Egungo egoera politikoa, ordukoa ez bezala, partikularitate batek markatuta dago. Gaur egungo trantsizioa, baldin gauzatzen bada, bi ikur edo adierazpide kontrajarrien artean emango litzateke. Batetik, Lizarrako Akordioaren testuinguruan zabalduriko adierazpidea dago. Fronte abertzale baten nolabaiteko kontsolidazioa ekarri zuena; ez fronte homogeneo batena, hala ere. Bestea, Ermuko izpiritua deitua da. Trantsizioa, ikur kontrajarri hauen inguruan eman liteke. Ordea, 1976ko trantsizioan gertatu ez bezala, euskal-espainolak edo espainolak -espainolismoa nolabait deitua- eta Espainiako estatuak orduan ez zuten oinarri soziala dute egun. Identitate honek orduan ez zuen sozietatean legitimitaterik, estatua krisian zegoen eta korronte hauek ere bai. Orduan, bestalde, pentsamendu abertzalearen goranzko hegemonia bat bizi izan zen; aldagai ezberdinetan gainera. Orain, berriz, kontrako egoeran gaude. Abertzaletasuna ahuldu da eta mugimendu euskal-espainolaren eta Espainiako estatuaren emendatze bat izan da, hauek biak paraleloki doazelarik. Ermuko espiritua fenomeno honen eztanda izan zen. Lizarrako Akordioa (ETAren su-etena barne) ofentsiba espainolaren kontrako erantzuna izan zen. Orain, berriz, Lizarra gauzatu aurretiko egoeran gaude, non sozietate espainolaren kulturak eta estatuak berak legitimitate izugarria lortu duten. Gainera, Espainiako estatua ez da jada Europako testuinguruan trantsizioko estatu ilun hura.

Zutiken batzarra planteatu zenean, ETAren su-etena indarrean zegoen eta Lizarra mar-txan. Gure 3. Batzarra testuinguru hartan planteatu zen. Ez dut uste horregatik asko alda dezakegunik. Bizitzen ari garen errealitateari buruz gogoeta bat egingo dugu. Testuingurua aldatu zaigu berriro ere, eta hortaz, gauza batzuei buruzko balorazioak egitean egokitze bat izango da. Adibidez, orain urte bat Batasuna prozesuari buruzko genituen espektatibak eta oraingoak ez dira berak. Duela urte bat nolabaiteko esparrua zabaldu zen, ez dut esango Zutikek errealitatea aldatzeko esparru moduko bat zenik, baina bai behintzat gure ideiek bide bat izan zezaten. Egun, ETAren aktibitate militarrak esparru hori murriztu egiten du berriz ere, ezker abertzalearen jarduera norabide oso zehatz batean ibiltzera baldintzatzen duena. Gu, nolabait, esparru horretatik kanpoago sentitzen gara berriz ere. Hala ere, Zutikeko militante batzuek segitzen dugu EHn, eta Batasuna prozesuari gure ekarpenak egin dizkiogu. Batasunak ekar ditzakeen emaitzak distantziatik eta pesimismo gehiagorekin ikusten ditugu orain. Zentzu honetan, egungo egoeraren araberako doitze bat egingo da batzarrean. Zutik ez da aldatuko. Batzarrak gure eguneroko lanari bultzada bat emango dio. Duguna baturik mantentzea eta nazionalismoaren inguruan eztabaidatzen segitzea ditugu helburu; euskal sozietateko arloz arloko problematikari eutsiz betiere.

Urte luzeotako joan-etorria baloratzea zaila izanda ere, nire ustez, HBren nazionalismoa kontradiktorioa izan da azken 20 urteotan. Adibidez, bere abiapuntuan HBk Bizkaiko ezkerraldean izan zituen botoak ez ditu geroago izan. HBren irudia, oro har, ziur aski integra-tzaileago zen orduan. Orain baino gaitasun gehiago zeukan sentsibilitate eta ikuspuntu ezberdinak biltzeko. Ez naiz ari euskal nazionalismoaren doktrinaren letrari dagokionean, baizik eta praktikan anitzago zela diot. Ezkerreko sentsibilitateak aktibatuagoak zirelako-edo, gizartearen krisi gorriari erantzuten zion HBk. Arrazoi ezberdinengatik, bere abiaburuan egun dena baino aukera integratzaileagoa izan zen. Egun, sozialki horrela ez bada ere, ideologikoki eta politikoki behintzat etenda dago gainontzeko indarrekiko. Garai hartan ez zen horrela.

Espektatiba horrekin zabaldu zen Batasuna, baina ez zen ageriko posibilitate bat ere. ETAren su-etena mantendu zen bitartean posibilitate hori bazegoen. Prozesua hasi berria izanik zaila zen balorazio bat egitea. Hipotesi bat zen, baina ez baikortasun itsu batez hartzeko modukoa. Mundu hau aspaldiko urtetatik ezagutzen dugu eta bere gorabeheren ezagule gara. Izaera hertsikoa da, ez ditu berrikuntzak aise onartzen.

Hala ere, dena esatera, EHren eratzearen lehen fasean gauzak modu natural batez egin ziren, tirabirak izan arren, ikuspuntuen aldaketa nahiko baikorrak izan ziren. Su-etena indarrean izan zen bitartean, prozesuak espektatibak eta hipotesiak sendoki bermatu zituen. Finean, alderdi berria HB iraganean izan zena izango zen, sektore berriei leku emango zion alderdi bat. Funtsean, HBren eta ezker abertzalearen birmoldaketa bat ekarri beharko luke. Orain, berriz, bizi dugun klimarekin eszeptikoak gara. Batasuna prozesuaren ondorioz HB ez den beste aukera bat gauzatzea zaila da. HB ixten ari da berriz ere, nukleo-militanteetan barnebiltzen ari da. Aldi berean, duela 15 urte militante zirenak atzera egiten ari dira, ez dira eroso sentitzen egoera honetan.

Esperientzia hartaz eta EHtik Batzarreren irteeraz Zutiken eztabaidatu zen. Ez zen bozketa bat izan hala ere, ez baitzen Zutiken arazo bat. Batzarreren kontua izan zen, eta berean Zutik-eko kideak daude. Erabakia, hala ere, ez zen erabatekoa. EHtik ateratzeko jarrerak % 60 eta 40 artean banandu ziren. Zutiken baziren EH uztearen aldeko eta aurkako jarrerak. Geroak, finean, arrazoia eman die ateratzearen alde zeudenei.

. Batzarrerentzat egoera jasangai-tza izan zen orduan, eta egun EHn egotea ezinezkoa. Alde batetik, sozietatea berarengatik. Nafarroako eta EAEko sozietateak oso ezberdinak dira. Hasteko, ETArekiko gaitzespena askoz handiago da Nafarroan EAEn baino. Bestetik, Batzarre ez da Zutik. Sentsibilitate ezberdinak daude Batzarren. Sentsibilitate hau Batzarreko izaerari lotuta dago. Izaera pazifista dauka, kontzientzi eragozleen mugimenduari lotua; intsumisioari. Ez du esan nahi Batzarren dauden gainontzekoak joera hauen aurkakoa direla, baina sozietatean txertatuta dauden sektore kristauek bere pisua dute. Batzarrek beste sentsibilitate bat du.

Su-eten berri bat emango balitz ez litzateke aurrekoa bezala izango. Berriz ere, sektore guztiak biltzeko espektatibak zabalduko balira, Nafarroan Batzarrerekin eman zen esperientziatik pasa beharko litzateke. Hura izan zen orain arte Euskal Herrian eman izan den batasun indartsuena. Ez bere emaitzengatik, baizik eta suposatu zuen signifikazio sozialarengatik. Hau da, Nafarroako kasuan, inor gutxi geratu zen batasun hartatik kanpo. HBren eta Batzarreren arteko hurbilketaz gain, beste jendeekiko hurbiltze moduko bat eman zen, erakargarritasun bat piztu zen. Hori izan liteke HBren inguruan gauza daitekeen batasun handiena, esparru tradizionaletik harantzago doana. Egun oso zaila da hori gauzatzea.

Ez pentsa. Zutik ez da ETA gogorkien kritikatu duen erakundea izan. Ez da kakterizatu ETArekiko kritikoa izateagatik. ETArekiko kritika Zutiken aldetik ezberdina da. Ez dugu iritzi bakarra eta batua. Kritika ezberdinak izan dira eta badira. Orain, beharbada, iritzi kritiko horiek batuago daude. Hau da, ETArekiko kritika lehen baino garbiago azpimarratzen dugu. ETAren jarduera ez da inoiz egun bezain kaltegarria izan eta etikoki ere -errepikakorra izanagatik- inoiz baino kritikagarriagoa da. ETAren jarduerak oso izaera antidemokratikoa du, egungo ETAren hainbat jomuga beren ideien arabera hautatuak dira. Beste jomugak ere izan daitezke diskutigarriak, baina bere ideologia eta pentsaera dela kausa jomuga bihurtu diren pertsonen aurkako atentatu hilkorrak ez dira ezta eztabaidagarriak izaten ahal ere. Une honetan, Zutiken barruan lehen zegoen baino batasun gehiago dago ETArekiko publikoki kritiko azaltzean. Baina, beti ere, ure kritikak ez daitezen beste sektoreen -PP kasu- mesedetan izan saiatzen gara. Betiko arazo konplexua da.

Zaila da gertakizunak aurreratzea. Hamarkada honetan euskal-espainol komunitate politikoen arteko orekatze eta indartze bat eman da -ez komunitate sozialen artean, kasu-. Euskal-espainol edo espainol ikurra daramatzaten komunitate politikoen indartze hau ez da gelditu oraindik ere. Hau epe laburrean zaila izango da gelditzen. Gelditzekotan ETAk su-etenaren antzeko bat zabaldu beharko luke. Baina eraginkorra izan dadin beste modu batez gauzatu beharko da, zaila baita aurrekoaren moduko su-etenak sinesgarritasunik izatea. ETAk militarki segitzen badu zaila da euskal-espainolen aurrerakada geratzea. ETA eta gerta daitekeena inkognita bat da. Balite ETA egoera honetaz jabetzea eta berau aintzakotzat hartzea. Ez naiz menturatzen esatera zer egiteko baina.