1) 2016ko Europako Hiriburu Kultural izatea ez da (batez ere) gertakari kulturala.

Ñabardura, ezertan segi baino lehen: bai, noski, nola ez, Europako Hiriburu Kultural izendatzeak badauka zerikusia kulturarekin; baina harreman gehiago dauka hiri-eredu batekin, jarduera kulturalekin baino. Erakargarri agertzeko, hiriaren marka indartu nahi izaten da zenbait balore azpimarratuz. Hemengo eta hango hiriburuek moderno, anitz eta dinamiko itxura eman nahi dute baina horrelako kontzeptuak kea haizetan bezala desagertzen dira helduleku zehatzagorik eman ezean. Eta Donostiak kultura aukeratu du, erakargarritasuna ideietatik plano materialera –aurrekontuetara– eramateko. Bartzelonak, eskala askoz handiagoan, kirolaren bidez egin zuen antzeko zerbait 1992ko Olinpiadekin; aurten Gasteizek ingurumenarekin egingo du, European Green Capital izendatu dutenez. Baina ez Bartzelona da hiri kirolariagoa 1992az geroztik, ez Gasteiz izango da ekologistagoa urtea bukatzen denean. Izango ote da Donostia “kulturalagoa” 2016 amaitzean? Bai, gaurtik ordura bitartean eguneroko jarduera kulturalak indartzeko ahalegina egiten bada. Ez, Europako Hiriburu Kulturalaren izendapena turismoa eta hirigintza sustatzeko erabiltzen bada nagusiki.

2) Baina zerbait ekar diezaioke Donostiako kulturari.

Ia batera etorri ziren Odonismoaren amaiera eta hark hainbeste irrikaz bultzatutako Europako Hiriburu titulua eskuratzea. Inpresio nahiko zabaldua da izendapena lortzea ez zegoela gaur egungo Udalaren lehentasunen artean. Gainera, aurreko Udalaren kultura eredua eta oraingoarena diferenteak dira oso; baina Bildu gutxiengoan egonda, kontsentsua bilatzera derrigortuta dago. Abiapuntua hori izanda –Hiriburu Kulturalarekin pasio handirik ez eta derrigorrez oposizioarekin adostu behar–, bi bide ditu aurrean Udal Gobernuak: bere boto emaileak Donostia 2016ren garrantziaz konbentzitzen saiatzea; eta Hiriburu Kulturalaren inguruko jarduerak bestelako jendearengana iristeko probestea. Bigarren aukera horretatik hegemonia kultural berri bat eraikitzen hasteko ateak zabaldu ahal zaizkio parez pare Udal berriari. Desberdinen arteko artikulazio-puntuen bitartez egituratzen da hegemonia eta orain arte ezagutu ez ditugun panoramak sortzen laguntzen du. Gauzak ondo eginez gero, Donostiaren bizimodu kulturala biziberritu dezake. Baina hori lortzeko bidean, programazioan eta gidaritzen aukeraketan norberaren konfiantzazko esparrutik harago begiratzea ezinbestekoa izango da.

3) Euskal kultura ez da euskal folklorea bakarrik, ezta euskal mainstreama bakarrik ere.

Nahiz eta askotan sinonimo gisa erabiltzen diren “euskal” eta “folkloriko”, eta erdaldun askoren artean euskaraz ekoizten denari buruzko ikuspegi aski distortsionatua sortzen da. Udalean nagusi den Bilduk lehentasunen artean jarri zuen euskal kulturari behar bezalako lekua ematea Donostian, beharrezko zeregina dudarik gabe, urrun baitago Gipuzkoako hiriburua daukan euskaldun portzentajeari dagokion euskarazko eskaintza edukitzetik eta gainera, 2016ko izendapenak aukera ona eskaintzen du euskal kultura nazioartera ateratzeko, hizkuntza nagusiagoen galbahetik pasa gabe –gutxitan izaten den aukera, bidenabar–. Baina kriterio soziolinguistikoa ezin da izan programazioak zehazterakoan kontuan hartuko den bakarra; euskararen aldeko diskriminazio positiboa egitearekin batera, artistikoki zerbait berritzailea eskaintzen dutenak babestea ere garrantzitsua da. Gainontzean, kanpoan ikusiko dutena euskal mainstreama izango baita; eta nekez justifika daiteke ezkerretik, politika kultural publikoek jada arrakastatsua denaren aldeko apustua egitea. Jarrera hori alderdi kontserbadoreena izan beharko litzateke –eta gaur egun ez da haiena bakarrik–.

4) Kultura “herrikoi” vs. kultura “elitista” dikotomiak ez du funtzionatzen.

Mantra bihurtzeraino errepikatu da “kultura herrikoi eta parte hartzaile” formula; eta behin eta berriz errepikatzen diren esaldi gehienak bezala, edukiz hustuta dago. Parte-hartze dinamikez hurrengo puntuan hitz egingo dugu, baina “herrikoi” izenondoak merezi du bigarren buelta bat asko luzatu gabe. Zertaz ari gara “kultura herrikoia” aipatzen dugunean? Zertan desberdintzen dira “kultura herrikoia” eta “kultura elitista”? Bi eredu horiek kontrajartzen zituen eskemak problema asko ematen ditu gaur egungo sorkuntza kulturalak sailkatzeko: urte asssko pasa dira ekoizpen kulturala prozesu industrial bihurtu zenetik, eta hori gertatzearekin batera herriarena zen kultura eta eliteena, biak fenomeno berri batek irentsi zituen: “masa kultura”-k. Horrek esan nahi du, produktu kulturaletara iristeko aukerak asko zabaldu direla, herritar arruntak badaukala goi-mailako kultura kontsumitzerik, ez egiteko arrazoia ez dela ekonomikoa –herrikoi/elitista banaketak funtzionatzen zuen garaian hala zen– eta beraz publikoaren jakin-mina piztea bihurtu dela problema. Heziketan dago arazoa, gehienbat; ez programatutako artisten mailan.

5) “Parte-hartzea” eta benetako parte-hartzea.

Parte-hartzeaz hitz egiten ez duen agintaririk ez dago Mendebaldeko herrialdeetan, baina benetako ordua iristean gutxitan gauzatzen da; instituzioetan gutxienez. Eredu parte-hartzaileak izan badira, ordea; baita kulturan ere. Nola integratu demokrazia zuzenaren bidez funtzionatzen duten gune kulturalak –gaztetxeak, kasu– hain itxura instituzionala daukan Hiriburu Kulturalaren markapean? Oso urrun bizi izan dira urte askoan kulturgune autonomoak eta ofizialak, baina borondate politikoa egonez gero, hurbiltzeko momentu egokia izan daiteke 2016koa. Gaztetxeen eredutik gertu egon daitekeen antolamenduak irtenbidea eman diezaioke Donostian ez aurrera eta ez atzera dauden zenbait egitasmori, Tabakalerari, adibidez. Esperientzia interesgarriak martxan daude tamaina bereko eraikinetan, instituzioen elkarlanarekin eta autogestioan oinarrituta, Madrilgo Tabacalera kasu. Horrelako zerbait egiten saiatuko ote dira agintariak?