Atariko palmondoa
Palmondoz edo palma-zuhaitzez inguratuta gaude. Kolonizatuta gaude; ala ez?
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Lurralde bakoitzean denboran barrena gertatzen diren landareen joan-etorria gauza naturalena da. Landare bakoitza geldirik bizi da, baina espeziea hara-hona dabil. Klimak asko hagintzen du horretan. Gustuko dituen bizi baldintzak non diren, hara mugituko da landarea. Ondorioz, zaila da esatea landare hau hemengoa da eta beste hori ez. Nik landareak kulturarekin lotzen ditut, eta errazagoa da: landare honekin bizi gara. Izan ere, geure kulturan, adibidez, bizi dugun paisaia ia oso-osorik geuk landatua da. Landareak ez dira beraiek etorri, ekarriak dira, landatuak.
Palmondoetara bueltatuz, denetatik dugu. Bada palmondo bat europartzat jotzen dena: palmondo nanoa, Chamaerops humilis. Ttipia da, enbor bakarreko palmondo gehienak ez bezala enbor ugarikoa, eta Mediterraneo ingurukoa da. Europan topa ditzakegun gainontzeko palmondoak, denak, kanpotik ekarriak dira. Mundu osotik ekarri ditugu; azkenaldi honetan ondo urrutikoak: Seychelleak, Mexiko, Brasil, Trinidad, Zeelanda Berria, Moluka, Puerto Rico, Txina, Madagaskar, Papua Ginea Berria, Laos eta abar.
Hurbilagotik ekarritakoak ere baditugu, ugarienak; Afrikatik edo Asiatik, gehienak Mediterraneoan barrena. Lurralde epelenetan, klima leunena duten tokietan topatuko ditugu. Maiz esan izan da etxeko atari aurrean palmondoa jartzeko ohitura zutela indianoek edo amerikanoek Ameriketatik bueltatutakoan. Baserri aurrean Trachycarpus fortunei topatzea ez da arraroa. Euskaraz, Txinako palmondoa edo kalamu palmondoa esaten zaio. Izan ere, indianoei lotutako esaera hori badago ere, palmondo hori Txinako hegoaldetik ekarri dugu. Izenean duen “fortunei” hori aberastasunarekin, arrakastarekin edo fortunarekin erraz lotu badaiteke ere, berez lurralde haietako landaredia arakatzen urteak eman zituen Robert Fortune botanikari eskoziarraren gorazarre du. Generoaren izena, Trachycarpus, hazietatik datorkio: trachus “zakarra” eta karpos “fruitua”. Palmondo hori erruz lantzen zuten Asian, hostoa enborrean sortzen den tokian duen zorro zakar bat biltzeko. Berarekin egiten zituzten erratzak, eskuilak, ate zirriak edo lanpasak, euritakoak, lokarriak, zakuak, saskiak eta abar. Japoniatik ekarri zituzten lehen aleak 1830ean. Harrezkero hedatu da Europa osoan.
Geure baserrietara nolaz iritsi zen jakitea ez da erraza izango. Badu fortunaren aire hori etxe atarian. Baina baita errafia edo antzeko zerbaiten etekina ateratzeko saioak egiteko ekarria izango zelako airea ere... Eta, hortik ote datorkio kalamu palmondoaren izena? Izan ere, kalamua (Cannabis sativa) zen hemen sokak, lokarriak eta ehun zakarrak egiteko oinarria.
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Golde” hitza “kultura” hitzetik dator. Etimologialaria ez naizenez, ez naiz, badaezpada, bidezidor horretan barrenduko, edozein sastraka edo lahardiren (Rubus fruticosus) erdian itotzeko ere… Inor edo bestek argituko ote digu gakoa.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]
Egurra lorarazteko gai da. Egurra lore bihurtzen du, bai, izan zurgin, arotz, zur-langile, zur-lantzaile, maiasturu, benuzer edo menuzer, zur-apaintzaile, zur-egintzaile, zuharotz, zurgile, zurgin-neska edo zurgin-mutil denak.
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]