Cal é a función do xornalista nesta sociedade afogada pola información?

O de sempre, contar o que ve facendo o máis sincero posible. Desgraciadamente, o traballo do xornalista está cada vez máis condicionado por todo tipo de intereses. Nunca foi un oficio tenro en canto a condicións de traballo, de estabilidade, o que inflúe directamente no traballo diario, xa que é moi difícil deixar de lado as presións e dedicarse a ese traballo propio de filosofía. Imos a peor. Sempre pensei que o o noso non é un oficio, senón unha resposta a unha vocación. Debería seguir así, pero as condicións de traballo deterioráronse moito, e aínda que o número de medios de comunicación multiplicouse, non estou seguro de que gañemos na diversidade. Como consecuencia da crise, a reorganización que xa se está dando virá ao mundo dos medios de comunicación, e iso terá que ver directamente coa nosa posible independencia. Moitas veces, o xornalista, como calquera outro traballador, devora os seus principios para salvar o seu posto de traballo.

O maior inimigo
da liberdade de expresión é o paro.

Non
sei o máis grande, pero si un dos máis grandes. O mercado laboral está tal e como está, e é evidente que a precariedade é a forma máis directa de autocensurar ao xornalista. Esa precariedade está a xeneralizarse ademais, porque non creo que haxa grandes diferenzas entre os medios conservadores e os progresistas. Sempre pode haber xornalistas máis honestos con si mesmos, co que ven e co obxectivo, pero é moi difícil, porque para alcanzar ese nivel de independencia necesitas un camiño duro por detrás. Por iso digo que non hai unha independencia total e que a obxectividade dos xornalistas é un mito. Cada un responde aos seus intereses.

Pasando da redacción á dirección, como afronta vostede isto?

Para ser xerente é imprescindible traballar anteriormente como xornalista na rúa. Demasiada xente pasa directamente a facer labores de xestor, o que desfigura a realidade. Tamén no mundo empresarial, elixiría xente que pase polo sector privado para o sector público. Teño a impresión de que moitos xornalistas que sempre traballaron en medios públicos non saben cal é a crúa realidade do xornalismo. Os que vimos do privado sabemos en que condicións trabállase, en que situación atópanse moitos xornalistas. Eu tento aplicar a filosofía que levei até agora, dando aos xornalistas e traballadores a máxima estabilidade, confianza e autonomía posible. A pesar de que nos metemos nos momentos máis duros da crise, tentamos priorizar a estabilidade dos traballadores, aínda que non podemos satisfacer as necesidades de todos. En definitiva, para que un medio funcione ben é imprescindible que os traballadores estean a gusto.

Era imprescindible cambiar a liña editorial?

Todo o mundo debería entender que un medio de comunicación público ten que cumprir as liñas mestras da autoridade política. Estamos obrigados a garantir a pluralidade e a respectar a realidade institucional. Iso non quere dicir que se lle pida ao xornalista que se implique política e ideológicamente, pero isto non é un xoguete de ninguén, senón un medio de comunicación público. Cambiar esa realidade institucional non está na miña man, é un debate doutros niveis. Así pois, ninguén pode dicir que entremos nas cuestións ideolóxicas. Sería un problema grave identificar a radio pública cuns ou outros. Nós queremos audiencias críticas capaces de respectar as opinións dos demais, de cuestionar as súas posicións e de facer autocrítica. Existen medios privados para quen están moi identificados cunha ou outra parte.

Unha aposta ideolóxica é o respecto á realidade institucional, e nada que dicir neste país.

Creo que o respecto á realidade institucional non é unha posición política concreta, senón unha obrigación dun medio público. En canto ás noticias, por exemplo, o que ocorre en España sempre foi un acontecemento de primeiro nivel nos medios de comunicación da Comunidade Autónoma Vasca. Nós informamos do que ocorre aquí e do que sucede en España, porque non é estraño para nós, porque nos afecta. Non creo que Radio Euskadi estea máis contaminada politicamente que nunca. Tentamos respectar a realidade institucional. Isto non é unha aposta dunha dirección ou outra, senón unha consecuencia da natureza dun medio público. Os medios de comunicación públicos non foron concibidos como un sistema anti, nin tampouco como unha forma de enfrontar as realidades institucionais vixentes.

Canto condiciona a túa ideoloxía, o teu pensamento, vir todas as mañás a traballar con escoltas?

Trato de que me condicione o menos posible, pero a situación é moi dura. Chámame a atención o pouco que se fala neste país sobre a liberdade de expresión e o pouco que se fai no día a día para defendela. Por que se fala tanto da presenza ou ausencia da esquerda abertzale ilegalizada nos medios de comunicación públicos, e tan pouco dos escoltas de toda a dirección de EITB? Eu sempre defendín a liberdade de expresión de todos. Fun empregado de Euskaldunon Egunkaria, e compréndese desde que punto de vista fixen a miña postura. Na miña opinión, na radio pública hai que dar voz a todo aquel que sexa capaz de respectar a voz dos demais. Esa é a única condición, non hai outra. Non se pode dar voz a alguén que non estea disposto a respectar a voz dos demais. Un medio de comunicación público debe establecer uns requisitos mínimos. Ninguén aceptaría unha voz na radio a favor da agresión ás mulleres. Ninguén entendería o feito de dar cabida a actitudes homófobas ou intolerantes. No noso país, desgraciadamente, hai moitos intolerantes que ven con bos ollos que haxa moitos xornalistas ameazados. Estes non teñen cabida nos medios de comunicación públicos, todos os demais si. Podes defender a postura máis firme e extrema, pero dentro desa regra de xogo.

Máis que
supeditarse a esa regra de xogo, o asunto non depende do xogo político? A homenaxe ao que fose ministro franquista, Juan Antonio Samaranch, non tivo ningún problema.

Non hai máis que ver
o noso faladoiro e programación para darse conta de que tentamos aproveitar todas as físgoas para dar cabida á maior cantidade de voces. Pero o noso pobo vive nunha casuística moi especial. Un grupo terrorista segue en acción, con varias persoas ameazadas, e iso queira ou non, condiciona a situación. É moi diferente defender condutas radicais en países onde non existe tal tipo de violencia. Así, faise sitio á esquerda abertzale ilegalizada, pero ao que xa non está na lei o medio público non lle pode dar nadiña de nada da vontade da dirección. Quero crer que a medida que se siga ese camiño respectuoso abriranse máis portas. Estou a desexar que se reforcen todos os avances posibles, que se amplíe o xogo político e que se poida ouvir aínda máis voz na radio pública, entre outras cousas porque iso significaría que podo vivir sen escolta. Non é que á esquerda abertzale ilegalizada aplíqueselle un veto porque se lle pon na punta do nariz, non é un capricho. Non lles pido que renuncien ideológicamente a nada, senón que respecten a vida e o pensamento dos demais.

Antes de ser director de Radio Euskadi, como traballou a política nalgúns medios de comunicación, como ve o panorama político actual?

Son moi escéptico, non porque naza así, senón porque a experiencia me ensinou a ser escéptico. Houbo moitos intentos errados nos últimos anos, e non sei si o que fallou até agora atopará o camiño para o porto do éxito. Creo que fan falta avances máis claros, aínda que entendo que as cousas se fan lentas e condicionadas para evitar a escisión no seo da esquerda abertzale ilegalizada. Pero, insisto, o avance ten que ser máis claro, e de verdade non ten volta atrás. Até agora escoitamos moitas veces frases grosas e pomposas, supostamente irrevogables, pero que despois se quedaron en nada. Vivín moi de cerca os procesos de Lizarra-Garazi e Anoeta. Estiven en Anoeta como xornalista, e calquera que estivo alí cría que non había volta atrás. Entón, a violencia ten futuro? A violencia é lexítima ou se abandona definitivamente para soster a loita política? Estas son as preguntas que hai que responder e, a diferenza do que fixo até agora, as que teñen que responder até o final. Se estes últimos movementos prosperasen, levariámonos/levariámosnos grandes sorpresas, até o punto de cambiar a situación política. Por iso digo, na miña opinión, tamén desde o punto de vista de quen defenden o terrorismo, que é un erro manter a situación actual. O novo escenario abriría enormes posibilidades para todos. Porque hoxe en día, xogamos con demasiados prexuízos, hai demasiado sectarismo en Euskal Herria, e no canto de apoiar ese sectarismo, hai que humanizar a política vasca.

Como humanizar á sociedade cando os procesos son tan lentos e as noticias van tan rápido?

A radio adáptase moi ben á velocidade rápida do mundo. O que é unha dor de cabeza constante para a prensa escrita é bo para nós. A xerarquía das noticias, con todo, supuxo unha revolución, e é sorprendente o desenvolvemento e a repercusión que algunhas sorpresas da noticia teñen nos nosos medios. Isto supón unha distribución de noticias e medios de comunicación que incide directamente sobre o consumidor do medio. Ao final, os medios de comunicación adáptanse a esta demanda e estamos a sufrir o éxito de moitos formatos mediocres que entran en plena distribución. Para min é imprescindible manter os medios de comunicación públicos lonxe de aí, abrindo espazos para outras reflexións. A nosa obrigación é ofrecer ferramentas para desenvolver a calidade, a seriedade, a diversidade e o pensamento crítico. Xa comezou e no futuro intensificarase a ofensiva contra os medios públicos. Desde os medios privados quérese dar cada vez máis difusión a esa idea que os medios de comunicación públicos non son necesarios. Por iso creo que é importante que os medios de comunicación públicos tamén fagan o seu oco, entre outras cousas porque temos un gran papel na humanización da sociedade.

Iñaki Gabilondo dicía que en calquera seminario sobre o futuro do xornalismo, sempre terminaba falando sobre as empresas de comunicación. A industria comeu a información?

Estamos nun momento de cambio. É certo que no caso das empresas de comunicación, a situación é bastante estable e a realidade das empresas de medios de comunicación non ten moito que ver coa realidade política. Isto significa que moitos cidadáns son capaces de consumir a diario aos medios de comunicación que defenden unha mentalidade diferente. Cal vai ser o futuro do xornalismo? Fálase moito da agonía da prensa escrita e do pulso audiovisual, pero, en realidade, é unha teoría que escoito desde que estaba na universidade. É o mesmo que se dixo sobre teatro e cine, pero mira despois... Se tivese que xogar o pescozo, diría que a prensa escrita terá o seu lugar e que imos a unha cultura cada vez máis audiovisual. Unha empresa que non saiba adaptarse a estes novos parámetros non terá futuro, pero tamén é certo que ao facer esas reflexións un sempre se aliña co rastro da súa empresa. Ao final, as empresas condiciónannos demasiado, e parece que en función da empresa na que estamos enfrontámonos sen relativizar a realidade. Camiñar sen argumentos a favor duns e en contra doutros é prexudicial para o oficio, porque cando somos excesivamente previsores perdemos credibilidade. É hora de romper algúns dos esquemas, e para xerar reflexións sobre o futuro temos que camiñar por encima desa rede de posicionamento.