Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
astelehena 2024ko apirilaren 29an
"ANAIAREKIN NEKARREN BIDE BERA JARRAITU NAHIKO NUKE"
- PERFILA. Bizitza soka batetik zintzilikatzeak beldurtzen gaitu gehienok, bizitza lur egonkor baina beti lauaren gainean jartzea ez dela hobea pentsa arazten digute beste batzuek. Amak "ez zaitez koska horretara igo!" esan eta kontrakoa egin duen umearen begirada apala du, "nik ez dut ezer egin" esaten duena; 8.000 metroko "koxkak" igo ditu, eta hala ere "nik ez dut ezer egin" diote begiek. Eta nork bere burua 8.000 metrotara jarri gabe hankak lurrean izateak asko esaten du, hazañaren handitasunaz baino bereaz.
Umetan txori kabi bila arboletara igotzen hasi zinenerako nabari zitzaizun abilezia. Nola eman zenuen mendirako pausoa?
Noiz bihurtu zen zaletasun hori obsesio?
Kooperatibismoaren kabiak lagunduko zuen bizimodua lanbide ere izan zedin jauzi hori ematen...
Liburu, dokumentaletan mendizaletasunaren nahiko ikuspegi erromantizista eta idealizatua jasotzen dugu. Zer alde dago errealitatetik mitora?
Espedizio arinak, trekkingean... estilo propiorik markatu duzue?
Saiatu zineten "Euskadi" eta beste bide berriak irekitzen, baina ez zenuten lortu. Arantzarik gelditu zaizu?
Eskaladan hasi zinen, gero Himalayako espedizioetan... Azken aldian berriro eskaladara itzuli al zara?
Zer alde dago espedizio batean joatea edo bidaiatzea?
Galiziar batek sakratua delako orain arte inork igo ez duen Kailas mendia igotzeko asmoa agertu du. Mendiak mundu guztiarenak dira, edo hango kulturen arabera jokatu behar da?
Himalayan mendi sakratu asko dago. Zuek ere ez omen zenuten Kangchenjungako gailurra zapaldu...
Jateko, bero eta erosotasun gutxirekin pasatzen ohitzen zarete. Hona etortzean eusten al diozue horri?
Hasieran mendizaletasuna kolonialismoarekin lotuta egon zen. Everest igo zuten lehen biek, Hyllari zeelanda berritarrak eta Norgay sherpak, ez omen zuten argitu nahi izan nork zapaldu zuen gailurra lehenengo.
Zuek nola erabakitzen zenuten auzia, zozketaz?
Eritasunak norberaren ezaugarriak agertzen omen ditu. Sorpresarik eraman duzu bai zure buruarekin eta bai ingurukoekin?
Argazki eta irudiekin duzuen konpromiso horrek nola baldintzatzen du zuen espedizioa?
Argazkiak harrapatzen du bidaia hori zuentzat izan dena?
Pumori, Himalayan igo zenuten lehen mendia igotzean, galdera asko sortu omen zitzaizkizuen: "Zer egin behar dugu jubilatutakoan?", "Aspertu liteke inor inoiz, ederrez?" Galderei erantzuna aurkitu al diezu?
Baina jubilatuta ere etsiko zenuke Himalayara joan gabe?
Batetik bestera bizi zarete. Nonbait lekutzeko gai izango zara?
Mendizaletasunean herrialde bakoitzak bere eskola al du?
Prestakuntza fisikoa metodikoki zaintzen lehenak izan zarete.
Mendi altuenak igota daude. Aurrerantzean, nondik joango da mendizaletasuna?
15 urterekin hasi nintzen eskalatzen, oso engantxatua gainera; anaiak bazekarren beste mendi ibilbide bat, eta 1987an bi bide horiek elkartu genituen. Alpeetara joan ginen eta handik Yosemitera 89an, nolabait lehen etapa horri amaiera emateko. Ondoren izan zen Himalaya deskubritu, eta urtero-urtero hara jotzea.
Noiz bihurtu zen zaletasun hori obsesio?
94an, jada, nik Ederlan fabrikan eszedentzia hartzeko erabakia hartu nuen. Ordurako pixka bat profesionalizatzeko asmoa nuen, edo behintzat modu serioagoan lantzeko erabakia hartu genuen.
Bizimodua zena bizibide izatera pasatu beharrean, bizimodua eta bizibidea elkartu egin genituen. Bizibide hori afizioz egiten jarraitu dugu.
Bizimodua zena bizibide izatera pasatu beharrean, bizimodua eta bizibidea elkartu egin genituen. Bizibide hori afizioz egiten jarraitu dugu.
Kooperatibismoaren kabiak lagunduko zuen bizimodua lanbide ere izan zedin jauzi hori ematen...
Nahiko pribilegiatuak izan gara. 90. urtean oraindik gure bailarako inor gutxi ibilia zen Himalayan, eta hasieran nobedade kontua dela eta ez dela, beti lortu ahal izaten da laguntza gehiago. Guretzat, bai kamixetak ateratzeko, bai dirulaguntzak eskatzeko, eta baita jendearen inplikazioa bilatzeko ere askoz errezagoa izan zen. Pentsatzen dut hori Madrilen, Bilbon, edo hiri handi batean lortzea askoz ere zailagoa izango dela.
Liburu, dokumentaletan mendizaletasunaren nahiko ikuspegi erromantizista eta idealizatua jasotzen dugu. Zer alde dago errealitatetik mitora?
Esan izan da egungo mendizaleok mendiarekiko erromantizismoa galdu dugula. Ez dakidana da zer ulertu behar den erromantizismo bezala. Atzera begirada bat emanda, garai haietako erromantizismoa gutxi gora behera zer zen ikusi, eta nik uste gaur egungo espedizioetan bilatu daitekeela hura besteko erromantizismoa. Kontuan izanda, batez ere, garai haietako espedizioak oso bolumen handikoak izaten zirela. Esaterako, iragan mendeko hasieran ordainketak egiteko dirua eramateko bakarrik, behar izaten ziren bi, hiru, lau porteadore. Atera kontuak zer tamainatako espedizioak izaten ziren! 20, 25, 30 xerpha, ez dakit zenbat sukaldari... eramaten ziren.
Orain, teknologiaren eta prestakuntzaren bidez, askoz modu sinpleagoan funtzionatzeko baliabideak ditugu. Egia da, telefonoa dela, e-maila dela, beste osagarri batzuekin osatzen dela espedizioa. Baina erromantizismoa bilatu nahi duenak lehen beste aukera du orain; askoz errazagoa delako mendian galdu nahi izanez gero galtzea, inor ez dabilen lekuetara joatea.
Orain, teknologiaren eta prestakuntzaren bidez, askoz modu sinpleagoan funtzionatzeko baliabideak ditugu. Egia da, telefonoa dela, e-maila dela, beste osagarri batzuekin osatzen dela espedizioa. Baina erromantizismoa bilatu nahi duenak lehen beste aukera du orain; askoz errazagoa delako mendian galdu nahi izanez gero galtzea, inor ez dabilen lekuetara joatea.
Espedizio arinak, trekkingean... estilo propiorik markatu duzue?
Nik ez nuke esango guk inolako estilorik markatu dugunik. Beste espedizioekin alderatuta ez dut alde handirik ikusten: beti eraman ditugu sukaldaria eta sukaldari ordea, porteadoreetan ere ez gara bereiztu beste batzuek baino gutxiago eraman ditugulako, taldea osatzerako orduan ere normalean 4, 5 laguneko taldeak osatzen saiatu gara... Alde horretatik ez dut uste inongo gauza berririk egin dugunik. Mendiari dagokionez, lehen zortzi urteak gailurrak zapaltzen arrakastatsuak izan ziren, baina erronka aldetik ez dut uste ezer berezirik egin dugunik.
Saiatu zineten "Euskadi" eta beste bide berriak irekitzen, baina ez zenuten lortu. Arantzarik gelditu zaizu?
Bai, dudarik gabe anaiak eta biok beti izan genuen ilusio hori. Hori bai dela erronka polita, baina erronka politak gero eta zailagoak dira lortzeko, hain zuzen ere biderik logikoenak eta errazenak jada eginak daudelako. Ilusio hori beti izan dugu, baina orain beste egoera bat bizitzen ari naiz, eta momentuan behintzat ez daukat lehen izandako gauza berriak egiteko beroaldi hori.
Eskaladan hasi zinen, gero Himalayako espedizioetan... Azken aldian berriro eskaladara itzuli al zara?
Orain dela urte eta erdi, BBK eta Euskaltelen laguntzarekin ETBrako dokumental sail bat egiten hasi ginen. Gure helburua mendian gustuko irteerak egitea zen, eta gainera mendiko irteera hauek Himalayatik pixka bat beste paraje batzuetara zabaltzea nahi genuen, eta beste aktibitate batzuek ere egitea.
Oraindik era berean nabil. Azken 17 urteetan mendian ibili naiz eta gustuko dut, gainera pasa den urteko istripua izanez geroztik Malin eta Jordanian egon naiz, eta gustura ibili naiz. Mendi handietan neure burua nola aurkituko dudan jakitea falta zait orain. Gustatuko litzaidake berriz gustura sentitzea eta ilusio horiek piztea. Hala balitz, anaiarekin nekarren bide bera jarraitu nahiko nuke.
Oraindik era berean nabil. Azken 17 urteetan mendian ibili naiz eta gustuko dut, gainera pasa den urteko istripua izanez geroztik Malin eta Jordanian egon naiz, eta gustura ibili naiz. Mendi handietan neure burua nola aurkituko dudan jakitea falta zait orain. Gustatuko litzaidake berriz gustura sentitzea eta ilusio horiek piztea. Hala balitz, anaiarekin nekarren bide bera jarraitu nahiko nuke.
Zer alde dago espedizio batean joatea edo bidaiatzea?
Bidaiatzeko modu ezberdinak daude, eta zoritxarrez jendeak gero eta presa handiagoz bidaiatzen du. Ondorioz herrialdearekiko kontaktua oso presakakoa izaten da. Espedizioetan ere antzerako zerbait gertatzen zaigu, azkenean espedizioa antolatu behar dugun hiriburuan nahiko presaka ibiltzen gara, eta egia da bertakoekin izan genezakeen harremana pasokoa izaten dela. Baina herri bakoitzean denbora dexente egiten dugunez, sukaldariarekin, edo laguntzaile edo porteadoreekin nolabaiteko harremana sortzen da. Gainera espedizio bakoitzean bertako jende berarekin taldea osatzen saiatzen gara. Horrela harremanak estutzeko aukera izaten dugu, eta norbera ere pixka bat gehiago sentsibilizatzen da herrialde horrekiko.
Galiziar batek sakratua delako orain arte inork igo ez duen Kailas mendia igotzeko asmoa agertu du. Mendiak mundu guztiarenak dira, edo hango kulturen arabera jokatu behar da?
Uste dut bertakoen ikuspegitik ulertu behar direla, eta alde horretatik errespetu hori merezi dutela.
Himalayan mendi sakratu asko dago. Zuek ere ez omen zenuten Kangchenjungako gailurra zapaldu...
Anekdota txiki bat bezala ulertu daiteke hori. Budistek baldintza hori jarri zieten lehen aldiz igo zutenei. Harrez gero, ez dakit mendizale guztiok, baina batzuek behintzat anekdota hutsagatik bada ere, gailurretik metro gutxira geratu gara.
Jateko, bero eta erosotasun gutxirekin pasatzen ohitzen zarete. Hona etortzean eusten al diozue horri?
Izaten da gutizia eta ase-ezin txiki bat, baina lehen asteetako kontua izaten da. Jendeak uste du beheko kanpamentuan arroza eta pasta besterik ez dugula jaten, baina eramaten ditugu gure kapritxotxoak ere: bakailua ez zaigu sekula falta izaten, ezta urdaiazpiko ona ere, eta Idiazabalgo gazta ere ez...
Hasieran mendizaletasuna kolonialismoarekin lotuta egon zen. Everest igo zuten lehen biek, Hyllari zeelanda berritarrak eta Norgay sherpak, ez omen zuten argitu nahi izan nork zapaldu zuen gailurra lehenengo.
Garai haietan, mendi igoerak nazio ohorearekin lotura handia izaten zuen. Beraiek mendizale etika aldetik hitzarmen txiki bat egina zuten, baina interes nazionalak pertsonalekin gurutzatu zirenean ezin izan zioten hitzarmenari eutsi.
Zuek nola erabakitzen zenuten auzia, zozketaz?
Guk ez dugu halako arazorik izan, ezta hitzarmen beharrik ere. Batzuetan bata eta hurrengoan bestea igotzen zen lehenengo. Guretzat polita izaten zen biok gailurrera iristea eta bertan besarkada bat ematea.
Eritasunak norberaren ezaugarriak agertzen omen ditu. Sorpresarik eraman duzu bai zure buruarekin eta bai ingurukoekin?
Gutxi batzurekin bai, nahiko sorpresa txarrak gainera. Baina espedizio guztietan anaiarekin ibili izan naiz, gainera talde txikitan eta kordadak nahiko definituak zeudela, eta anaiak eta biok oso ondo ezagutzen genuen elkar. Bagenekizkien bakoitzaren akats eta bertuteak zeintzuk ziren, eta oso ondo eramaten genuen hori.
Argazki eta irudiekin duzuen konpromiso horrek nola baldintzatzen du zuen espedizioa?
Nahitaez, asko baldintzatzen du. Motxilak gehiago pisatzen du, eta atsedenerako dituzun tarte txikietan argazkiak egin behar dituzu edo filmatu... nahiz eta txikikeriak direla iruditu, behin altura batetik gora lan astuna bihurtzen da. Baina gero etxera itzultzean hortik sor daitekeen irudi eta muntaiaren ilusio horrek indarrak ematen ditu.
Argazkiak harrapatzen du bidaia hori zuentzat izan dena?
Gero eta exigentzia maila handiagoarekin ikusten dira argazki horiek, eta ez da erraza izaten bidaia bakoitzaren bueltan, argazkitan bidaia hori islatua ikustea.
Pumori, Himalayan igo zenuten lehen mendia igotzean, galdera asko sortu omen zitzaizkizuen: "Zer egin behar dugu jubilatutakoan?", "Aspertu liteke inor inoiz, ederrez?" Galderei erantzuna aurkitu al diezu?
Ez, aurkitu behar dena jubilatzeko tartea da. Epe motzera jubilatzeko aukerarik banu, ez nuke arazo gehiegirik izango jubilazioak eskaintzen duen denbora libre hori betetzeko.
Baina jubilatuta ere etsiko zenuke Himalayara joan gabe?
Hara ere modu ezberdinetan joan daiteke. 8.000 metroko mendiak dauden bezala, 7, 6, 5 milakoak ere badaude, trekkingak egiteko paraje izugarri politak, eta nahi izanez gero bertako biztanleei laguntzera joateko ere aukerak badira.
Batetik bestera bizi zarete. Nonbait lekutzeko gai izango zara?
Horrek beldur pixka bat ematen du. Abiadura horretan ibilitzea bizimodu egokia ez dela iruditzen zaizu sarri. Baina bestalde horretaz pentsatzeko denbora pixka bat hartzen duzunean, hori eteteak ere beldurra ematen du: gero zer izango den, edo ohituko ote garen beste erritmo lasai batean bizitzen. Baietz uste dut, baina inguruan ere ikusten dira beste kasu batzuk, asmatu ez duen jendea. Beraz, bada ezpada ere zuhurtasunez hartu behar dira kontu hauek.
Mendizaletasunean herrialde bakoitzak bere eskola al du?
Egia da garai ezberdinetan beti egon izan direla herrialde batzuk nabarmendu egin direnak: 70eko hamarkadan ingelesek oso lan garrantzitsua egin zuten moduan, 80ko hamarkadan Polakoak nabarmendu ziren, eta egun Europa Ekialdekoak ari dira oso gogor eta oso alpinismo abanguardista eginez. Pentsa daiteke inguruneak zeresan handia duela, baina esaterako Ingalaterra ez da herrialde menditsua eta oso mendizale onak atera dira. Hortaz orografiak ez du erlazio zuzenik.
Prestakuntza fisikoa metodikoki zaintzen lehenak izan zarete.
Mendi-giroan sarri entzun izan dugu korrika egiten duenak beldurtia delako egiten duela korrika, eta nik uste esaera horretan mendizale dexente ezkutatu dela. Pentsa daiteke mendizaleok ez dugula alperrak izan behar kirolean (beti aldapa gora, aldapa behera), baina entrenamendu batera egokitzeko nolabaiteko errezeloa edo beldurra egon da. Gu jada 92an, Everestera joateko mediku eta prestatzaile fisikoarekin hasi ginen lanean, eta konturatu ginen izugarrizko abantaila zela programatutako entrenamendu bat jarraitzea, esfortzu berdinarekin hobekuntza izugarria lortzen zela. Mendian prestakuntza ez da beti etekinarekin zuzenki proportzionala izaten, baina hala ere garrantzi handia dauka.
Mendi altuenak igota daude. Aurrerantzean, nondik joango da mendizaletasuna?
Mendizaletasuna bi adarretatik zabalduko da: batetik, batzuk oso-oso goi mailako alpinismoa egingo dute, oso konpromiso altua hartuta gainera, benetan bide zailak eginez oso modu arinean eta azkar. Hauek gutxi batzuk izango dira. Eta beste adarra kantitatezko mendizaletasuna izango da, baina oso kalitate gutxikoa. Mendi altuetara joatea gero eta errazagoa da. Zoritxarrez zer eta nola egiteari baino garrantzia gehiago ematen zaio nola-hala zortzimilako bat zapaltzeari.
CURRICULUMA
- Jaio:
- Fagor enpresako Ederlan fundizioan aritu zen lanean 1994. urtea arte.
- Himalaya:
- Berezitasunak:
Beste igoera batzuk:
Aretxabaletan, 1968an.
- Mendizalea.
- Fagor enpresako Ederlan fundizioan aritu zen lanean 1994. urtea arte.
- Himalaya:
guztira 13 espedizio egin ditu bertara, eta zortzimila metroz gorako 12 mendi igo ditu: Himalayara joan ziren lehen aldian Pumori (7.161) mendia igo zuten (1.990ean). Geroago etorri ziren Makalu (8.484m) 1991ean, Everest (8.848m) 1992an, K2 (8.611m) 1994an, Cho Oyu (9.206m) 1995ean, Lhotse (8.511m) 1995ean, Kangchenjunga (8.586m) 1996an, Shisha Pangma (8.046m) 1996an, Broak Peak (8.047m) 1997an, Dhaulagiri (8.167m) 1998an, Nanga Parbat (8.125m) 1999an, Manaslu (8.163m) 2000an, Gasherbrun II (8.035m) 2000an.
- Berezitasunak:
*Estatu espainolean mendizale batek zortzimilako batera gazteenik lortutako igoera (Makalu, 22 urterekin).
*Munduan oxigeno artifizialik gabe Everest igo duen gazteena, estatuan oxigeno artifizialik gabe egindako lehendabizikoa.
*Lhotse igotzen estatuan lehenak
*Munduan oxigeno artifizialik gabe Everest igo duen gazteena, estatuan oxigeno artifizialik gabe egindako lehendabizikoa.
*Lhotse igotzen estatuan lehenak
Beste igoera batzuk:
Izenik Gabeko Dorrea (Pakistan), Capitan (Yosemite, EEBB), Cook mendia (Zeelanda Berria).
BIZITZAREN PASARTEA
Anaia dut erreferenterik hurbilena, eta anaiak erakutsitakotik saiatuko naiz, zentzu askotan, gauzak berak egingo lituzkeen bezala neuk ere egiten, nahiz eta benetan ezinezkoa izango zaidan. Baina behintzat beti izango dut buruan oso garbi bera nolakoa zen eta bizitza bera ikusteko zeukan prisma.
BERE HITZETAN
"Bizitza ulertzeko modu bat da mendizaletasuna."(Euskaldunon Egunkaria, 2001-03-30)
"Gailur guztiek daukate beren xarma, eta kasu honetan oso gailur berezia da Manasluren gain hau. Oso tentea da eta ez dago lekurik ez argazkiak ateratzen ez filmatzen egoteko. Beraz, txandaka igo gara gailurrera, berrogeita hamarren bat metroko distantziarekin. Gailurreko plazer hori txandaka hartu dugu." (Euskaldunon Egunkaria, 2000-04-26)
"Mendietara itzultzeko bi arrazoi nagusi ditut. Batetik berezko dudan zer edo zer delako, mendia barru-barruan dudalako. Bestetik Felixen oroimenez, ilusioz beterik pentsatu genuen proiektua, egia bihurtzeko asmoz." (Euskaldunon Egunkaria, 2001-03-30)
"`Merezi ote du?', galdetuko duzue. Eta ez duzue gure erantzuna ulertuko. Zuen galderak, zeuek erantzun behar dituzue. `Merezi ote du' Eta ez dugu zuen erantzuna ulertuko. Halako galderari gailur hauetan arriskatu denak bakarrik erantzun liezaioke. Zuen erantzunak ere ez du zentzurik guretzat."(Gure Himalaya, 208.orr)
"Yetia daukat gogoan Himalayako elurretan nabilenean. Ez esan haren aztarnak aurkitu behar genituela, ez hadila zientifiko jarri, Felix! Nola nahi duk yetiaren arrastorik aurkitzea eguraldi honekin? Elurrak zango-zuloak estaltzen ditik... eta Himalayan, Felix, beti ari dik elurra!
(Gure Himalaya, 157.orr)
"Gailur guztiek daukate beren xarma, eta kasu honetan oso gailur berezia da Manasluren gain hau. Oso tentea da eta ez dago lekurik ez argazkiak ateratzen ez filmatzen egoteko. Beraz, txandaka igo gara gailurrera, berrogeita hamarren bat metroko distantziarekin. Gailurreko plazer hori txandaka hartu dugu." (Euskaldunon Egunkaria, 2000-04-26)
"Mendietara itzultzeko bi arrazoi nagusi ditut. Batetik berezko dudan zer edo zer delako, mendia barru-barruan dudalako. Bestetik Felixen oroimenez, ilusioz beterik pentsatu genuen proiektua, egia bihurtzeko asmoz." (Euskaldunon Egunkaria, 2001-03-30)
"`Merezi ote du?', galdetuko duzue. Eta ez duzue gure erantzuna ulertuko. Zuen galderak, zeuek erantzun behar dituzue. `Merezi ote du' Eta ez dugu zuen erantzuna ulertuko. Halako galderari gailur hauetan arriskatu denak bakarrik erantzun liezaioke. Zuen erantzunak ere ez du zentzurik guretzat."(Gure Himalaya, 208.orr)
"Yetia daukat gogoan Himalayako elurretan nabilenean. Ez esan haren aztarnak aurkitu behar genituela, ez hadila zientifiko jarri, Felix! Nola nahi duk yetiaren arrastorik aurkitzea eguraldi honekin? Elurrak zango-zuloak estaltzen ditik... eta Himalayan, Felix, beti ari dik elurra!
(Gure Himalaya, 157.orr)
BERTSOA
Doinua: Ursus tibetanus
Jexux Mari Irazu
Zaletasuna lana denean
aldatzen da ia dena
gailurra ia fitxatzea da
hamalaua azken lema.
Lehen beti Yeti noiz azalduko,
orain txoritzar errena,
alpiste truke ilusio ta
malko kentzen dabilena
gailurra bere kaiola txiki
dela pentsatzen duena
aldatzen da ia dena
gailurra ia fitxatzea da
hamalaua azken lema.
Lehen beti Yeti noiz azalduko,
orain txoritzar errena,
alpiste truke ilusio ta
malko kentzen dabilena
gailurra bere kaiola txiki
dela pentsatzen duena
Jexux Mari Irazu
ARGAZKI ZAHARRA
Sherpak esan digunez, korrontea ez zen hainbesterainokoa...
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
June Fernández
|
Pikara Magazine
#2
Askatasunaren Ontzidiko euskal aktibistak
#3
Miel Anjel Elustondo
#4
Onintza Irureta Azkune
#5
Azkenak
Olaia Beroiz: "Emakume errepresaliatuen kemena gogoratzea ezinbestekoa da"
Iruñeko Txantrea auzoko kale-izendegian frankismoan errepresaliatuak izan ziren hamar emakume gogoratuko dituzte. Ekitaldia egin zuten atzo eta auzoaren hegoaldean dagoen plaza bat oroimen gune ere izendatu zuten. "Garrantzitsua da historian gertatutakoa gogoratzea;... [+]
Eguneraketa berriak daude