Adituen esanetan “gizarte postheroiko batean” bizi gara. Zer leku dute estaturik gabeko nazionalismoek? Historiaren trena –modernitatea– galdu zutenek zein leku dute, euskal nazionalismoak, kasu?

Urrundik hasita erantzungo dizut. Alegia, Euskal Herrian –mundua abertzalean zer esanik ez– analisi objektiboa egiten badugu jendeak argi eta garbi ikusten du –azken 10 urteetan are gehiago– ETAren borroka armatua justifikatuta dagoela. Objektiboki jendeak ez du zalantzan jartzen ETAk esaten duenaren atzean egia potoloak daudela. Hori da bizi dugun errealitate politikoa. Orain, jende hori guztia ez dago errealitate horrek ekartzen dituen ondorioak asumitzeko prest. Hau da, hemen errealitatearen irakurketa egitean egoerari paños calientes jarri egiten zaizkio.

Horri koldarren analisia da. Eta kontua da miseria horrek beste hamaika sorrarazten dituela. Analisi horiek askotan interesgarria dira oso ondo idatziak direlako. Baina koldarren analisiek ez dute zergatik gure errealitatearen ikuspuntua horrenbeste aldatu behar. Koldarren irakurketa diot bi aldetatik, beraien erabaki pertsonalek eramaten dituzte errealitatearen irakurketa bat egitera, eta berdin izan daiteke ETA justifikatzearena edo ez justifikatzearena, alegia, beraiek ikusten dute ETAk arrazoi politikoa duela eta koherente izan beharko balute, derrigor onartu beharko luketela.

Noski, horrek ekartzen du beraiek planteatzea garaia pasa dela, beren esperientzia garaia pasa delako. Beste batzuek berriz, garai horiek eternalak balira planteatu egiten dutela. Hau da, hau ez da sekula aldatuko, betiko izango da, hemen espainol hauekin ezinezkoa baita ezer aldatzea. Finean, beraien miseria pertsonaletatik egindako erreflexioak dira. Gure eguneroko analisi politiko tertuliano ziztrin hau aberasten dute beren ekarpen literarioarekin baina analisirako ezer gutxi balio dute.

Zentzu horretan, ez dut uste gizarte poste heroikoan bizi garenik. Nola gerta daiteke, bestela, bere bizitza antolatua daukan hogei urteko gazte bat familia onekoa eta azkarra, neska-mutila duena, egoera erosoa duena, unibertsitatera doana, hori bazter utzita, ETAn sartzea, jakinda horrek dakarren ondorio guztiekin. Noski, horrek daramatza batzuk pentsatzea gazte hori lunaticoa dela. “Gizarte postheroiko batean” bizi garelako pertsona hori lunaticoa al da? Ez dut esaten heroia denik ere. Baina ez dute zertan termino horiek erabili. Bakoitzaren jokabideak justifikatzen al du bestaren jarrera zein den? Alegia, garai postheroi batean ustez bizi direlako, ez dute sinesten jende hori kapaz dela bere esanen, pentsamenduen eta egitekoen oreka asumitzeko. Nik horregatik diot gizarte honetan analisi bikain bat osa dezakezu, literarioki eragin handia izan dezakeena, baina termino analitikoetan ez dio gizarteak bizi duen egoerari erantzuten.

Ez dut esaten, aitzitik, iraultza batean bizi garela. Izan ere, batzuek zentzu koldarrean ere esaten dute hemen jende guztia bizi dela gatazkak baldintzatuta. Ez da egia. Hemen jendeak nahi du gatazka konpondu. Bere lehentasuna hori da. Jendeari galdetzen badiozu zintzoki zein den bere lehentasun politikoa, jendeak gatazka konpondu nahi duela dio. Noski, politikariek ez badute konpondu nahi, jendeak bere bizitza egingo du, bere etxea eta bere autoa erosiko ditu eta dinamika horretan biziko da.

Paradoxa batean bizi gara.

Objektiboki ETA justifikatzen duten gero eta elementu politiko gehiago daude, horrek ez du berez ziurtatzen ETAk babes handia edukiko duenik, ezta ETAk jarraitu edozein eszenatokian ere etengabe jarraitu ahal izango duenik. Baina bizi dugun egoera geroz eta arrazoi gehiago ematen dio ETAk defendatu duenari. Euskal nazionalismoaren egoeraz galdetu didazu, bada, egoera soziala euskal nazionalismoarentzat arazoa da. Arazoa da oso estu ipintzen duelako errealitatearen aurrean eta egoera soziopolitikoak dauzkan irtenbideak askoz bortitzak direlako alde batera edo bestera. Egoera honetan defizit demokratikoa agerian geratzen ari da eta diktadura modukoa ernatzen hasia. Bertan, botereen arteko banaketa amaitzen ari da eta Zuzenbide Estatuaren desagerpena ematen hasi da. Horiek dira EAJk erantzun behar dituen galderak.

ETA ez ote da eguneroko politikatik at, esperientzia bat ezker abertzalearen bilakaera alde batera utzita? Estatua zein espainol gizartea nahiz euskal gizartean atezuan jartzen dituena, soziologiarako esperimentua. Kontraesanak bilatzen dituena, hitz bitan.

Bai. Eta esperimentu horretan gu arratoiak gara, eta esaerak dioenez “hobe esperimentuak gaseosarekin” eta hemen pertsonak ari gara. Baina ETAren esperimentua al da? Ez. Nik esango nuke Espainiako esperimentua dela hain zuzen ere. Moulinesen Manifestu nazionalistak dioen bezala, Espainia ez da kapaz beste politika bat sortzeko. Ikusi nola homologatu zuen frankismoa. Ikusi nola gaur egun eseri daitezke Fragarekin mahai baten inguruan, irribarretxoak bota, zer jatorra den agure hau esan, eta aldi berean Gasteizko Legebiltzarrean legebiltzarkide izandakoak kartzelan izatea. Eta horrek ez die pertsona horiei publikoki kontraesanik sortzen. Hori da egoera honetan eskandalugarria, txundigarria. Ez dut sinesten Ibarretxe ez dela kolpatua berarekin izan diren parlamentari horiek ezin dituelako defendatu, baina berak hautatu du ez defendatzea, bere ardura da, bera da koldarra.

Estatua ez da heroia globalizazio garaion: botere ekonomikoek eta hedabide boteretsuek –baita estatuetako botere judizialek ere– menderatzen dute munduaren nora. Hitz batean politikoak “galduta” daude. Ados?

Politikariek gaur egun boterea dute. Botereak paraleloak dira. Politikoak ez dira gizarte honetan bizi ordea. Arazoak konpondu baino beharrak sorrarazten dituzte, botere gehiegi daukate gauza askotarako, baina gaitasun gutxiegi horiek aurrera ateratzeko. Espainiako Estatuaren kasuan esperimentuak planteatzen hasita, hobe litzateke egoera berrastea. Ailegatu gara neke puntu batera, non afektatu egiten gaituenak gehiegi baldintzatzen duela egoera politikoa. Nik uste hobe litzatekeela, maila teorikoan hasteko, berrasiko bagina. Arlo politikoan ere, mahai baten inguruan eseri eta zer egin dugun ondo eta zer gaizki planteatu eta nondik nora jo dezakegun aztertu.

Zentzu horretan, akordio politiko bat egiteko aukera dago, epe erdian aukerak egon badaude. Horretan jarrita benetako konponbide bat erdiestea ez litzatekeela ezinezkoa izango. Benetakoa esaten dut, politikoak nahasten direlako. Bat: batzuek lehentasuna ez dela gatazka konpontzea esaten dutenean, herritarrek lehentasuna gatazka konpontzea dela diotelarik. Eta bi: jendearentzat gatazka konpontzea betiko eta edozein baldintzatan lehentasuna dela diotenean. Ez da horrela. Jendeari ez bazaio erantzuten, bere bizitza egingo du eta herria hau pobreagoa izango da. Politika gutxiago egingo da, gizarte geldoa izango da, eta finean espainolengandik eta frantsesengandik ezberdin gaituzten elementu sozial horiek, alegia, beste gizarte klase bat izatea, parametro sozialetan agertzen den gizarte aktibo eta kritiko hori, errealitateari beste begira batekin begiratzen dion gizarte hori, apaltzen joango da. Gure tragedia politikoa hori izango da.

Politikariek eragiten diguten neke hau, ezin egon hau. Honek konponbiderik ez daukala entzutera ohitzen bagaituzte, geure nazio ezaugarriak apaltzen joango dira eta askoz arazo gehiago izango dugu nazionalismoaren ikuspuntutik gizarte hau eta espainolena ezberdinak direla justifikatzeko. Gaur egun, gizarte bi horien ezberdintasuna politikarekiko duten atxikimendua baita. Ez politika jakin batekiko, baizik politikarekiko atxikimendu kritikoa. Eta honek berdin balio du PSOE, EAJ edo ezker abertzalearen atxikimendu kritikoarentzat. Hemen gizarteak exijitu egin dio politikariei politikoki engaiatuak izatea, konpromisoa izatea. Eta gizarteak politikari bizkarra ematen badio, elementu garrantziko horiek galduko ditugu: mundua begiratzeko gure ikuspuntu euskaldun bat. Ez derrigor abertzalea, ez ezkertiarra, baina elementu horiek nagusi dituena. ETAren 50 urteko jardunak ezaugarri horiexek ekarri ditu maila handi batean. Munduan alderdi bakarra da, alderdi demokrata kristau nagusiak [EAJ] gay eta lesbianen eskubideak babestu egiten dituena, emakumeen eskubideak, abortua justifikatzen duena. Eta gizartea da horra eraman duena. Eta gizarte hori neurri handi batean ETAk sorraraziko mugimenduaren ondorioa da, gustatu ala ez.