Hasteko, Castro eta Laredo... Ez dira bat ere «cool», badakigu. Proba ezazue bien artean dagoen Oriñon badiarekin, zer esanik ez bazter batean ezkutatzen den Sonabia hondartza naturista: buru gainean sekulako pareta daukagu, bertako buitreak itsasora begira jaiotzen dira, penintsulako bakarrak.

Barru alderantz egiten duen Guriezo bailara ez da bereziki interesgarria, gainera laster Bizkaia bilakatzen zaigu Turtzioz-Artzentales eskualdean. Hurrengoa bai, Laredotik barrurantz lehen natur gune bikainaz egingo dugu topo: Asón ingurua. Tira, Laredo bera ere... Hondartza gainean etxe-lerroak ezarri izan ez balira, lehen mailako erreserba naturalean geundeke, sekulako padura dago bertan eta merezi du inguratzeak.

Kantabriako mendilerroak lau gune nagusi dauzka eta lehenean gaude, Castro Valnera (1.718) mendi inguruan. Portillo de la Sia mendateraino igotzeko ordubete inguru beharko duzue Laredotik. Soba bailara zeharkatuz: bertakoek asmatu zuten «sobao» bizkotxo famatua, baina bertakoak ez dira pasiegoak. Izan ere, nortzuk dira pasiegoak?

Etxeko traste oinarrizkoenak mando gainean eramanda, hilabetero etxez aldatzen diren familiek osaturiko Herria, h larria onartzen badidazue. Familia bakoitzak hiruna etxe dauzka, etxe baten inguruko belarra agortzen denean hurrengo etxera doaz, eta horrela hilabetero. Europa osoan ez dago hain ziklo laburreko eredu trantsumanterik. Non ikus daitezke benetako pasiegoak gaur egun?

Miera bailaran aurki itzazue Calseca eta Valdició mendi auzoak, flipatuko duzue. Carriedo bailara ez da pasiegoa, baina Selaya gainean eta Pisueña mendi aldean badago zer esploratu. Pas bailara, noski, pasiegoa da bere osoan. Halere etxerik-etxe mando gainean bidaiatuz ba ote dabil inor oraindik ere? Vega de Pas hiriburutik egin ezazue Castro Valnera azpiraino, esker-eskuin ageri zaizkizuen etxoletan familia pasiego tradizional batzuk aurkituko dituzue. San Pedro del Romeral inguruan ehunka txabola pasiego dauzkazue zain: galdu haien artean ea zer gertatzen den. Imajinatzerik ez daukazuen mundu berezia daukazue zain, oraindik ere.

Hiriburua baino lehenago, Laredo-Santoña-Noja «hondartzopolis» handia ez da guztiz mespretxagarria. Lehen aipatu padura-gune bikainaz gain, baita tartean zabaltzen den kantabriar dehesa habitat goxoagatik. Santanderreko badiaraino ailegatu aurretik, to beste hondartza bakartiago batzuk: Isla eta Ajo, masifikazioa jaisten da; Galizano, hondartza txikia eta desberdina; Langre, anfiteatro natural zoragarria; Loredo, badiara begira jada. Gero datoz Somo, oso turistikoa, eta Pedreña, dotorezia ukitu british horrekin. Bere handian, Santanderreko badiak ikuskizun aparta dakar. Ekaina erdian ere, Astillero herri post-industrialetik Picos-eko azken elurrak antzeman daitezke. Sartuko gara hiriburura ala ez? Tira, egin dezagun Magdalena uharteraino di-da batean. Pereda pasealeku post-frankista gainditu dugu, ezkerretara Sardinero hondartza irekiak daude eta eskumara badiako barne hondartza epelak. Txangoa ez zaizue damutuko.

Hiriburua eta Torrelavega bigarren hiria lotzen dituen autobide ingurua, ordea, Kantabriako alderik zatarrena dugu: etxe lerro adosatuek dena hartu dute. Halere merezi du Pas eta Cabuerniga ibaiak itsasoratzen diren Liencres ingurua ezagutzeak, sekulako hondartza, padura eta dunak.

Eremu zentral honen barrualdea Kantabriako bihotza dugu. Besaya, Buelna, Iguña... Honela sonatzen du Kantabriako hizkuntzak. Mesetarako bide xamur samar bakarra hemendik igarotzen da, Reinosa helburu. Haren inguruan zabaltzen da Campóo eskualdea, guztiz mesetarioa. Bigarren mendigune nagusia begira gauzka: Alto Campoo-ko mendilerro harroak. Hamabost bat gailur zeruratzen dira bi mila metrotik gora, denak lotzea posible da sekulako ertz-zeharkaldia eginez, baina hobe banan-banan hartzea eski-estaziotik abiatuta.

Soilik bi mila karaktere dauzkat Kantabriako lurraldearen azken herena aurkezteko... eta jendearen karakterraz ere aritzeko. Bilboko Zazpi Kaleetan oso ezagun den Txiriboga tabernako ugazaba Antonio deitzen da eta Bárcena Mayor herrian jaio zen, Kantabriako herririk ederrena nonbait: «Sí, majo, pero la genteee...», erantzun ohi du Antoniok honetaz galdetuta.

Tira, bizitza osoa daramagu Kantabrian barna ibiliaz, mendi bailaretan zein kostaldeko herrietan. Beti ondo... baina tokiak eta tokiak daude, badakigu. Kostaldean, Santillana eta Comillas bezalako herri monumentalak ditugu. Biak ere, Espainia inperial eta atzerakoienarekin lotzen ahal dituzue lasai asko... baina ikustea ere ez zaizue damutuko.

Comillaseko eraikin unibertsitarioetan, adibidez, neo-gotiko ingelesa eta Espainiako nazional-katolizismoa bat eginda daude! Gaudi ere bertan dago, El Capricho eraikin txikiarekin. Gero datoz Kantabriako hondartzarik handienak: Oyambre, naturaren harribitxia, eta San Vicente de la Barquera herri sonatuaren hondartza handiak ere, kilometrikoak.

Mendialdera eginez gero, Kantauriar mendilerroa sekulako hesia bilakatu zaigu jada. Cabuérniga bailaratik igoko gara Palombera mendateraino, lehen mailako natur gune bikainean sentituko zarete ezinbestean, Saja erreserba famatuak hartu baikaitu.

Zer esanik ez hurrengo bailaran: Polaciones basatia, Kantabriak ondoen gorde duen sekretua! Puentenansa herria izan dakizueke abiapuntua: errepide estuan gora arretaz gidatu eta goi-lautadara ailegatuko zarete, hartzak Bilbotik gertuen bizi diren gune naturala hain zuzen.

Peña Sagra mendigunea mugarri handia bada eskualde honetan. Iparraldeko magalean San Sebastian de Garabandal eta beste herri isolatu batzuk daude. Errepide horietako bihurgune batzuetatik, batera ageri zaizkigu Naranjo de Bulnes eta itsasoa bera.

Eta ailegatu gara gure azken portura. Itsasoan, Pechón herri txikia izan liteke: joan zaitezkete, baina gero ez esan inori, oraindik ezezagun samarra baita. Mendialdean, Piedras Luengas eta San Glorio mendate garaiak: bestaldean Palencia eta León hasten zaizkigu.

Haraino ailegatzeko Deva ibaian gora egin dugu, hasieran Hermida arroila estuan barrena. Eta bailara zabaldu zaigu bat-batean, Liébana mundu berezian gaude, mendien arteko paradisuan.

Curavacas eta Peña Prieta atzean ageri dira zein baino zeinago. Kantabria bukatzen ari zaigu, jaun-andreok. Mendebaldean -eskumara ala ezkerretara, nondik begiratzen zaion- inoiz ikusi duzuen harri-paretarik garaiena ageri zaizue -Picos de Europa!- eta bukatu da Kantabria.