Garrazkiak: Gozo usaindu eta garratz bizi
Garrazkien sasoia da. Gero eta gehiago ikusten dira gure baratzeetan. Gehienetan etxe inguruan. Hemengoak, gureak ez direlakoan, immigranteak diren ustetan, eta hozkilak izaki, hemen atarramendu exkaxa izango zutelakoan ale bakanen batzuk besterik ez zen ikusten lehen, batik bat Bizkaiko lurralde epeletan eta Lapurdiko etxeren batean. Gero jabetu gara ederki hazi eta fruitua poliki ematen dutela.
Hotz handirik ez den tokietan negurako babes berezirik antolatu gabe ere nonahi ikus daitezke laranjondoak (Citrus sinensis) eta limoiondoak (Citrus x limon) alez mukuru eta oraintxe lorez gainezka. Eta orain denok nahi ditugu atari aurrean; izan ere, batzuen loraldiak duen lurruna erogarria da. Eta gure betiko berexi usainean ez dugu auzoan ikusten ditugun limoi eta laranjak izatera errenditu nahi. Nola ba! Zerbait bitxia nahi eta hor azaldu zaizkigu mintegi eta landare dendetan, lorategi soil eta baratze jantzietan zein baino zein garrazki xelebreagoak: limondoa (Citrus aurantiifolia), Tahitiko limondoa (Citrus latifolia), limetondoa (Citrus limetta eta Citrus limettioides), zidrondoa (Citrus medica), mandarinondoa (Citrus reticulata), klementinondoa (Citrus clementina), satsumondoa (Citrus unshiu), tangerinondoa (Citrus tangerina), lima-mandarinondoa (Citrus limonia), arabisagarrondoa (Citrus x paradisi), laranjondo mingotsa (Citrus aurantium), kumkuatondoa (Citrus japonica), laranja gogorrondoa (Citrus trifoliata), Budaren eskua (Citrus medica var. sarcodactylis), bergamotondoa (Citrus bergamia), odol-laranjondoa edo sangina (Citrus sinensis), yuzuondoa (Citrus x junos edo Citrus ichangensis x Citrus reticulata var. austera) eta abar. Pentsatzen da garrazki guztiak lau garrazki naturaletatik naturalki edo artifizialki hibridatuz sortutakoak direla: limoiondoa, arabisagarrondoa, mandarinondoa eta papeda (Citrus micrantha). Erraz hibridatu edo nahasten dira Citrus-tarrak beraien artean eta hibridatutakoak baita berhibridatu ere... Horrela sortu dira eta sortzen ari dira barietateak eta barietateak. Eta presta gaitezen gure baratzeetan ikusteko; eta garrazkidi sailak gure izango ditugula ere ikuskizun dugu.
Garrazkiek etorkizun oparoa dute, elikaduran erabiltzen dira asko: batik bat zuritu eta atalka jaki edo zukututa edari. Hor dira marmelada sonatuak ere edota edari berezien edalontziaren ertzean apaingarri edo barruan freskagarri. Azalekin olioak ekoizten dira eta kosmetikarako bestelako gai asko ere bai. Farmaziaren industria erraldoiak ere erruz erabiltzen du garrazkien azido zitrikoa.
Gure gazte danboran heroinazale jonkiek limoi zukua erabiltzen zuten heroina urtu eta injektatzeko. Non aritu ziren arrastoa garbia izaten zen: txuta eta limoia. Lehengoan lagun baten etxe berria ezagutzera joan eta aldamenean duten fruituz dariola dagoen laranjondoaz galdetu eta “laranjondo hiltzailea” esaten diotela esan zigun. Nonbait inguruko aitona batek argitu dio nola lehen arbolaren azpian, erdi-ezkutatzen ziren jonkiak eta limoia beharrean laranja erabili; eta laranjak azido zitriko oso gutxi... Orain lagun horiek zaintzeko dauden etxeetan zuzenean azido zitrikoa ematen diete. Limoiondoa jar dezatela, istorioetarako behinik, atarian. Nora jo ederki adieraziko du.
Aurten bai urtea da. Sagar urtea izango da aurtengo hau (Malus domestica). Eta baialdia behar bezala agurtu eta baliatzeko, besteak beste, dolareak gertatu beharko ditugu.
Duela urtebete pasa gauzatu zuten Ortulaguntza proiektua Debagoienan. Langile bat kontratatu dute bailarako nekazaritza proiektu txikietan txandaka lanean aritzeko, hartara ekoizleei lan karga arintzeko eta baldintzak duintzeko. “Sektorea zaurgarri zegoela eta errelebo... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Lagun asko dut. Ezagutzen ditudanetatik hegalari jendea da mordoxka bat. Duela hiru bat urte, horietako baten bisita izan nuen; ez dut gogoan nor zen. Antxeta mokogorria izan zitekeen, edo zozo eme bat, edo saldo handietan ibiltzen diren arabazozo pikart horietakoren bat, edo... [+]
Maiatzaren 10ean egun osoko festa berezia antolatu dute Zestoako Amilibia baserrian. Agroekologiaren eta elikadura burujabetzaren alde, Gipuzkoako Biolur elkarteak abiatutako proiektua da Amillubi, eta udaberriko hitzordua aitzakia paregabea izanen da tarte eder bat partekatu... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.
Apirilaren 17an, Brasilgo Eldorado do Carajás-en egin zuten lurrik gabeko 21 langileen sarraskiaren 29. urteurrena izan da. Ordutik, La Vía Campesinak data oroitzen du Nekazarien Borrokaren Nazioarteko Egun gisa, lurrerako eskubidea defendatzeagatik koldarkeriaz erail... [+]
Maiatzaren 22tik 23ra bitartean deklaratu beharko dute auzipetuek. Gazteek salatu dute instituzioak "geroz eta gehiago" ari direla mugatzen protestarako eta mobilizaziorako eskubide politikoa, eta 'Bajadikako 27ak' izenarekin sortu dute plataforma bat. Maiatzaren... [+]
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Proventza eskualdean, Alpeen hegoaldean abiatu zuten Lili Saint-Laurent euskaldunak eta Mathias Guibert proventzarrak abeltzaintza proiektua duela hamar urte pasatxo. “Ardi, ahuntz, behi, txerri eta pottokekin plantatu ginen etxalde dibertsifikatua landuz, baina laborantza... [+]
Egurra diamanteak baino arraroagoa, bakanagoa da. Bai, unibertsoan errazagoa da diamanteak topatzea egurra baino.
Sasoitsu, osasuntsu eta bizipozez gainezka egotea dut helburu. Jaten dudanak, egiten dudanak eta pentsatzen dudanak eragina du oreka eta malgutasuna lortzeko eta tentsioa saihesteko.
Urduñako 2022-2042 Onura Publikoko Mendia Antolatzeko Planaren parte da ekintza, eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailaren babesa eta Bizkaiko Foru Aldundiko Mendi Zerbitzuaren laguntza jaso du.
Sendabelarrak non bildu galdetuz idazten didate eta bide bazterrei erreparatzeko esan ohi diet. Erromantizismoak kalte egin digu bizitzako esparru askotan eta hemen ere bai, sendabelarrak ez baitaude mendi tontorretik gertu dauden bide zidorretan (bakarrik), ezta kostatik bertan... [+]