Peruko Andeetako aimarak. Artzaintza eta herria antolatzeko modu propioa


2003ko urriaren 12an
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Aimarak Bolivia, Txile eta Peruko Andeetan zabalduta bizi dira. Inguru berean bizi dira Inkatatik eratorritako kitxuak, eta Europatik joandakoen ondorengo diren mestizoak. Aimarena da Andeetako hiru etnia horietan zaharrena, eta inkek inbaditu bazituzten ere, edo beranduago Espainiako kolonoek, beti gorde izan dute euren nortasuna. Andeetan hiru maila ekologiko daude: Titicaca laku ingurua (3.800-3.900 metro artean); erdigunea (3.900-4.200 metro artean) eta goialdea (4.200 metrotara).

Antonio Peñak, bere ikerketan laku inguruko eta erdiguneko hiru komunitate aztertu ditu: Erdiguneko Calahuyo komunitatea (70 familia inguruz osatua) eta Tipuirini-Toteria komunitatea (100 familia inguruz osatua) eta laku inguruko Titihue komunitatea (260 familia inguruz osatua). Hauetan nekazaritza eta abeltzaintza uztartzen dira.


Abeltzaintza diru iturri

Artalde eta behiak salduz lortzen dute aimarek hiriko produktu eta zerbitzuak ordaintzeko dirua: eskola ordaintzeko, gaixo daudenean medikuarengana joateko, edo janzteko arropak erosteko. Azienda ez dute jateko hazten, traturako baizik. Etxeko barazki, zerri, oilo eta arrantzatutakoarekin osatzen dituzte otorduak. Gainera, abeltzaintza beste jarduera batzuekin osatzen dute: nekazaritza, arrantza eta fabriketan denbora baterako egiten duten lanarekin.


Behi bat eta hamar ardi

Erdigunean, familia batek batez beste behi bat eta 6-10 ardi izaten ditu.
Laku inguruan, berriz, familia bakoitzak abelburu kopuru bikoitza du: 2-3 behi eta 15-20 ardi.


250 sol (65 euro) hilabetean familiak bizirauteko

Abereak kumetan erosi, etxean hazi eta salduta ateratzen dute irabazia aimarek. 1.500 soletan (400 euro) saltzen badute ganadu burua, erdia beste ganadu txiki bat erosten inbertitu behar dute. Beraz, 750 sol (200 euro) irabazi geratzen zaie, familia osoa erosi berri duten ganadu buru txikia hazi arte (3 hilabete inguru) bizi dadin. Familia oso bat, hilean 250 sol edo 65 eurorekin bizi da, beraz.


Pobreak al dira?

Ezin da mendebaldeko merkatuko ikuspegiarekin neurtu aimaren bizitza kalitatea. Oso kultura aberatsa da, eta bere oinarrizko balioak komunitate sentimendua eta hitzeko izatea dira. Ez da gizarte pobrea. Familia bakoitzaren ekonomia jarduera ezberdinek osatzen dute, eta horrek larrialdiei erantzuteko aukera bat baino gehiago ematen dizkie.


Esku luze asko, eskuzabal gutxi

Aimaren ganadu tratuan, bi oztopo nagusi daude: garaian garaiko gobernuetan inork ez du bertako abeltzaintzaren aldeko politikarik egin. Eta bestalde, aimaren abelburuak merke erosi eta hiriko merkatu handietan garesti saltzen duten bitartekari asko dago. Bitartekari hauek dute azoka handietako monopolioa, eta artzainak zuzenean merkatu handietan saltzen saiatu izan diren arren, aimarentzat ez da erraz monopolioari aurre egiten.


«Minka» auzolana aimaraeraz

Hiru lan harreman daude aimaren komunitateetan. «Ayni» familien arteko elkarlana da. Hitzez adosten dute zein lanetan lagunduko dion etxe bateko gizonak beste bati, eta hurrengoan laguntza itzuliko dio, lan berdintsurako. «Minka» Euskal Herriko garai bateko auzolanaren parekoa da, eta komunitate osoak hartzen du parte. Herriko eskola egiteko, edo denen ganaduentzat askak egiteko elkartzen dira, besteak beste. «Aparceria», berriz, hitzez denbora luzerako egiten den tratua da. Alde bakoitzak bere ondasunak jartzen ditu (batek ganadua, eta besteak ganadua hazteko ardura), eta aberea saldutakoan, irabaziak erdibanatzen dituzte.


Zergatik bete hitzezko legeak?

Hitzez egiten diren lan tratu hauek betetzeko ohorea dute akuilu. Hitzekoa izateak balio izugarria du aimararren komunitatean. Gainera, ohorea familia osoari dagokion ondasuna da, ez kide bakoitzari. Familiaren ohoreaz gain, espiritu kolektiboa bizi dute. Komunitate sentimenduak bultzatzen ditu besteren buruak eta lur eremuak errespetatzera. Komunitate osoarenak diren lurrak eta ondasunak ere badituzte, hemengo herri lurren parekoak.
Legeak ez betetzeagatik arazorik sortzean, lehenik liskartutako familiak saiatzen dira elkarrizketen bidez adostasun batera iristen. Baina euren artean konpontzen ez badira, komunitateko Botere Judizialak esku hartzen du. Botere Judizial Komunal honek komunitate osoak parte hartzen duen asanbladan hartzen ditu erabakiak.


Nola hobetu aimaren abeltzaintza?

Komertzializazioa hobetzea da bide bat: nekazari aimarek zuzenean salduko duten herrietako merkatuak indartuz, edo hirietarako garraioa kolektibizatuz eta koordinatuz. Produktu landuak egiten hastea da beste bide bat: haragia izoztua saltzea, eta larrua lantzea. Behi eta ardi arraza berriak integratu daitezke Andeetan, esne gehiago emango dutenak. Horrek gazta egiteko aukera zabalduko luke. Bertakoak diren llama eta alpaka abereak berreskuratuta, produkzio aukerak zabalduko dira. Helburu hauek denak komunitatean adostuta bakarrik aterako dira aurrera.


Azkenak
2025-07-18 | Mara Altuna Díaz
Noelia Sánchez Jenkins, gales irakaslea Patagonian
“Galesak bizirik dirau Patagonian”

Zerk lotzen ditu Galesko muino berdeak eta Patagoniako basamortu hotzak? Bada, hil nahi ez duen hizkuntza batek. Noelia Sánchez Jenkinsen arbasoak 1865ean lehorreratu ziren Patagonian (Argentina). Galesetik iritsi ziren, britainiarrek inposatutako zapalkuntzatik ihesean... [+]


2025-07-18 | Gedar
SAPAri 2,3 milioi emango dizkio Espainiako Industria Ministerioak

Gipuzkoako enpresak hainbat kontratu sinatu ditu Israelgo industria militarrarekin, eta diru publikoa jasotzen du ibilgailu elektriko bat garatzeko, Espainiako Gobernuak finantzatutako proiektu baten bidez.


Massive Attack musika taldeak Gazaren aldeko musikarien aliantza sortu du

Ingalaterrako Massive Attack taldeak artisten arteko aliantza sustatu du, hasi berri diren artistei edo Israelen aldeko erakundeen zentsura pairatzen dutenei babesa emateko.


Euskara, katalana eta galiziera Europar Batasuneko hizkuntza ofizial gisa aitortzea babestu dute hainbat unibertsitatek

Espainiako Gobernuak Europako Batzordeari egindako eskaerari Euskal Herriko, Kataluniako eta Galiziako 28 unibertsitatek babesa eman diote. Salvador Illa Kataluniako Generalitateko presidenteak eta Imanol Pradales lehendakariak eskutitz bat sinatu dute eskaerari babesa... [+]


Aurreakordioa erdietsita, Eskirozko BSH enpresa abenduan itxiko dute

Bilera akigarria izan zuten asteazkenean Eskirozko BSHko lan batzordeko kideek eta multinazional alemaniarraren zuzendaritzako kideek: aurreakordioa lortu zuten UGT, CCOO, ATTIS eta Solidarik (17 ordezkaritik gehiengoa dute 12 kiderekin) eta ez dute mahai gainean jarritakoa... [+]


Bizkaia eta Gipuzkoako hainbat hondartza desagertzeko arriskuan daude

Gaztetape (Getaria) eta Muriola (Barrika) hondartzak 2050. urterako desager daitezke Greenpeaceren txostenaren arabera. Itzurun (Zumaia), Karraspio (Mendexa), Isuntza (Lekeitio) eta Azkorri (Getxo) hondartzek hedaduraren erdia gal dezakete.


Iruñeko espetxeko osasun arreta “urria” dela salatu du Salhaketa Nafarroak

Nafarroako Gobernuak espetxeetako osasun zerbitzuaren eskumena eskuratu zuenetik, baliabideak “indartu” dituzten arren, presoek nabarmendu dute ez diela sobera eragin egunerokoan.


‘Eskumenlagoa’

Hezkuntza Sailak 2025-2026 ikasturtearen antolaketa bigarren hezkuntzako ikastetxe publikoetan ebazpena argitaratu du. Urteroko agiria da, uztail hasierakoa; ikasturte-hasierako ebazpena esaten diogu.

Aurtengoan, hauxe jasotzen du euskarazko bertsioak:... [+]


2025-07-18 | Aiaraldea
Gorrotozko delitu salaketa jarri dute Artziniegan eta Udalak “irain arrazistak” gaitzetsi ditu

Artziniegako Udalak mezua zabaldu du gertatutakoa gaitzesteko eta elkartasuna adierazteko irainak jaso dituzten herritarrei.


2025-07-18 | Elhuyar
Neandertalak San Adriango koban maiz ibili zirela berretsi dute, Aizkorrin

Duela bi urte Aranzadi Zientzia Elkarteak neandertalek egindako harrizko tresna batzuk eta haiek jandako animalien hezurrak aurkitu zituzten San Adriango koban. Horrela jakin zuten neandertalek duela 40.000 urte koba hori erabili zutela. Aurten egin duten indusketa-kanpainan... [+]


2025-07-18 | Sustatu
Fitxategi handien transferentziarako alternatibak (WeTransferrekoa ikusita)

WeTransferren baldintza berri gaiztoen aurrean, alternatibarik? Bai, pare bat, edo bien arteko konbinazioa. Enkriptazioa edo/eta Tori.eus zerbitzu euskalduna erabiltzea.


2025-07-17 | ARGIA
Europan espetxean denbora gehien daraman preso politikoa
40 urteren ostean Georges Abdallah askatuko dute uztailaren 25ean

Georges Ibrahim Abdallah, Frantzian 40 urteko espetxealdia igaro ondoren kaleratuko dute. Palestinaren askatasunaren aldeko militantea, Libanoko Frakzio Armatu Iraultzailearen sortzailea izan zen, eta diplomazialari israeldar eta amerikar bana hiltzeaz akusatu zuten. Inoiz... [+]


2025-07-17 | Piztu Donostia
Ez dakigu ahoa ixten

Azken sei urteotan Piztu Donostia eragile sozialaren talde motorra osatu dugunoi txanda pasatzeko unea iritsi zaigu, mila gai eta beste mila fronte zabalik geratzen diren arren.

Duela sei urte Eneko Goiak, PSOEren laguntzarekin, osaturiko Donostiako Udalak bideratzen zuen... [+]


2025-07-17 | Joan Mari Beloki
Ekialde Hurbila sutan

Ekainaren 13an hasi eta 24an amaitu zena “12 Egunetako Gerra” bezala ezagutuko da aurrerantzean. Gauza harrigarri batzuk gertatu ziren bertan, pentsaezinak ordura arte. Nahiz eta lerro hauek idaztean egun gutxi igaro diren bukatu zenetik, ondorio batzuk atera... [+]


Epai euskarafoboen gainetik, euskaraz jarraituko dutela jakinarazi eta protestara deitu du UEMAk

​UEMAren zuzendaritza batzordeko kideek hedabideen aurrean agerraldia egin dute ostegun eguerdian Zarautzen, Espainiako Auzitegi Gorenaren azken epai euskarafoboa salatzeko. Epaia "larria" dela adierazi dute, eta batez ere udalerri euskaldunei eta euskaraz aritzen... [+]


Eguneraketa berriak daude