Eusko Ikaskuntza-Sociedade de Estudos Vascos, desde a súa fundación, estivo traballando e coñecendo os retos e necesidades de cohesión do País Vasco. Cen anos despois, o compromiso ratificouse no Congreso do Centenario de 2018, na entón anunciada Declaración de Oñate e no Libro Branco dos Territorios Vascos. No catro anos transcorridos desde entón estamos inmersos nun ambiente de cambio máis intenso. A revolución tecnolóxica, a transición eco-social e enerxética, a reorganización geoestratégica do mundo, os fluxos migratorios, os cambios de valor… Nesta conxuntura tan convulsa, o noso país debe facer unha reflexión ampla e profunda para perdurar no futuro.

Eusko Ikaskuntza está a traballar para aumentar a cohesión integral dos territorios vascos e da sociedade. Por unha banda, facendo reflexións populares que teñan en conta as peculiaridades dos territorios vascos, á vez que centrando a integridade do noso pobo. Doutra banda, a través das institucións, axentes, expertos e cidadáns, á reflexión e ao traballo en común. Para iso, unha vez máis, Eusko Ikaskuntza achegará o seu valor engadido: é unha institución arraigada en todos os territorios vascos, á que se lle recoñece a lexitimidade de crear espazos de reflexión popular no conxunto e no conxunto de Euskal Herria. De feito, Eusko Ikaskuntza ten a oportunidade de superar os limitados ámbitos dos diversos axentes e estruturas institucionais, e, mantendo a súa autonomía para debuxar o seu rumbo, manifestou reiteradamente a súa vontade de fomentar a colaboración. Os resultados do traballo realizado ao longo deste catro anos, as propostas de futuro e os compromisos adquiridos, daranse a coñecer na próxima convocatoria á sociedade vasca, o XIX Congreso de Estudos Vascos. No Congreso, que se celebrará en outubro de 2024.

O novo mantra converteuse nunha “adaptación” en tempos de incerteza. Lembrando á filósofa Mariña Garcés: a flexibilidade e a plasticidad non son o mesmo. Hai diferentes actitudes cara ao futuro nestes dous conceptos: adaptarnos ao que nos depara un futuro que non podemos decidir, si é necesario perdendo identidade en nome da plasticidad, ou debuxar con certa flexibilidade o futuro que está nas nosas mans, sen perder o que somos e o que temos no camiño. A clave está na educación para desenvolver a flexibilidade que non é “plástica”. Na educación sitúase o diálogo, o debate e o conflito entre as concepcións que hai na sociedade: quen insignia e aprende a quen. Na súa contorna conflúen a ideoloxía, a cultura, as linguas e os diferentes modelos socioeconómicos. A sociedade de mañá está na praza da educación. Esta é unha das áreas nas que Eusko Ikaskuntza está a desenvolver o seu labor integral.

Estamos a escribir xuntos e xuntos o Libro Branco da Educación Vasca. Que recolla o marco compartido que debería ter a educación a longo prazo. Para levar a cabo esta ampla reflexión popular, fortalecer o compromiso colectivo é fundamental para nós. Para iso contamos cun proceso participativo. Recolleremos discursos diferentes e tomaremos consensos amplos que identificaremos como principios reitores para a extensión de propostas. Non existe o monopolio de Eusko Ikaskuntza sobre o tema. A comunidade educativa vasca, os diferentes partidos, sindicatos e axentes sociais, lanzaron nos últimos tempos numerosos diagnósticos, reflexións e propostas. Eusko Ikaskuntza-Sociedade de Estudos Vascos quere pór en diálogo o traballado nestas reflexións populares para chegar a propostas compartidas.

Temos temas transversais comúns relacionados coa educación en todos os territorios vascos, e a nosa principal folla de ruta é impulsar a reflexión sobre eles. Ofrecerá vías para representar as bases dun hipotético “sistema educativo” que englobe aos países que compoñen Euskal Herria. A cohesión educativa traerá consigo a consolidación do territorio e da sociedade vasca. Da mesma maneira que resulta imprescindible unha análise exhaustiva e compartida para a xeración de propostas transformadoras e condicións para a súa execución no ámbito educativo, é necesario o recoñecemento e consolidación das estruturas institucionais. Porque queremos facer propostas factibles, propostas eficaces que cheguen ás políticas públicas e da sociedade á sociedade.

Comezamos a nosa andaina co foro dos “100 pontes” reunidas en setembro de 2021. Tomando como guía os subliñados recollidos no camiño, queremos dar un salto cualitativo na fase que acabamos de iniciar. Queremos engadir á práctica educativa vasca a sistematización do coñecemento e o rigor metodolóxico a este exercicio colectivo de Euskal Herria sen precedentes. E porque a cohesión se constrúe na práctica, baixamos á práctica de cada etapa educativa para traballar e sistematizar as iniciativas cohesionadoras. Por unha banda, desde a perspectiva dun sistema que aspira a centrar o eúscaro e a cultura vasca e superando a fragmentación da territorialidad, realizaremos debates focalizados de etapas específicas (Educación Infantil e Primaria; Educación Secundaria Obrigatoria e Bacharelato; Formación Profesional; Universidade-Grao Superior) e, por outro, desenvolveremos a definición compartida das liñas transversais estruturais imprescindibles para consolidar o ecosistema que conforman todas as etapas.

Formamos catro grupos permanentes de etapas educativas, unidos por expertos e axentes de todos os territorios. Recollemos os eixos para traballar propostas cohesionadoras e estamos dispostos a iniciar o seguinte impulso. Máis aló da comunidade educativa, pretendemos recoller as achegas de expertos, axentes, institucións e cidadáns que comparten a súa preocupación polo tema. Como xa se dixo, os compromisos a asumir con relación a estas achegas e propostas son o XIX de Eusko Ikaskuntza de outubro de 2024. Publicaranse no Congreso. Baixo a lema O que nos une, o Congreso ofrecerá propostas de cohesión e vías para novos pactos en Euskal Herria. Imos ir compartindo o que se vai xerando desde hoxe até agora, contrastando contidos, acumulando forzas.

Equipo de Educación de Eusko Ikaskuntza: Beatriz Akizu, Nekane Altzelai, Jose Manuel Bujanda, Idoia Fernandez, Hur Gorostiaga, Maialen Idoate-Pery, Maite Larrañaga, Alba Madinabeitia, Nora Salbotx, Gemma Zabaleta, Mario Zubiaga