Obrigoume a expresar por escrito, xunto coa responsabilidade docente, o que dixen moitas veces, tanto o imposible como o grave da situación.

A maioría dos alumnos de segundo bacharelato atópase en situación de incapacidade para expresar por escrito o lido, entendido e lido en eúscaro. Están preparados para aprender de memoria e non para reflexionar, pero este método tamén lles falla cando esquecen unha palabra e déixana sen escribir, ou cando pon outra sonoramente parecida e en ambos os casos deixan sen sentido a frase. Non distinguen palabras e conceptos básicos como: corpo/corpo, illamento/reflexión, realización/imaxinación, sal/mal, amigo/amor xuvenil, neno/marido, conto/libro... Son só uns poucos exemplos que recollín nos escritos de contos lidos. E, despois de miles de explicacións da diferenza entre estas palabras, continúan nelas. Porque só escoitan e entenden en español? Non dominan as estruturas básicas do eúscaro.

Os nosos alumnos len moi pouco en eúscaro (moitos non saben nada), falan moi pouco en eúscaro (moitos non falan nada). Por tanto, teñen que ler moito máis en eúscaro, teñen que reflexionar moito máis en eúscaro, teñen que escribir moito máis en eúscaro (e nós dirixámolo), teñen que falar moito máis en eúscaro e saber escoitar. E teñen que saber que si non o fan así non aprenderán euskara. Non se pode aprender un idioma sen utilizalo. E si non o saben, non poderán superalo. Si superámolos a calquera cousa, os suspensos de selectividade do ano pasado multiplicaranse e, en todo caso, sairán do centro sen saber euskera. Na situación na que nos atopamos, todo o que podemos facer para ensinar eúscaro e eúscaro será pouco. Quizais estamos ante un imposible.

Escribín a un claustro dun centenar de profesores totalmente vasco e vascófilo (e envieino por e-mail) tres meses antes da xubilación voluntaria aos 60 anos. E non recibín ningunha resposta.

Na primeira pensei que cometín algún erro no envío dun correo (sempre estiven atrasado na tecnoloxía e por primeira vez enviaba un e-mail a todos os profesores do centro). Pregunteille a un seminario se recibira o e-mail e díxome que si, que enviei o e-mail correctamente e que todos o recibiron. Cando lle dixen que non recibira ningunha resposta, respondeume que a miña mensaxe contiña a resposta e que non podía contestar nada. Ese mesmo día díxome que outro profesor lera a miña mensaxe (esta vez sen habelo mencionado anteriormente). Deume a razón, pero díxome que o ensino e a difusión da nosa lingua é factible sen posibilidade, pero que para iso é absolutamente necesario ese espírito fundacional das ikastolas, de estar totalmente unido ao proxecto pais-alumnos-profesores.

Na longa experiencia dos meus institutos (36 anos), un profesor comentábame ao comezo do meu traballo outro profesor sobre o espírito fundacional das ikastolas, pero esta vez (afortunadamente) para enxalzar ese espírito, porque no meu principio aquel profesor lembroume duramente que non estaba nun instituto a intención de ensinar e pedir o meu eúscaro. E é lexítimo e aceptable que os alumnos saian do instituto sen alfabetizarse en eúscaro? É lexítimo e aceptable que o alumno saia do instituto sen saber falar, ler e escribir en eúscaro? Por certo, coñezo aos que foron á ikastola e aos que non falan ningunha palabra en eúscaro. Creo que neste momento todos estamos parecidos. E non se puido utilizar o diñeiro sen unha dixitalización (en Suecia xa se deron conta do fracaso que supuxo para a educación) para unha avaliación externa de nivel que garanta ou coide a alfabetización e a comunicación oral en eúscaro?

O 29 de marzo lin o artigo de opinión de Kike Amonarrizi “Ensinar euskera ou crear falantes activos?”. Pois eu creo que ensinar euskera e crear falantes activos son inseparables e non alternativas. Non se pode ensinar eúscaro sen crear un falante activo e non se pode crear un falante activo sen ensinar eúscaro. Ensinar euskera é crear falantes activos en eúscaro, pero non só crear falantes activos, senón tamén lectores activos e escritores activos. Si non, que literatura, xornal, revista será a que ninguén le ou ninguén sabe ler? Aí temos un problema moi duro.

Eu puiden facelo moi poucas tres horas á semana (aínda que tentei moito). No seminario deixei catro andeis completos cheas de artigos de opinión, entrevistas, contos, etc. que non puiden ler por falta de horas e de tempo. Sufrín e tiven moita pena por non poder facer máis. E sentín unha gran insatisfacción ao escoitar aos alumnos en castelán, aos que ás veces buscaron o sobresaliente e sentan en primeira fila ante o profesor. E o profesor non pode entrar na súa intimidade.

Contoume por primeira vez a profesora de Lingua e Literatura Vasca Ainhoa de Diego, alumna de dez na primeira xeración do modelo D de Uribe Kosta, cando me falou da súa primeira experiencia docente e explicoume a dor que tiña a alumna porque se dirixía a ela en castelán. Estaba enfadado e non podía entender, porque cando foron os meus alumnos sempre me falaban en eúscaro. Si, é cada vez máis difícil que sexa profesor de eúscaro. Eu tiven a sorte de que os meus alumnos me fagan en eúscaro até este ano, porque este ano poucos alumnos (concretamente dous mozos) fixéronmo en castelán, e non só iso, un díxome que empezase a familiarizarme (iso en Gernika). Si, a facer dano. E que defensa ten un profesor? Que fai con todo esa dor? Contar o evento a outros? Escribir no xornal? Sentirse culpable de sufrir o sufrido?

Quen no segundo bacharelato non distingue as palabras de ofensivo/revolucionario está por encima de vostede no mando, a pesar de que no segundo bacharelato repetiulle mil veces que ten que ler dous libros en eúscaro, quen non pode crer ten o mando porque na sociedade o vasco foi nomeado perdedor e punitivo. Outro alumno, tamén chico, pero silencioso e vergoñoso, explicoume nunha fermosa obra que se falas en eúscaro teñen que soportar insultos “etarra” ou “vasquito”, que os insultantes son uns poucos, pero que teñen autoridade. Isto é o que me explicou un alumno no último estudo, en resposta á proposta de redacción asociada ao texto de Anjel Lertxundi sobre “Historia dun retorno” de Martin Ugalde, que se puxo en selectividade na convocatoria de xullo do ano pasado, e contando os cambios ocorridos no pobo. Si, que temos que soportar! Non foi o seu a única fermosa obra, teño outras obras gardadas. Pero non todo é silencioso e tolerable.

Yolanda Elorriaga Iturri. Profesor xubilado.

Escrito en xuño de 2023.