3.062.850 DOKUMENTU TOPATU DITUT

  • Bilatzaileek ahalegin handia egin arren, nahi ditugun web-orriak aurkitzea ez da erraza izaten. Bilaketa egiteko eskatu eta lortutako web-orri zerrendak oso luzeak izaten dira, asko ez dira gure beharretara egokitzen, batzuk abandonatutakoak dira...
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Interneten zerbait aurkitu nahi dugunean bilatzaileak erabiltzera jotzen dugu. Nahi adina bilatzaile ditugu eskueran eta askotan zaila izaten da bata eta bestearen arteko ezaugarriak bereiztea. Bilatzaileak datu-base edo informazio-base erraldoietan oinarritzen dira eta hauek etenik gabe automatikoki elikatzen aritzen dira; oro har, elikatzeko bidea robot bilatzailearena izaten da, hauek web-ean argitaratzen dena automatikoki detektatu, indexatu eta indizeak basera kargatzen dituztelarik. Elikatzeko erabiltzen den beste bideetako bat web-orrien kudeatzaileek, interesgarri deritzoten bilatzaileetan, eskuz alta ematearena izaten da.
Interneten egunero hainbat eta hainbat web-orri berri sortzen da eta beraz web-orrien kopurua etenik gabe hazten ari da. Aldi berean badago hazkunde esponentziala duen beste prozesu bat, hots, web-orrien desagerketarena edo abandonaketarena; web-orria desagertzen denean, gehienetan erreferentzia ez da bilatzaileen datu-baseetan ezabatzen eta ondorioz, erreferentzia horren gainean klik egitean desagerpen-abisua edo errore-mezua azaltzen zaigu; web-orrien abandonaketa da, ezbairik gabe, Interneten gehien hedatu den gaixotasuna eta horren froga erraz topa dezakegu edozein bilaketa egin ondoren aurkitutako orriaren eguneraketa-data ikusiz. Honen harira esan, oso ohikoa izaten dela enpresek edo partikularrek web-orriak diseinatzea, Interneten kokatzea eta ahaztea, hau da, Interneten banago eta egin beharrekoa egin dut pentsatzea. Jokatzeko era honek Internetekiko plan estrategikorik ez izatea erakusten du eta hau askorentzat Internet moda baino ez delako gertatzen da.
Beraz, Interneten informazio-posibilitateak zabaltzen doazen neurrian, lastrea ere handituz doa; horregatik gero eta korapilotsuagoa da buruan dugun kontzeptua zehaztasunez eta kalitatez, nolabait esatearren, lortzea.
Kasurik onenean ere, hau da, lastrea alde batera utzita, milaka edo milioika erreferentzia dituen emaitzarekin topo egitea nahikoa arrunta da. Adibidez, artikulu honen izenburuko zenbakia dugu, hau "cat" hitza Altavista bilatzailean idatzi ondoren ateratako emaitza baita.


NOIZ TOPATUKO DUT BEHAR DUDANA?

Halere, oraindik Interneten nahi duguna aurki dezakegu, gehiago edo gutxiago kostata, baina informazio-bilatzaileak gero eta kezkatuago daude arestian aipatu arazoekin. Zer egin, bada, egoera horren aurrean?
Orrien desagerketaren edo abandonaketaren aurrean robot bilatzaile gero eta ahalmentsuagoak garatzen ari dira. Hauek, orriak desagertzean edo abandonatzean, detektatu eta datu-basean erreferentzia ezabatzeko posibilitatea izan behar dute. Garbiketa-prozesuak etenik gabekoa izan behar du eta nahiz eta ez lortu informazio-basea %100 eguneratuta mantentzea, eskaintzen dena kalitate minimo batekin eskainiko da.
Dena den, arazo larrienak, buruan dugun kontzeptua ahalik eta fidagarritasun gehienez bilatzea, izaten segituko du. Orain arteko bilatzaile gehienek hitzak edota hauen arteko elkarketak erabiltzen dituzte bilaketarako oinarri gisa eta gainera bilaketa, hitza idatzi dugun lengoaian bakarrik burutzen da. Hau da, "etxe" hitza dituzten testuak eskuratu nahi baditugu, ez zaizkigu "maison", "casa" edo "house" dituzten testuak azalduko. Gainera buruan dugun kontzeptuak adierazteko ez da nahikoa hitzen arteko elkarketa hutsa egitea, baizik eta esaldiak, perpausak edo parrafoak dira kontzeptu horiek adierazteko bide naturalena. Adibidez, "New Yorkeko burtsen gorabeherak" azaltzen dituen informazioa bilatzeko ez da nahikoa "New York" eta "burtsa" eta "gorabehera" hitzak elkartzea, baizik eta sistemak nolabait ulertu beharko luke indize ekonomiko zehatz baten bilakaerari buruzko informazioa eskatzen zaiola.
Munduan dauden bilatzaileen oinarri edo justifikazio teknologikoa hizkuntzekin erabat loturik doa eta horrela, teknologian zabalduen dagoen hizkuntza ingelesa denez, berau da bilatzaile gehienen motorra. Motor honek euskararen gisako hizkuntza deribatiboetan neurri batean baino ez du balio, kontuan hartu behar baita ingelesezko hitzek oso forma eratorri gutxi dituztela eta aldiz, euskal hitz bakoitzari nahi adina atzizki erants dakiokeela.
Ildo honetan Euskal Herrian garatzen ari den informazio-teknologiak, euskara euskarri gisa duen neurrian, atzerriko bilatzaileen teknologiarekin desberdintasun nabarmenak ditu. Batez ere, bi dira euskararen ezaugarriak kontuan hartuz bilatzaileak eta hizkuntzaren teknologia oro har, garatzen ari diren ikerketa-taldeak, Ametzagaiña Taldea eta IXA Taldea. Nahiz eta bi taldeok ikerketarako teknologia desberdinak erabili, lortutako bilatzaileek hitzen lema dute oinarritzat, hau da hitzei itxura kendu eta erroa hartzen da bilaketa-tresna gisa.


AMETZAGAIÑA.

Ametzagaiña Taldeak hizkuntzaren ingeniaritzan hasieratik orain arte egindako bideak helburu nagusi bat duela esan daiteke, eta hau, sistema informatikoak esaldiak ulertzea da. Ildo honetan, Kapsula deituriko produktu teknologikoa sortu du eta honek hitzen lematizazio automatikoa egiten duenean, automatikoki jasotzen diren hainbat datu gaur indarrean duten bilaketa-sistemarako beharrezkoak ez badira ere, laster helduko zaion analisi semantikoan garrantzi berezia izango dute. Hortaz, euren tresna eta teknologiak prozesu ebolutibo jarraian kokatu dituzte eta bilatzaileak hasieran oso esaldi sinpleak baino ulertuko ez baditu ere, prozesu geldiezin horretan esaldi gero eta konplexuagoak eta beste hizkuntza batzuetan idatzitakoak ere ulertzen joango da.
Ildo honetan, Kapsularen robot web-bilatzaileak, urte honen bukaerarako baliabide garrantzitsu bat izango du, hots, web-orrietan eskuratutako informazioaren katalogazioa automatikoki egitearena. Lehen unean baliabide hau euskarazko informazioarentzat soilik izango da, baina datorren urtean zehar gure kulturan eragina duten hizkuntzentzat ere inplementatzen hasiko da. Honela Kapsula sisteman oinarritutako bilatzaileek, berme teknologikoa eskainiko die bai sistemetako administratzaileei, baita erabiltzaileei ere; batzuek informazioa lortzeko eta antolatzeko tresnak izango dituzten bitartean, besteek kontsulta gero eta zehatzagoak egiterik izango dute.


IXA TALDEA.

IXA taldeak jorratu eta jorratzen dituen ikerketa-lerro nagusiak hiru arlotan bana daitezke erabilgarritasunari begira: oinarriak, tresnak eta aplikazioak. Lehenari dagokionez, oinarrizko tresna linguistikoak ikertzen dituzte, hala nola, datu-base lexikala, testu-bildumak eta hauek prozesatzeko tresnak. Tresnei dagokienez, aplikazioak egiteko erabiltzen diren tresna orokorrak honakoak dira: lematizatzailea, analizatzaile sintaktikoa, desanbiguatzaile semantikoa eta abar. Ixa taldeak edota beste enpresek erabiltzeko aplikazioak zuzentzaile ortografikoa, estilo zuzentzailea, Web bilatzaileak eta hiztegi adimendunak dira batik bat.
Iñaki Alegria Ixa taldeko kideak adierazi digunez, "unibertsitatean gaudenez lehen bi arloak dira inportanteenak guretzako. Aplikazioak hutsuneak betetzeko edo enpresekin lankidetzan garatzen ditugu. Horrela Xuxen Hizkia eta Uzeirekin lankidetzan garatu da eta Web bilatzailea Plazaguneak garatu du guk garatutako zenbait teknologia integratuz".
Ixa taldeak garatu duen bilatzaileak lematizazio bidez bilatzen du euskarazko testuetan, baina talde kideek zaila ikusten dute beste hizkuntzetarako baliatzea.
Garatzen duten aplikazioetan ezagumendu linguistikoa oso garrantzitsua da eta hori euskararako garatu da. Prestatutako programek, batzuetan, aukera ematen dute beste hizkuntzetan aplikatzeko baina hizkuntza horietarako ezagumendu linguistikoarekin osatu beharko litzateke. Alegriaren ustez, "gure lana baino gurekin aritzen diren enpresen lana dela esango nuke gure teknologia beste hizkuntzetarako baliatzea".


GIZARTERATZEA ETA KOMERTZIALIZAZIOA.

Ixa taldea unibertsitateko irakasleek osatzen dutenez, produktuen gizarteratzea edo komertzializazioa enpresen bidez garatu nahi dute. Beraien ideala da enpresekin elkarlanean aritzea eta enpresen lana litzateke komertzializazioa. Enpresarik ez badago horretan interesaturik taldeak berak merkaturatzen du baina salbuespen gisa. Alegriak dioenez, tresna horiek garatzea garestia izaten da, eta euskararen inguruko merkatu txikiak enpresei ez interesatzea eragiten du, laguntza publikorik ez badago behinik behin.
Euskarak eta euskal gizarteak ingeniaritza linguistikoaren alorrean dituen premia gisa segidakoak irizten ditu Iñaki Alegriak.
Oinarriak eta tresna orokorrak garatzen dituzten neurrian horretan sentitzen dute behar handiena: Erreferentzia-corpus zabal, landu eta publiko bat, analizatzaile morfologiko, sintaktiko eta semantiko orokorrak eta horiek eraiki ahal izateko hainbat lan linguistiko sakon: euskararen sare semantikoa, aditzaren azpikategorizazio osoa... Hori eginda aplikazioak garatzea askoz errazagoa omen da. Aplikazioen munduan erabiltzaileek agintzen dutela dio Alegriak "baina hona hemen datorren urtetan garatu beharko diren batzuk: itzulpenerako laguntzak, terminologia lantzeko tresnak, estilo-zuzentzailea eta euskara ikasteko sistema aditua". Hau guztia testuen gainean, ahotsarekin sartuz gero beste hainbat behar dago eta beste talde batzuk daude horretan lanean.
Ixa taldeak garatu duen Xuxen zuzentzaile ortografikoari dagokionez, hil honetan Euskaltzaindiaren azken arauak jasotzen dituen bertsioa aterako da, azaro-abenduan Mac-erako bertsioa eta 2001eko hasieran Xuxen3 zenbait berrikuntzarekin.


Azkenak
Bizkaiko autoeskolek hirugarren greba eguna izan dute astelehenean

Uztailak 8, 16 eta 21 izan dira greba egiteko ELA eta CCOO sindikatuek aukeratutako egunak. Kontsumorako Prezioen Indizea (KPI) eta soldatak parekatzea eta lanaldiak murriztea eskatzen dute. 


Nerabeak

Gero eta sarriagotan ikusten ditut nerabeak sufritzen. Irakasle naizenetik Bigarren Hezkuntzan, azken urteotan gero eta kasu bortitzagoen aurrean ikusi dut neure burua, eta hortxe batez ere hasten zaigu irakasleoi korapiloa. Nola lagundu nerabeari? Ikastetxean ordu asko... [+]


BSHko langileen gehiengoak onartu egin du sindikatuek eta enpresak adostutako aurreakordioa

Langile batzordeak eta enpresak adostutako aurreakordioak 655tik 609ra murriztuko ditu kaleratzeak, gainerakoak birkokatuko dituzte. Astelehen arratsaldean jakin da langileen %78k babestu dutela akordioa. Nafarroako Gobernuak eta langile batzordeak etorkizunari begira,... [+]


Cesar-Neron kasua

Martxoaren 25ean Arabako Foru Aldundiak (AFA) eta Eusko Jaurlaritzak (EJ) prentsa-ohar bat atera zuten, hedabideetan nahiko zalaparta eragin zuena, Gobierno Vasco remite a la Ertzaintza dos piezas cerámicas del yacimiento de “Las Ermitas” por ver indicios de... [+]


Ana Sagasti (AZ Ekimena)
“Jasanezina da sanferminetan pixaren kiratsa eta etengabeko soinua”

Alde Zaharreko Ekimeneko Ana Sagastirekin hitz egin du Euskalerria Irratiak, bertako bizilagunek sanferminak nola bizi dituzten ezagutzeko. Bederatzi egunez eta 24 orduz soinua gehiegizkoa eta pixa usaina erabatekoa dela esan du. Jaia eta egunerokotasuna uztartzeko... [+]


Riviera Gaza: euskal ekonomiarako aukera bat?

Bai, eremu horren historia odoltsua da. Pena izan zen hainbeste jende hiltzea eta herri hori modu horretan kanporatua izatea, baina hainbestetan gertatu dira halakoak...! Gizakiok ez dugu erremediorik eta Historiak ez du atzera bueltarik. Egiten ari zirena gehiegizkoa zela... [+]


Donostiako Klasikoa eta Israel-Premier Tech taldea

BDZ Israeli Boikota, Desinbertsioak eta Zigorrak mugimenduko (BDS nazioartean) ordezkaritza bat bildu berri da Donostiako Klasikoa antolatzen duen Oceta erakundeko arduradun batekin. Jakinarazi digu aurten, iaz ez bezala, lasterketara ez dela talde israeldarrik etorriko... [+]


Siriako armada hiritik irten den arren, beduinoek eta drusoek borrokan jarraitzen dute As-Suwaydan

Siriako armada Israelekin eta milizia drusoekin su-eten akordio batera iritsi bada ere, bi komunitateen arteko istiluek ez dute etenik Damasko hegoaldeko probintziako hiriburuan. Soldadu siriarrak As-Suwaydatik irten ondoren, Tel Avivek beduinoak bizi diren hainbat eremu... [+]


2025-07-21 | ARGIA
Ongietorrien auziko akordioak “borrokaren zilegitasuna” ezbaian jartzen duela salatu dute zenbait presok eta preso ohik

"Euskal Herriaren jazarpena elikatzen du Euskal Herriaren bakearen bidean egindako akordiotzat saldu duten honek", adierazi dute larunbatean Arrasaten eginiko prentsa agerraldian. 


“Gazteen kontrako kriminalizazioa” eta “Poliziaren gehiegikeria” salatu ditu Azpeitiko Gaztetxeak

Igande arratsean ehunka herritarrek elkarretaratzea egin dute herriko plazan, "Poliziaren gehiegikeria" salatzeko. Azpeitiko Udalak udaltzainei elkartasuna adierazi die, eta, aldiz, Ertzaintzaren esku hartzea "gehiegizkoa" izan zela esan du.


Euskara, katalana eta galiziera ez dira momentuz hizkuntza ofizialak izango Europar Batasunean

Europar Batasuneko estatu kideen gehiengoak atzera bota du euskara, katalana eta galiziera EBn hizkuntza ofizialak izateko eskaera. Finantzazio eta arlo legalean hainbat "zalantza" dituztela plazaratu dute. 


Agharas ekarteak jasandako eraso arrazistak salatu dituzte Barakaldoko txosnek

Agharas migratzaile imazighen elkartearen txosnan pertsona batek hainbat irain arrazista egin zituen. Erasoa salatzeko elkarretaratzea egin dute igandean Barakaldon. 


2025-07-21 | Axier Lopez
Bilboko Aste Nagusian genozidioaren konplize bati agur esan diote: 13 konpartsak ez dute Coca-Cola txosnetan eskainiko

Bilboko Konpartsak osatzen duten 27 taldeetatik hamahiruk erabaki dute AEBetako Coca-Cola multinazionalaren produktu guztiak kenduko dituztela haien txosnetatik, Israel palestinarren aurka egiten ari den genozidioaren konplize izatea leporatuta.


Gazan 19 pertsona hil dira gosez azken 24 orduetan, eta laguntza zeramaten 25 kamioiri tiro egin diete soldadu israeldarrek

Gazako Osasun Ministerioaren arabera, Israelek 2023ko urrian  zerrendaren aurkako oldarraldia gogortu zuenetik 86 palestinar hil dira gosez, horietatik 76 haurrak. Manifestazioak egin dituzte hainbat herrialde arabiarretan, Gazarako su-etena aldarrikatzeko eta palestinarrek... [+]


2025-07-21 | Behe Banda
barra warroak
Berritu ala hil

Berritu ala hil. Hori esaten diogu geure buruari. Ariketetatik ariketa gabeko alera, narraziotik gertuago, metaforarik gabe, zuzenago. Orain? Orain gehiago behar dugu. Narrazioago, ezmetaforatuago, ariketagabeago.

Pertsonaia bat sortuko dugu. Pertsona bat. Istorio batean... [+]


Eguneraketa berriak daude