Os sistemas educativos e as leis que os regulan van acompañados do desenvolvemento político dos estados. Por iso, a súa análise revelará a natureza dos anteriores e viceversa. Se isto é certo, pódese concluír que os gobernos só cambian de aspecto á hora de lexislar a educación, deixando o importante por igual. E así é a educación en xeral, e a regrada (a dos centros) en particular, porque están pensadas para perpetuar o sistema político.

Por iso, é moi importante distinguir entre o que as leis educativas recollen como obxectivo e as medidas prácticas que toman na realidade. Por exemplo, sinalar nunha lei que se busca a xustiza social, mentres que na realidade práctica os centros privados son autorizados, garantidos e apoiados con diñeiro público, ademais de ser contraditorio é unha fraude.

A relación entre os intereses dos poderosos e o sistema educativo debería ser evidente para as esquerdas, pero, desgraciadamente, os partidos que queren cambiar a realidade, os sindicatos, os movementos pedagóxicos, o profesorado…, esquecérono en gran medida.

Claro, a realidade social actual é diferente da década de 1960, cando se publicou a pedagoxía dos oprimidos de Paolo Freire, pero, como dicía o meu profesor Iñaki Otxoa de Olza, no Estado español é costume non ler as teorías. A mensaxe de Freire de que para que se produza un cambio social, autónomo e consciente é necesario outro tipo de educación que o poder queira, é correcto e actual. E esa actualidade non se perderá mentres persistan as desigualdades e inxustizas sociais. Isto quere dicir que non hai que tentar adecuar o alumnado á programación que as institucións teñen preparada para a inclusión, senón que hai que ensinarlle novos camiños a partir da súa situación para facer da realidade inxusta unha realidade máis xusta.

Quen traballan no ensino para levar a cabo esta mensaxe deben ser conscientes de que a súa actividade é política e non meramente administrativa.

Na década de 1970, cando o franquismo con Franco estaba en vigor (o outro franquismo sen tirano segue en gran medida) e na seguinte, para moitos profesores de entón traballar na educación era participar na política. Moitos de nós que traballabamos no ensino militabamos e tratabamos de convencer nos partidos de esquerdas, pero non fixemos caso a quen dicían que a educación debía quedar fóra da política, que eran partidarios da jerarquización da sociedade, que defendían que só aos vellos (os “expertos” de hoxe) correspondíalles ocuparse da política, sabendo que entón os que estaban no poder político serían aqueles, non por méritos, senón por herdeiros.

E a razón de entrar en política educativa era que con ela queriamos cambiar unha sociedade inxusta, e que para corrixir as inxustizas que había os alumnos debían tomar conciencia desas inxustizas a través de nós. Por tanto, para moitos de nós era imposible separar o traballo en clase da loita pola xustiza. E non o faciamos por adoctrinamiento, senón polo descubrimento doutras realidades que non eran oficiais, para que o alumnado tivese a oportunidade de canalizar a súa vida. Por esta razón, buscabamos e propuñamos alternativas ao contido oficial que recollían os libros de texto e os profesores franquistas. Exemplos diso foron: ADARRA, movemento pedagóxico autónomo que nos axudou a mellorar o noso ensino, funcionamento a través de asembleas, mediante o cal elaboramos un baremo de acceso ao ensino, eliminando a competencia dos directores do centro para elixir o profesorado; creouse a onda de profesores para matricularse en AEK, non co obxectivo de acceder aos postos de traballo, senón pola conciencia de recuperar a lingua que estaba a piques de perderse, e llo impulso ás asembleas para impulsar a participación nos centros de pais, entre outros. Todo iso cun obxectivo político práctico: cambiar o sistema creador das inxustizas.

Na actualidade, o capitalismo absorbeu e eliminado todos eses intentos alternativos a través da institucionalización e o roubo de conceptos. Así, o movemento pola innovación pedagóxica pasou a ser Formación e innovación pedagóxica, para o que se crearon Berritzegunes, que non para axudar ao profesorado, senón para fuxir do xiz; a aprendizaxe do eúscaro tamén se fixo oficial, e a partir de aí dar máis importancia á formación a través dos seus exames; os consellos escolares foron regulados para que a participación do alumnado volvésese a converter nunha lei dos directores; os centros outorgaráselles a arbitraxe de novo. E por si isto fose pouco, hai que engadir á dexeneración educativa “sistemas de calidade” mal chamados, porque eses programas que foron creados para mellorar a produción e a venda estiveron integrados no ensino a través de falsos expertos e empresas de beneficio, convertendo aos alumnos e aos seus pais en “clientes”, e grazas a unha burocracia inacabable han conseguido controlar a aprendizaxe, como un produto de cadea produtiva.

Para mellorar a educación que se imparte nos centros, as propostas entre os demais serían: que os alumnos sexan reputados de copia do modelo dos que provocan as inxustizas; que non deixen de facelo nas propias mans dos que non están na aula; que compartan a experiencia fóra das institucións que controlan o poder; que superen a burocracia imposta para dar o 100% á programación e ao seu desenvolvemento; que estas programacións partan da situación social dos alumnos; que esixen a desaparición do diñeiro público máis recursos e privado; que se dan ao público, que se lles dá á desaparición de diñeiro público, que se lles dá aos fondos públicos, que se lles dan para compensar as desvantaxes orixinais…

Julen Goñi, profesor de filosofía