Garai interesgarriak bizitzea tokatuko ahal zaizu!": Txinan erraten omen den errefraua da. Bitxiena da, hala ere, lagunei ez, etsaiei opa dietela txinatarrek garai interesgarriak bizitzea, halako garaiak zailak izanik ulermen ahalegin bereziak eskatzen baitituzte. Gauzak egoera batetik bertze egoera batera aldatzen ari diren aroak, trantsizio aroak alegia, interesgarrienetako eta, beraz, zailenetakoak izaten dira, eta irudipena dut hori dela hain juxtu Euskal Herrian azken aldiotan gertatzen ari dena. Zehazte aldera, memento honetan bi trantsizio abian daudela erranen nuke, bata Estatu mailan »eta, hortaz, soilik Hego Euskal Herriari dagokiona» eta bigarrena euskal mundu politikoan.

Nire ustez Ibarretxeren plana baino gehiago, Kataluniako egoera dela eta, baliteke Espainiako Konstituzioa »edo Konstituzioaren zenbait puntu» azkenean erreformatuko direla. Erdiesten ahal diren eskumenez gain, balizko erreforma horrek bertze aukera batzuk eskainiko lituzke: Euskal Herria nazio bat dela onarpen sinbolikoa lortzekoa; edo Konstituzioaren 2. artikulua, eta horrekin alde batetik espainiar nazionalismoa eta bertzetik frankis- moaren eragina testu konstituzionalean, eztabaida publikoaren erdigunean kokatzekoa. Biak, uste dut, beharrezkoak dira. Beharrezkoa da Espainian nazio bat baino gehiago daudela onartzea »gero hortik ondorioak ateratzeko, baina baita gertakari horren garrantzia erlatibizatzeko ere»; eta premiazkoa da espainiar nazionalismoaz mintzatzea »eta, beharbada, horretarako ikuspuntu pribilegiatua dugu euskaldunok, oraindik orain plazaratu izan den liburu batek erakusten duenez». Dena dela, baliteke balizko erreforma hori gauzatzea, ez baita gauza batere ziurrik.

Goazen orain euskal mundura eta has gaitezen honako proposamen honekin: baliteke euskal gatazkak beti bezain gatazkatsu izaten jarraitzea, baina agian ez lehen bezain bortitz. Hau da, ez dut uste gatazka amaituko denik »bortizkeriaz haratago doan zerbait den heinean, kultura eta sentimendu nazionalen arteko konfliktoa den neurrian» baina ETAren ondorengo fase batean sartzen ari dela edo, bederen, sartzeko aukera daukala iruditzen zait. Behinik behin, gauzak ildo horretan mugitzen hasiak dira urte batzuez geroztik.

Garai batean bazirudien ETArik gabe umezurtz geldituko ginatekeela guztiok »batzuk zein bertzeak» gure diskurtso politikoan. Eta hala da batzuen kasuan: nabarmenena, ezbairik gabe, PPrena, martxoaren 11ko atentatua kosta ahala kosta ETArekin lotzeko saio desesperatuak erakusten duenez. Bertze tokietan, berriz, gauzak mugitzen hasi dira eta horren froga Nafarroa Bai-k lorturiko arrakasta azken hauteskunde orokorretan. Erran nahi da ETAtik urruntze hori ez dela soilik bortizkeriaren kontrako jarrerara mugatu, baizik eta plan eta estrategia berriak sortzeko bidea eman duela. Beraz, Itxaro Bordak Hiruko liburu bikainean aldarrikatzen duen bezala, euskaldunok ETArekin bukatzeko erantzukizuna gure gain hartu dugu eta, ondorioz, gu geu gara gatazkaren "izaera politikoa" »hots, konpontzeko ere baliabide politikoak, ez militarrak, eskatzen dituena» onartzen dugun lehenak.

Ikus daitekeenez, aipaturiko bi trantsizio-prozesu hauek neurri batean elkarrekin loturik daude edo, hobeki erranda, elkarri eragiten diote »elkarri eragite honetaz gainera, noski, kanpoko indar gehiagok baldintzatzen dituzte biak». Batzuen eta bertzeen jarrerak nolakoak diren, trantsizioak aitzinera atera edo bertan behera geldituko dira. Nire iduriko, malgutasuna da giltzarria, susmoa baitut "tinko eta gogor" leloa »hemen edo Madrilen» erotismorako egokiagoa dela politikarako baino.

Orain arte baikor agertu banaiz ere, ez litzaidake gure ustezko etorkizuna arrosaz pintaturik aurkeztea gustatuko. Zeren, zergatik ez dituzte politikariek gure itxaropenak oraingo honetan suntsituko, iraganean behin baino gehiagotan egin duten bezala? Nik abian ikusten ditudan bi aldaketa-prozesuak hauskorrak dira eta ausardiaz jokatu behar da ongi burutu daitezen.

Hala ere, lehen erran dudan legez, ez dut uste gatazka bukatuko denik. ETArekin edo ETArik gabe, adibidez, beldur naiz UPNk euskararen aurka jarduten jarraituko duela, intolerante batzuek intolerante izaten jarraituko dutela beldur naizen bezala. Neurri handi batean, gatazka identitateen arteko gatazka da »Nafarroa talaia ezin hobea da horretaz konturatzeko» eta alor horretan argudioak aurkezteko eta arrazoiak emateko toki zabala egon arren, jarrera intolerante eta ez-demokratikoak erakustekoa ez da batere txikia.

"Euskal arazoa" ez da, ez hurrik eman ere, bortizkeriara mugatzen; hortaz, ETA aztarna arkeologiko bihurtzearekin »bihurtzen ari den moduan», arazoa ez da desagertuko; alderantziz, zaildu eginen da. Izan ere, hori izan da bortizkeria politikoaren "bertuteetako" bat, aukerak sinplifikatzea eta gai batzuk tabu bihurtzea, alegia: demokratak eta biolentoak, onak eta gaixtoak. Bortizkeriaren estakuru gabe, ñabardurak egiten, ahotsak bereizten eta gai guztiez mintzatzen ikasi beharko dugu. Hori da dugun aukera. Gure garaiak are interesgarriagoak izan daitezen.