsesez pasa beharreko azterketa izanda, Seaskako, sail publikoko eta pribatuko irakasle batzuek publikoki jakitera eman dute euskaraz bideratzeko aukera eskainiko dietela ikasleei.
Gasteizko Umandi ikastola duela 50 urte sortu zuten hainbat familia aski ausartek –herri ekimena, orduan ere–, euskararen transmisioa ardatz hartuta. Mende erdia joan da, ikastola hazi egin da, belaunaldi berriak hezi ditu ez gutxi, komunitate baten erreferente ere... [+]
Maitasun erromantikoari lotuta, nerabe askok normalizatuta eta barneratuta du bikotekideak mugikorraren eta sare sozialen bidez kontrolatu nahi izatea. “Inportantea da ziberbiolentzia gisa identifikatzea, eta ez maitasun seinale gisa”, gogorarazi dute ikertzaileek.
Sexu erasoei lotutako epai ugari eman dira azken egunetan, eta bost gizon zigortu dituzte. Tuteran izandako bortxaketa batengatik, bi gizoni 9,5 urteko kartzela zigorra ezarri diete. Gasteizen gizon bati bost urteko kartzela zigorra ezarri diote emakume bat bortxatzeagatik... [+]
3.000 zauritu ere utzi dituzte Israelgo armadaren erasoek. Maiatzaren bukaeran berrekin zioten laguntza humanitarioari, GHF fundazio estatubatuarraren eskutik; eta ordutik, bertaratutakoei tiro egin diete soldadu israeldarrek.