Felix Otxoantesana Mariñelaren etxeko atea gauerdian jo zuten, Baionara gasolio bila joan behar zela-eta Ondarroako batzokian azaltzeko; han esan zioten espedizioaren egiazko misioa zein zen: “Euskadiko diruak” mugaz bestaldera pasa behar zituzten gau horretan bertan, banketxe seguru batean sartu eta armak finantzatzeko. 1936ko irailaren 4a zen, hurrengo egunean hartu zuten Irun faxistek.

Militarrek uztailean kolpea eman orduko jabetu ziren errepublikarrak arazoak izango zituztela armak lortzeko. Frantziako Gobernu ezkertiarrak laguntza ukatu zion Espainiakoari, Europako estatuek adostutako armak saltzeko debekuaren baitan. Hala, EAJko buruzagiak irtenbide bila hasi ziren, eta Eliodoro de la Torre, Anton Irala eta Telesforo Monzonen sukalde lanari esker Banco de Españaren Bilboko egoitzan zeuden urre lingote, akzio eta bestelako balioen bidez atzerrian armak erosteko operazioa jarri zuten martxan.

Irungo porrotak azkartu zuen dena, Gipuzkoa osoa faxisten esku geratu baitzen egun gutxiren buruan. Bilboko espioitza sareaz mesfidati, urrea Ondarroatik eramatea erabaki zuten. Horretarako isilpean eta azken orduan ibili ziren, konfiantzako tripulazioa izateko. Halaxe jo zuten Mariñelarengana, baita Abraham Bedialaunetarengana ere, besteak beste. Ondarroako Historia Zaleen elkarteak haien testigantzen berri emana du bere urtekarian: “Gobierno de Euskadiko diruak eroan genituen: bost kaxa urre”, kontatu zuen Bedialaunetak.

Bost kaxa urre –beste zenbaiten arabera sei– txalupa motordun banatan (Itxaropena, Lauanaia, Bedialauneta anaiak, San Jose, eta Sagrada), harrapatuak izanez gero “denak batera eraman barik”. Karabineroen moilan kargatu zuten urrea, baina txalupetako batek hondoa jo eta lau irten ziren azkenean Baionarantz, haietako batean bi kutxa eramanda. Han ziren Monzon eta De la Torre, batzokia operazio base hartuta.

Joanekoan arazo larririk ez zuten izan –Getariako guardakosta faxistak jarraitu zituen alferrik–, baina dirudienez, Monzon zorabiatu egin zen: “Gonbitoka hasi eta salto Pasaiara”. Lehorretik pasa ei zuen muga buruzagi bergararrak, Bidasoako zubiak ixtear zirela. Nolanahi ere, altxorra Credit Lyonnais bankuan sartzea lortu zuten azkenean, kostata, “lapurtutako dirua” zela baitzioten iparraldean jadanik ugari ziren agente frankistek. Egiaz, euskal estatutua oraindik onartu gabe zegoen, EAJk hartutako erabakia izan zen hura.

Elgetan faxisten erasoaldia gelditzeko giltzarri

Anton Iralak 80ko hamarkadan gutun batean idatzita utzi zuenez, diru horrekin 5.000 mauser fusil eta sei milioi kartutxo erosi ahal izan zituen Monzonek Txekoslovakian, Hanburgoko portutik Euskal Herrira ekarriak Lezo Urreiztieta itsasgizon abertzalearen gidaritzapean, Euskadiko Gobernua osatu eta gutxira: “Garaiz iritsi ziren eta frankistek Elgetan egindako erasoaldia gelditzeko erabakigarriak izan ziren”.

Ez ordea Ondarroa Molaren tropen hankapetil libratzeko. Itzuli al ziren garaiz euren herrira urrea garraiatu zuten ondarroar txalupa eta marinel haiek? Baiona inguruan kargamentua utzi eta ziztu bizian egin zuten atzera bidaia, ez arrisku gabe. Lauanaiak ihesean ibili zen Almirante Cervera korazatu militar erraldoiak harrapatu ez zezan, eta Bedialauneta anaiak hegazkin faxistek tirokatua izan zen. Salbu iritsi ziren baina, oraindik errepublikarren esku zegoen Ondarroara. Haiek guztiek  ongi asko merezi dute, Iralak dioen moduan, “oroimen berezia eta pentsio bat”.