"Nirekin bukatu dira Euskal Herriko pikatzaileak"
- Bilboko zezen plazako langileek errespetuz agurtu dute eta harmailak igotzen hasi arte ez da pixar bat ere trakestu bere ibilkera segurua. Herrena antz eman diogu eskuin belaunekoa; ia 40 urtean zaldi gainean plazan ibili denarentzat hutsa da herren hori, bidesari ttikia. Vista Alegreko harmailetan kontatu dizkigu bere sentipenak, plazara seinalatuz han sentitzen zituenak esplikatzeko.
“Deban (Gipuzkoa) jaio nintzen 1945ean. Urte eta erdi nuela Txapasta baserrira igo ninduten, Itziartik Lasturrera bidean dago Txapasta. Aitaitak Andutz mendibarrenean izaten zituen larrebehiak eta zezenak. Han sartu zidan afizioa aitaitak, Francisco Egaña Eizagirrek”. Hara hor labur-labur azalduta, Euskal Herrian izan den azken zezen pikatzailearen biografiako giltzarria.
Aitaitaren ‘erruz’ orduan?
Bai. Sei urte nituela aldatu zen familia Bilbora. Baserritik irten beharra zegoen denontzat lain ez zegoen eta. Nik ordea Txapastan ematen nituen udako hiru hilabete. Han ganadu artean ibiltzen nintzen, gustura. Zekorketak, sokamuturrak eta enbolatutarako igual izango zituen 50-60ren bat buru, Karrikiri arrazakoak. Hemengo arraza zen hura.
Galdu egin al zen arraza hori?
Berezko Karrikiri kasta Atanasio Fernandezek erosi eta Salamankara eraman zuen. Gero gurutzaketa lardaskan jardun eta arraza galdu zuten. Sanferminetako feriako zezen suharrenari Karrikiri saria ematen diote orain.
Txapastan unai ibiltzetik Vista Alegrera bada tartea, nola sartu zinen Bilboko zezen giroan?
Lagunak egin eta pixkanaka-pixkanaka. Zezenzaleak leku jakinetan elkartzen ginen. Pedro Pradera Bernaolaren zalditegian hasi nintzen ni. Zaldirik onenak eman dituen ganaduzalea izan da Pradera, asko lagundu ninduen. Vista Alegren zaldientzako ukuilua egon izan da berak erretiroa hartu duen arte. 14-15 urterekin zaldimutil hasi eta 20ren batekin koxka igo eta profesional jarri nintzen. Ez nintzen, jakina, horretaz bizi, baina asko entrenatzen nuen. Astebururo etorri, zaldiak hartu, mendira joan, petoak jantzi...
Eta aurreneko plaza?
Vieux Boucau, Landetan, 72an. Hara nire debuteko kartela: Victor Mendes portugaldarra, El Soro eta Felipe Gonzalez Felipillo mexikarra.
Zer moduzkoa izan zen?
Erantzukizunak sortzen zidan ardura, beldurrak baino gehiago. Beldurra izaten da, dudarik-eta ez, inor ez gara beldurrik ez sentitzeko bezain balienteak. Baina leku handiagoa du ardurak: zezena pikatu behar da, nola edo hala. Hori da arazoa. Ate ondoan zaudela, plazara sartzeko zain sentitzen da beldurra. Gero, turuta hotsa aditu, zezena atera eta beldurrak uxatzen dizkizu. Huts-hutsean beldurra sentituko banu etxean geratuko nintzateke.
Toreatzaile jakin baten koadrilakoa izaten dira pikadore batzuk. Zu ere bai?
Francisco Marcos Marquitos Lizarrako toreatzailea hasi zenean, dozenerdi urtean, erretiratu nintzen arte, ibili nintzen berekin.
Ia 40 urtean pikatzen, kinka larriak biziko zenituen...
Plazan honetan bertan bota nau zezenak zalditik pare bat aldiz. Ene, epelak hartutakoa naiz. Zartakoak ezker-eskunin; adarkadarik ez baina hezur hausturak mordoska bat bai: sorbalda, meniskoa... Belauna operatu eta ondo jarriko zidala esan zidan Bikandi doktoreak, Athleticekoez arduratzen da mediku hori, baina... kirofanora sartzeak errespetua ematen dit, zezenak baino gehiago.
Latzena?
Santoña-n, zaldia eta biok hankaz gora bota gintuen zezenak. Zaldiak azpian harrapatu eta ezin aterata geratu nintzen ezproia sokatan trabatu zitzaidan-eta. Ezin atera eta zezena bueltan-bueltan... Atera kontuak gorpuzkera handikoak direla pikatzeko zaldiak. Lor-aberea da berez, lanerakoa. Norbera gainean egoteko ondo, baina alderantziz...
Bakoitzean zaldi berriarekin pikatzen al duzue?
Beti berria. Plazara joan, begiak estali, petoa jantzi eta han irteten zara batere jakin gabe zezenaren topekada hartzean nola erreakzionatuko duen. Batzuetan eusten diote baina behin baino gehiagotan atera zaizkit galapan. Nola hala animalia geratzen asmatuz gero gaitzerdi; osterantzean hartu egin behar barreraren kontra.
Ganadutegiak ere denak ezagutuko dituzu.
Cebada Gago-koak pikatu izan ditut. Horiek oso gogorrak dira. Egin kontu zezenik handienak eta indartsuenak ateratzen dituztela Madrilen, Iruñean eta Bilbon. Hemen jendeak zezen-zezena eskatzen du. Lekutako errespetua diote toreatzaileek Bilbori. Eta ni gehiena plaza honetan aritu naiz.
Pikatzailearena ez al da lanik eskertxarrekoena? Zezenaren suhartasuna epeltzeko zaudete, sarri-sarri ateratzen dizuete txistu hotsa ikusleek.
Zezena pikatu egin behar da, bestela ezingo lukete muletaz faena egin. Oinarrizkoa da pikatzailearen lana, horrek baldintzatzen duelako ondorengoa. Behin Baionan Cebadako zezen bat jata odolhustu nuen ia. Ez nuen neurez jokatu horrela. Toreatzaileak esan zidan emateko egurra. Motor handiko zezena zen, ideia txarrekikoa... Eman beharra zegoen. Urrunetik prestatzen zidaten eta etortzen zitzaidan bakoitzean gogotik ematen nion. Gozoa jarri zen publikoa, asto beltzarenak aditu nituen. Zaldien ukuiluan ezkutatu behar izan nuen gero.
Dena dela, zezenaren arraza, indarra, irteteko modua ikusita, jeneralean segituan antzematen diot zezenak eztenkada bakarra edo pare bat behar duen, toreatzailearekin hitzik egin gabe.
Orain bost urte hartu zenuen erretiroa. Zaila izan al zen erabakia?
Beno, batik bat bidaiekin nekatua nengoelako utzi nuen. Astegunez familiako enpresan eta asteburuetan plazaz plaza ibiltzea gogorra da nik daukadan adinarekin. Oraindik joaten naiz noizik eta behin zekor gazteak tentatzera Burgos-era, Antonio Bañuelos-en ganadutegira... Baina nirekin bukatu dira Euskal Herriko pikatzaileak. Gurea zen azken belaunaldia; ni izan naiz azkena. Ez dator berririk, ez dago afiziorik, ezta torerorik ere hemen izan dugun saldoarekin. Bilboko Aste Nagusian ondo aritu zen Iban Fandiño urduñarra da bakarra. Gaur eta hemen, errito soziala da zezenketa beste ezer baino gehiago, ferietan bakarrik azaltzen da jendea plazara.
Ze etorkizun barruntatzen diezu zezenketei?
Belaunaldika aldatzen da. 60ko hamarkadan askoz gartsuago bizi genuen, zezenzale gehiago eta osoagoak zeuden. Subalterno mordoa, dozenerdi pikatzaile, ia dozena bat banderillero... Festak segitzen du eta segiko du, baina beste modu batera.
Eta zer sentiarazten dizu aldaketak?
Horrela beharko du [etsia hartuta ari da]. Zuk ezagutuko duzu Derioko seminarioa... Ba, hura lehen apaizgaiz leporaino betea egoten zen; joan zaitez orain...
Informazio askea lantzen dugu ARGIAn, langileok gara proiektuaren jabeak eta gure informazioen atzean ez duzu sekula multinazionalik, bankurik edo alderdi politikorik topatuko. Gure ustez, burujabetza guztien oinarrian dago informazio burujabetza, ezagutzen dugunaren gainean pentsatzen eta erabakitzen dugu. Horregatik diogu kazetaritza independentea dela demokraziaren oinarrietako bat.
Aldizkaria paperean etxean edo e-postan PDFan jaso nahi duzu? Pozik hartuko zaitugu ARGIAko komunitatean. ARGIAkoa izateko, nahi eta ahal duzun ekarpena egin dezakezu, eta bueltan egoki ikusten duzuna eskatu. Indartu dezagun indartzen gaituena!
Bermeora, Zumaiara eta Leitzara etorritako bisitariei galdetu zaie ea zer iritzi duten euskararen inguruan, eta bisitarien %95ak erantzun du ez duela inolako arazorik izan euskararekin. Askok estimatu dute tokiko hizkuntza ezagutzeko aukera eta batzuek esan dute herri horietara joateko arrazoietako bat dela euskara. Aldiz, gurean, Game of thrones-en sukarrak eraginda, turismo eragileak euskara ezkutatu nahian dabiltza. UEMAk bideratu ditu hiru inkestak hiru herrietan eta Miren Segurolari egin... [+]
Nafarroako Behe Erriberan euskararen irakaskuntzak lau hanka ditu: Argia Ikastola 230 ikaslerekin, A eredua (euskara ikasgai duela) ikastetxe publikoetan 910 ikaslerekin, AEK 60 ikaslerekin eta Hizkuntza Eskola 28rekin. Daniel López Moreno euskaltzaleak argi du A eredua bultzatu behar dela eskualde honetan, hori izan daitekeelako euskararentzako sarbide eraginkorra.
Irakasle erretiratua, Tuterako Beterri peñako kidea, Geroa Baiko militantea eta euskaltzale sutsua. Bere hiru semeek Argia Ikastolan ikasi dute. Azken zortzi urteotan Tuterako Olentzero izan da. Hori aski ez eta inguruko herri eta ikastetxeetan ikazkinarena egiten du pozarren.
“Beterri peña, euskaldunen eta euskaltzaleen topagunea da Tuteran. Abesbatzak eta txistularien saioak izaten dira, edo haur txikientzako emanaldiak. Oso jator ari dira lanean, eta gainera, erreleboa lortzen ari da 25 urte inguruko gazte kuadrilla gogotsu bat sartu delako. Bazkide gehiago ezin da egin goraino dagoelako betea eta jaietan mundu guztia hara joaten da. Bitxia da ikustea nola eskuindarrak ere arazorik gabe ikurrinaren azpitik pasatzen diren tabernara sartzeko”.
“Hemengo jesuitei edo mojen eskoletakoei kritika egin behar diet: Nola liteke euskara ez balego bezala aritzea? Eskolatik aterako dira jakin gabe Goikoetxea zer den edo bat-bi-hiru kontatzen jakin gabe. Gutxieneko bat behar da, ez soilik A ereduan, G ereduan ere bai. Abesti batzuk, ezagutza minimo batzuk… Derrigorra beharko luke izan Nafarroa osoan. Ingurua ezagutzearen barruan sartzen da”.
Ikusezin zaigun izebergaren zatia azaleratzeari ekin dio Eragin Bilbo mugimenduak. Gazteen ikuspegitik, instituzioek ezarritako politikek sortzen dituzten albo-kalteen berri emateari, hain zuzen. Hiriburu bizkaitarra ardatz hartuta jendartean kontzientzia garatu nahi du Eraginek, Bilboren alde prekarioa ere postaletan ager dadin.
2019ko lehen hiruhilekoan ia 90.000 maliarrek etxetik alde egin behar izan dute, Maliko ipar eta erdialdean aspaldi errotua den biolentziatik ihesi. 2013tik hona, zonalde horretan daude barreiatuta Nazio Batuen 15.209 militar eta polizia eta AEBetako tropa eta mertzenarioen kopuru ezezaguna.
