Bidelapurrek ederki ezagututako Gorbeiako basoetan barna

Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Zuiako herrian Ziorraga auzoan hasiko dugu ibilbidea. Laudio eta Altubeko portuak batzen dituen A-624 errepidea Ziorraga auzotik igarotzen da eta hemen utziko dugu ibilgailua. Laudio aldera goazela, eskuinera baserri batera doan lehenengo bidea hartu eta autopista azpitik zeharkatzen da. Ondoren, eskuinera doan pistan pinudi baten gora egingo dugu.

Autopista babesten duen sarean petrolio itxurako likidoz beteriko plastikozko ur botilak zintzilikaturik ikus daitezke. Basapiztiak autopistako bidesaririk ordaindu gabe pasa ez daitezen jartzen dira. Izango da orduan zer ikusi eta zer somaturik baso honetan!
Mendiko pista beti gorantz jarraituko dugu mendixkaren gailurra topatu arte. Pinudian etxabereentzako erabiltzen den baserria igaroko dugu. Baserri honek sustratoaren berri ematen digu, hareharri sendoz eraikia baitago. Azpi basoa iratze eta txilarrez josia dago eta tarteka perretxikoren bat edo beste ikus daiteke.
Tontorrera iristen garenean, puntarik altuena jarraituz gailur borobilduan jarraituko dugu, mugarriz mugarri. Gailurretan mugarriek hartzen dute gurutzeen lekua eta horregatik bertakoek Mojón alto, El Quinto mojón eta antzeko izenak erabiltzen dituzte mendixkak izendatzeko. Mojón mugarri baita gazteleraz.
Bi basoren artean, eskuinean ameztia eta ezkerrean pinudia jarraituko dugu mugarriz mugarri. Bi munduen artean, bata intentsiboki ustiatzen den Intsignis pinuaren (Pinus radiata) edo lergorriaren (Pinus sylvestris) basoa, bestea gaur egun apenas ustiatzen den ameztia. Garai batean inguruko baso guztiak garbitzen zituzten ikazkinek.
Gorbeian oso ugari ziren ikazkinak, burdinola asko baitzegoen bertan. IX. mendetik ezagutzen dugun lehena Zigoitiakoa da, gure ibilbidearen alboko herrikoa, eta gerora gehienak Bizkaia aldean garatu ziren. XIX. mende hasieran 30 inguru ziren. Hauek hornitzeko mendi guztia zuritzen zuten ikazkinek eta oraindik ere basoak berreskuratze prosezuan daude.
Oso ospetsuak bilakatu ziren 1898an "Granizo"ak, Gorbeiako mendietan bizi ziren bidelapur talde bat zen. Ingurukoak ba omen zekiten zeintzuk ziren, ikazkin eta lapur eta hiltzaile talde honetako bidelapurrak. Beldurrak kokildurik-edo, ez zuten inor salatzen. Ikazkin malapartatuek baso hauek eta inguruko koba eta zirrikito guztiak ezin hobeki ezagutzen zituztenez, ezinezkoa zen hauek atxilotzea.
Gaur egun ez dago bidelapur edo ikazkinik, hauen ordez baso ustiatzaileak etortzen dira pistak irekiz, ripper, kamioi eta hondeagailuekin. Lur batzuek hala ere hauen eskuetatik ihes egiten dute. Ezkerrera gelditzen zaigun maldak esate baterako, eta horregatik ari da natura amezti eder hau berreskuratzen. Baldintza lehorrak ematen dira malda honetan eta haritzaren familiakoa den ametza egokitzen da lur hauetara. Hostoaren lobuluen sartu-irtenak sakonagoak dira eta hostoaren gainaldea zein azpialdea ilez beterik izaten ditu. Mugarrien artean 5 handi bat idatzia dagoena igaroko dugu. Hau da bertakoek El Quinto mojón deitzen diotena.
Bide ertzean lokatzezko putzuren bat edo beste ikus daiteke. Putzu alboan dauden zuhaitzetan erreparatuko dugu: adarrak hautsiak eta azala gastatua badute, ilerik dagoen edo ez begiratu. Basapiztien bainuontzia izan daiteke hau eta ileak aztertuz zein animaliarenak diren jakin dezakegu. Ileak fin eta gorriztak badira eta zuhaitzen azalean arrastoak altu xamar badaude, metro, metro eta erdira-edo oreina izango da. Ileak aldiz gris eta gogorrak badira lohizko bainua basurdeak hartu izango zuen.
Arrastoen artean gailurra jarraitu eta jarraitu, igotzen joango gara eta basoa pagadi bihurtuko da. Hemen ere gailurraren bila jarraitu eta Mojón altora iritsiko gara gurbitz ikaragarri bat topatuz. Pagadian oraindik ere txondor plazak nabari dira, basoari ere zaila egiten zaio bidelapur haietaz ahaztea.
Hurrengo gailurra Burbonakoa da, pagaditik irten gabe gora egin eta kohete itxurako buzoia topatzean gailurrean gaudela jakingo dugu. Aurrerago bidegurutzean ezkerreko bidea jarraituko dugu, pagadiko hezetasuna utzi gabe. Maldan behera hasiak gara eta altuera galtzen goazenez, pagoak urritzen doaz eta garo eta txilarrak ugaritzen. Mila motatako txilarrek koloreak ateratzen dizkiote iratzediari eta udazkenean gorritu egiten dira. Beti ere ezkerreko bidea jarraituz abereek bazkatzeko erabiltzen dituzten larre iratzeditara iritsiko gara. Behi, zezen eta txahalek larratzen dituzte lur batzuk eta zaldi, behor eta moxalek beste batzuk. Nola ez, garai bateko abeltzainentzat egin ziren bordak ere ikus daitezke, baina gaur egun lur orotariko ibilgailua nahiago dute. Ur deposito batera iritsiko gara eta hau eskuinetik igaroko dugu. Hurrengo bidegurutzera iristean bi bideen artean dagoen bidezidorra hartuko dugu. Baserri baten atarira iritsi eta aurrera jarraituko dugu. Garrastatxuko ermitara heldu aurretik ezkerrera doan pista hartu eta errekara jaitsiko gara. Baselizara joatea gomendagarria da, eraikuntza dotorea ikusteaz gain, alboan dauden mahai eta zelaietan mokadutxo bat jan genezakeelako. Harri soltez beteriko pistan behera egingo dugu eta ibai ertzeko baso ederrera iritsiko gara. Dibertsitatea ikaragarria da: haltzak, lizarrak, zumarrak, sahatsak, hurritzak, haritzak, astigarrak, urkiak, elorri zuriak, elorri beltzak, otso lizarrak, eta abar luze bat zuhaitzei dagokienez, zuhaixkak beste hainbeste eta belarrak gehiago. Berehala, baserri artean autopistarekin aurkituko gara. Berriro ere azpitik igaro eta abiapuntura iritsiko gara, Ziorragako auzora
Oreinen udazkeneko orroak
Basoan, usain berezia dago, noiz behinka basapiztien kiratsa nabaritzen da. Berriro ere hanka egin digute. Azeri, basakatu edo oreinen batek gure garbikari kiratsa somatu eta basoan barneratu da. Ezin da basoan kantari ibili eta animalia dotoreren bat ikusteko esperantza mantendu. Zerbaitegatik ibiltzen dira ehiztariak ere egunsentian arropa berdeekin eta basoko isiltasuna errespetatuz.

Hala ere, ihes egiten diguten animalietaz ohar gaitezke, animalia horiek uzten dituzten arrastoak aztertuz. Baso hauetako erregea dugu oreina. 50eko hamarkadan birpopulatu zituzten Gorbeian, baina aztarna arkeologikoek diotenez aspaldidanik izan da hemen ungulatu hau. Bertako zerbidoetan handiena, 140 Kgr. inguru izaten dituzte arrek, sendoa eta liraina dugu aldi berean, dotorea dudarik gabe. Udan larru marroi gorriztarekin negurako janzkera ajatu eta grisagoa bilakatzen zaie. Arrek adar ikaragarriak izaten dituzte. Burutik buztanera 2,5 metrora iritsi daiteke luzeran eta altuera 1,5 metrotakoa lurretik lepa zamarreaino. Emeak aldiz txikiagoak eta arinagoak izaten dira, 90 Kgr inguru.
Orain, udazkenean, araldi garaian murgiltzen dira. Arrek, burua galduta, emeak estali nahian, milaka txorakeria egiten dituzte. Adarrik ikusgarrienak dituena emeekin gelditzen da eta beste ar satelite gazteak ar dominatzaileei adarrak jartzen ahalegintzen dira.
Garai honetan, arrek adar eta aurreko hankekin zuloak egiten dituzte bertan pixa eta hazia utziz. Euria egiten duenean nahaste honi usaina dario. Lokatz hau zapaldu eta bertan gorputza igurztea Chanel N°5 baino erakargarriagoa omen da emeentzat.
Udazkeneko ilunabarretan, emeek belardietan bazkatzen duten bitartean, arren oihuak entzuten dira. Oihuak, adarrak, usainak... guztiak emeak estali nahian. Araldia igarotzean arren arteko lehia murriztu eta, denek elkarrekin, orein ar zahar bakartiak kenduta, negu gorriaren elikagai eskasia gainditu behar izaten dute. Dudarik gabe, oreinen bizitzan garairik gogorrena. Asko eta asko neguak irensten ditu. Maiatzean araldian izandako lanak fruitua ematen dute, oreintxo txikiak jaiotzen hasten dira eta gertatutakoa ikusita-edo, arrei adarrak erortzen zaizkie. Bi urteko emeen %40ak erditzen du eta 3 urtekoen %85ak. Lehendabiziko urtea amarekin egingo dute oreintxoek, hasieran amaren esnea edanez. Udan bazka ugaria da eta egunsenti zein ilunabarretan jaten dute, egunez gorderik mantentzen direla. Udazkenean adarrak bakoitzak bere lekuan dituenean berriro hasiko da adarjokoa


Azkenak
‘Stabat mater’ borobila

Zer: Orquesta de la Comunitat Valenciana. 

Zuzendaria: Mark Elder. Donostiako Orfeoia. 

Zuzendaria: José Antonio Sáinz Alfaro.

Bakarlariak: Federica Lombardi (sopranoa), Paula Murrihy (mezzoa), Xabier Anduaga (tenorea), Will... [+]


Bakioko jaietako gau bateko egitaraua bertan behera utzi dute, sexu erasoen eta borroken gorakadagatik

Abuztuaren 29ko gaueko egitaraua bertan behera utzi dute, iazko jaietan gau horretan izan baitziren indarkeria kasuak: sumisio kimiko bidezko sexu erasoak eta borrokak "nabarmen" areagotu zirela azaldu du Amets Jauregizar herriko alkateak. Abuztuaren 28tik 31ra bitarte... [+]


Plastikoaren kutsadura mugatzeko itun baten negoziaketan ari dira NBEko herrialdeak Genevan

Erabilera bakarreko plastikoen ekoizpenari eta erabilerari jarri nahi dizkiete mugak bereziki. Plastikoaren ekoizpena bikoiztu dute mende hasieratik, eta igoera horren arrazoia erabilera bakarreko plastikoak dira nagusiki.


600.000 milioi euro inbertitu ezean, %35eko muga zergak jarriko dizkio Trumpek Europako Batasunari

Von der Leyenek eta Trumpek akordioa lortu eta astebetera egin du mehatxua AEBetako presidenteak, Europako herrialdeek hitzartutakoa beteko ez dutela kezkatuta. Europako produktuei %15eko muga zergak ipintzeaz gain, Europako Batasunak AEBetan 600.000 milioi euro gehiago... [+]


Kontrolpean dute Nafarroako baso sutea, eta gobernuak suteak saihesteko neurriak hartu ditu

Suhiltzaileek kontrolpean dute Ibarbeibar ibarreko sutea, Eneritz, Muruzabal, Añorbe eta Obanos herrietan egondakoak hain zuzen ere. Nafarroako Gobernuak behin-behineko debekua ezarri dio nekazaritzan sua erabiltzen duen edo sor dezakeen makineriari. 


2025-08-05 | El Salto-Hordago
Plastikoak eragindako kutsadurak 1,3 bilioi euroko osasun gastuak eragiten ditu

The Lancet aldizkariak argitaratutako ikerketa batek eman du datua eta ohartarazi du plastikoaren ekoizpenak osasunean eragina duela bere ekoizpen prozesu osoan eta gazte zein helduei eragiten diela. Gehitu du 1950tik 200 aldiz biderkatu dela plastikoen ekoizpena.


Etxeko atxiloaldia ezarri diote Bolsonarori, 2023an estatu kolpe bat ematen saiatzeagatik

Brasilgo Auzitegi Gorenak eman du sententziaren berri, Bolsonaro oraindik Luiz Inazio da Silva Lula Brasilgo egungo presidentea pozoitu eta Alexandre de Moraes epailea hil nahi izateagatik epaitzen ari diren bitartean. Sare sozialik erabili ezin zuenean,... [+]


Bilboko Konpartsek “gustu guztientzako” 600 ekintzatik gora antolatu dituzte

Bilboko Konpartsen Federazioak 2025eko Aste Nagusirako prestatu duen egitaraua aurkeztu du Arriaga Plazan. Federazioak, konpartsek eta Jai Batzorde Mistoak 600 jarduera baino gehiago prestatu dituzte, "gustu guztientzako ekintzez betetako Aste Nagusiaz gozatzeko". 


2025-08-05 | Mikel Aramendi
Gero eta fede gutxiagorekin esanda: ‘No More Hibakusha!’

Hiroshima eta Nagasakiko masakre nuklearren 80. urtemuga heldu zaigu, eta inoiz baino eskasagoak dira itxaropentsu izateko inputak. Hala ere, No More Hibakusha! aldarrikatzen jarraitu beharko dugu... ordukoei ez ezik geure buruari zor diogulako.

Iazko Bakearen Nobel... [+]


Gaza osoa okupatzeko erabakia, atzeratuta

Israelgo lehen ministroa Segurtasun Kabinetearekin biltzekoa zen asteartean, "Gaza osorik okupatzeko planaz" eztabaidatzeko eta hori aurrera eramateko; baina atzeratu egin dute bilera. Israelgo armadaren buru Eyal Zamirrek, aldiz, Gazan diharduten lurreko soldaduei... [+]


Sendo eta dotore

Zer: Orquestra de la Comunitat Valenciana
Zuzendaria: Mark Elder
Bakarlaria: Nelson Goerner (pianoa)
Egitaraua: Txaikovsky eta Xostakovitxen lanak
Lekua: Kursaal Auditorioa, Donostia.
Data: abuztuaren 3a.

-------------------------

Orquestra de la Comunitat Valenciana... [+]


Poloniak berriz ireki du Pablo Gonzalezen kontrako prozesu judiziala

Pablo Gonzalez Polonian atxilotu zuten 2022an espioitza leporatuta. 2024ko abuztuan aske utzi zuten baina ez zuten bere prozesua itxi. Orain, prozesua berriz ireki eta epaileek 2025eko udazkenean epaitu nahi dute Gonzalez.  


Konstituzioa aldatu eta betiereko presidente bihurtzeko ateak zabaldu ditu Nayib Bukelek

Bigarren aldiz da El Salvadorko presidente Bukele, konstituzioak legegintzaldi bat baino gehiagoz presidente izatea debekatzen badu ere. Orain, konstituzioa aldatu eta nahi beste aldiz hautatu dezakete presidentea.


20.000 sinadura bildu dituzte txosnak Euskal Herriko ondare immaterial izendatzeko

Gasteizen igandean eginiko agerraldian, Txosnak. Gureak, denonak dinamikako kideek gaitzetsi dute txosnak ez direla enpresen gisara tratatu behar: "Gure ospakizunak edukiz hustu nahi dituztenen kontra, konpromisoaren, aniztasunaren eta autogestioaren alde egiten... [+]


Sarek eta Etxeratek mobilizazioak egin dituzte Hego Euskal Herriko 11 hondartzatan

Urtero legez, hitzordua izan dute igandean Sare eta Etxerat elkarteek Hego Euskal Herriko 11 hondartzatan. Euskal preso, iheslari eta deportatuak etxeratzearen aldeko aldarriak egin dituzte. 


Eguneraketa berriak daude