Maldan gora Gasteiz, maldan behera Vitoria
- Vitoria da batzuentzat, Gasteiz beste batzuentzat, ofizialtasun kutsua duten aipamenetan gidoi batek lotzen ditu, edo agian banatzen, EAEko eta Arabako hiriburuaren bi izenak. Eta izenarekin batera doakio hiriari izana; oraingoan, bi direnez gero, izanak. Hala, bi Gasteiz ezagutuko ditugu ondorengo lerroetan, edo Gasteiz bat eta Vitoria bat, auskalo. Muinoko kantoi estuetan Erdi Aroaren arima eskuz ukitzen saiatuko gara, beherago, hiri neoklasikoan, hain iraganekoak ez diren garaietara eramango gaituzte jauregi dotoreek. Asko eskain dezake izen bakarra nahikoa ez duen hiriak.
Azken urteotan, eta batez ere 1950eko hamarkadatik aurrera, hiri handi bihurtu da Gasteiz. Auzo ugari jaio zaizkio lau haizetara. Antzinako erromatarrak bezala, hiri honek ere lurralde berriak konkistatu ditu Arabako Lautadan, eta baita inguruetako zenbait herrixka bereganatu ere.
Hala ere, konkista ez da erabatekoa. Etxebizitzak bai, aurkitu egingo ditugu han eta hemen, kolore, material eta tamaina guztietakoak, baina bizitza? Non da gasteiztar guztien bizitza, bai betikoena bai berriena? Leku askotan gertatu ohi den bezala, Gasteizen ere esparru txiki bat da hiriaren arnasa. Nonahi aurkituko ditugun bide-seinaleek horra garamatzate: erdigunera.
Erdi Aroko hiria muinoan
Hirigintza etengabeko erronka izan da Gasteizentzat, eta esparru horretan aitzindari bihurtu da hiria. Muinoko eraikinei erreparatuz gero, XII. eta XIV. mendeko arbendol itxurako egitura antzemango dugu. Kaleen izenak ere mende haietako egitura sozialaren seinale dira: Aiztogile, Zapatagile edo Errementari. Erdi Aroko karrika hauetan barrena gabiltzala, Errenazimentuak utzitako aztarnak aurkituko ditugu, familia nobleek egindako jauregi dotore bihurturik: Kordoi etxea, Eskoriatza-Eskibel jauregia, Villa Suso jauregia, Doña Otxanda dorretxea… Gehienak museo edo eraikin publikoak dira gaur egun.
Kale estuz eta kantoiz osatutako hirixka honen inguruan, harresi handia altxatu zuten. Erabat ziur ez badakigu ere, ustez Antso Jakituna izan zen hiria harresiz inguratzen hasi zena. Garai hartan, bi ate baino ez zituen eta Santa Maria eta San Bizente tenpluen paretak ere harresiaren zati ziren. Egun, eraberritutako 230 metroko harresiaren zatia bisitatu daiteke.
Harresitik gertu, Erdi Aroko altxorra aurkituko dugu, Santa Maria Katedrala. Eliza-gotorleku baten gainean eraiki zuten egun ikusten dugun tenplu gotikoa. Eraikinaren ahuleziak bat-bateko eraberritzea egitera behartu zuten 1990eko hamarkadan. Momentu hartan Santa Maria Katedralaren Fundazioa sortu zen, lanak gidatu eta tenpluari mundu mailako ospea emanez. Ken Follet izan da azkena, baina Antonio Gala, Arturo Pérez-Reverte eta Geraldine Chaplin ere egon dira, besteak beste, Santa Maria katedralean.
Lautadan hiri neoklasikoa
Hiriak hedatze prozesu handia nozitu zuen XVIII. mendean. Garai hartan, muinoan zegoen Erdi Aroko hiria Arabako Lautadara zabaldu behar zen, horrek hirigintza eta arkitektura aldetik zekartzan zailtasun eta guzti. 22 metroko desnibela gainditzeko lanak 1781. urtean hasi ziren, Justo Antonio de Olaguibel gasteiztar arkitektoa zuzendari zela. Proiektu hark muinoaren punturik altuena gaurko Dato kalearekin lotzea lortu zuen. Hala, “Los arquillos”, Enparantza Berria, Ama Birjin Zuriaren Enparantza eta Matxete Plaza sortu ziren. Altxor arkitektoniko horrek zerikusi txikia du orain gutxi irisgarritasun arazoei konponbidea emateko egin diren aldapa mekanikoekin.
Desnibela gaindituta, Enparantza Berria dago, arkupeduna eta erabat karratua. XIX. mendean sortu zuten, festak, zezenketak eta herri merkatuak egiteko. Han dago hiriko udaletxea, arkitektura neoklasikoaren adierazle. Haren parean jarriz gero, eraikinaren atzetik ageri, enparantzaren zaindari diren bi dorre ikusten dira. Ezkerreko aldean San Migel, kontrako aldean San Bizente. Bi eliza-dorre horiek, Santa Maria eta San Pedrorekin batera Gasteizko “lau dorreak” izenez ezagutzen ditugu.
Jaiaren bihotza
Ama Birjin Zuriaren Enparantza gasteiztarren ohiko topalekua da, hemen elkartzen dira urtero, abuztuaren 4an, Zeledonen jaitsierarekin hiriko jaiei hasiera emateko, baita hiriko kirol taldeak, TAU zein Alaves, omentzeko ere. XIX. mendeko etxez eta horien ezaugarri diren egurrezko leiho zabalez inguratuta dago, eta plazaren erdian “Vitoriako Bataila”-ren omenez eraikitako monumentua ikus daiteke. Hiruki formako enparantza honen erpinean, XIV. mendeko San Migel eliza dago. Tenpluaren kanpoko aldean, Gasteizi begira, Ama Birjin Zuria, hiriko zaindaria. Azken urtean eztabaida handia izan da enparantzaren inguruan, zaharberritzea dela eta. Ekaitzaren ostean, gauzak lasaitu eta lanak aurrera doaz. Uda partean bukatuko omen dira.
Hiriko merkatua zegoen lekuan, egun, Foru Plaza dago. Peña Ganchegui arkitektoaren proiektuaren arabera eraiki zen 80ko hamarkadan. Hiriaren ikur bihurtu dira enparantzaren harmailak, frontoia eta sakonunean dagoen Chillidaren eskultura. Plaza honen inguruan, hiriko bi kale nagusi, Independentzia eta Postas. Biek bat egiten dute hiriko beste gune garrantzitsu batean, Posta enparantzan. Izenak agintzen duen bezala, bertan dago hiriko postetxea. Eraikina XX. mende hasierakoa da eta sinestezina badirudi ere, arkitektoari ate nagusia proiektatzea ahaztu zitzaion. Hala, sarrera handi baten ordez, etxaurre nagusiaren bi muturretan ate txiki bana eraiki behar izan zuten.
Jauregiak begi-bazka
Florida Parkea XIX. mendean diseinatu zen garaiko joera erromantikoei jarraiki. Lorategi botaniko handia izateko jaio zen, errekasto eta baso-lege ugarirekin. Lorategian barrena munduko leku guztietatik heldutako espezieen aldaki arraro eta exotikoak aurkituko ditugu. Parkearen erdian musika kioskoa dago, eta haren inguruan Madrildik ekarritako lau errege godoren giza irudiak. Lorategiaren sarreran Eusko Legebiltzarra ageri da, eta metro gutxira, hiriko katedral berria. Tenplua eraikitzeko lanak 1907an hasi ziren garaiko haize neogotikoei men eginez. Eraikina oraindik erabat bukatuta ez badago ere, 1969. urtean inauguratu zuten, Maria Guztiz Garbiaren omenez.
Florida parkean Armentia basilikaraino doan La Senda pasealekua hasten da. Zuhaitzen itzalpean, bidearen bi aldeetan, XX. mende hasierako jauregi ederrak aurkituko ditugu. Horien artean ezagunenak Zulueta, Villa Sofia eta Augusti dira, azkenekoa gaur egun Arabako Arte Eder Museo bihurtua.
Ibilbidearen kontrako aldean beste jauregi garrantzitsu bat, Ajuria Enea. Haren kanpo itxurak “euskal estiloa” esan zaionaren elementu arkitektoniko guztiak erakusten ditu. Garai batean, jauregian Ajuria familia bizi zen. 1972an Arabako Foru Aldundiak bereganatu eta sei urte geroago, Euskal Artearen museo bihurtuta, herritarrei zabaldu zizkien ateak. Hamarren bat urte beranduago, jauregia Euskal Autonomia Erkidegoaren eskuetara pasa zen, bertan, ondo jakina denez, Lehendakariaren egoitza ofiziala ezarriz.
Arkeologoentzat leku preziatua dugu hau. Hantxe dago, egon, Euskal Herriko indusketa-gunerik aipagarrienetakoa. Armentia apezpikutza baten egoitza izan zen X. mendean, eta horrek pentsarazten du noizbait katedrala izan zela bertan, gaurko basilikaren ordez. Katedral horren aztarnen bila, aurkikuntza garrantzitsuak egin dituzte ikerlariek. Besteak beste, bi sakraria. Elizen inguruan egindako zirkuluak dira sakrariak, eta ohikoak ziren XI. mendean. Europa erdian oso ezagunak dira, baina Euskal Herrian bakarrak, oraingoz, Armentiakoak ditugu.
Sei urteko etenaldiaren ostean, maiatzaren 18an, Sortzen jaia ospatuko dute Takoneran D ereduko eskola publikoen aldeko jaia. Ikuskizunak, haurrendako jolasak eta Gorka Urbizu edota Borla taldeen kontzertuak izango dira.
Ikusiz zenbat psikologok, medikuk, terapeutak… metodo mirakuluak partekatzen dizkiguten, pentsa daiteke haurren heziketa nazioarteko kezka dela eta denok adituak bilakatu garela.
Ebroko Konfederazio Hidrografikoko (CHE) lehendakariak egin du iragarpena aste hasieran: Esako urtegia handitzeko lanen laugarren moldaketari aurten ekingo diote eta urtegiaren eskuin magala egonkortzeko 47 milioi euro gastatuko dira.
Gasteizko Udalak esan du enpresa negoziatzera deitzen ari dela. Sindikatuek eskatu diote Gasteizko langileak defendatu ditzala Enviserren jabea den AEBetako inbertsio funtsaren aurrean.
Bilboko, Gasteizko eta Donostiako herri jaietako ordezkariek agerraldi bateratua egin dute maiatzaren 8 honetan, txosnei jarritako zailtasunak salatzeko eta jai eredu herrikoa "desagertzeko arriskuan" dagoela ohartarazteko.
Aurreneko aldiz Euskaraldiaren barruan Hikaldia egingo da. 83 herrik eman dute izena. Iaz hitanoa bultzatzeko sortu zen ZirHika talde eragileak antolatu du ekimena, Tauparekin batera. Patxi Saez Beloki ZirHika taldeko kidea elkarrizketatu dugu. Bi helburu dituzte estreinaldian:... [+]
Antonio Turiel fisikari eta CSICeko ikerlariak aspaldiko urteetan ez bezala bete zuen Hernaniko Florida auzoko San Jose Langilearen eliza asteazkenean. Zientoka lagun elkartu ziren Urumeako Mendiak Bizirik taldeak antolatuta Trantsizio energetikoaren mugak izeneko bere hitzaldia... [+]
"Bake zubiak eraikitzeko laguntza" eskatu dio jendeari balkoitik egin duen lehen agerraldian.
“Proposamen oso eskasa egin du Hezkuntza Sailak, berme eta zehaztapenak txertatu barik”, kontatu dio ARGIAri STEILASeko bozeramaile Haizea Arbidek. Ostegun honetan bilera izan dute sindikatuek eta Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak, EAEko irakaskuntza publikoko... [+]
Epaiak dio 2001ean Sorzabalek egindako autoinkulpazioa "tratu txarren ondorioa" izan zela, eta beraz, "baliogabea" dela. 1995ean Irunen lehergailu bat jarri izanagatik atxilotu zuten 2001ean, eta bost egunez inkomunikatuta atxiki zuten, gogorki torturatuz.
Sorionekuak mugimenduak larunbaterako mobilizazioa deitu du. Goizean herriz herri Nafarroako zubietan elkartuko dira eta arratsaldean Iruñean manifestazioa abiatuko dute, Kostarapea parketik (Trinitarios-Tren parkea) abiatuta 17:30ean. Ireki ateak euskarari lelopean... [+]
Txinako Shanxi probintzian, Tang dinastiako hilobi batean, hildakoen eguneroko bizitzako eszenak irudikatzen dituzten pinturak topatu dituzte. Eszena horietako batean gizonezko ilehori bat agertzen da. Ilearen koloreari eta aurpegierari erreparatuta, hilobia aztertu duten... [+]
Kartago, K.a. 814 inguruan. Feniziarrek kolonia bat fundatu zuten, eta Mediterraneo ekialdean nagusi zen zibilizazioa mendebaldera hedatu zen. Bi mende eta erdi geroago, Tiro feniziar metropolia gainbehera etorri zenean, Kartago independizatu egin zen eta bere eragina... [+]
Centre Delas erakundearen txosten batek 2023ko urriaz geroztik Tel Avivek eta Madrilek adostu dituzten armamentu salerosketak atera ditu argitara. Ikerketaren arabera, Espainiako Estatuko eta Israelgo enpresek ez dituzte inoiz hainbeste proiektu garatu elkarrekin, eta Israelgo... [+]