UNIBERTSITATEKO BITXIKERIAK
- Lea-Artibaiko bihotzean dago Markina, giro pilotazalean "Unibertsitatea" ezizena hartu duen herria da. Bere inguruan hainbat interesgune bisitatuko ditugu, hau da, Markinako alde zahar interesgarriaz gain bere menpean den Bolibar herriska (Simon Bolibarren sendiaren jaioterria izateagatik horrela deitua), ondoko Ziortzako Kolegiata-Monastegi lasaia, eta baita euskal baseliza "desberdin" bat, Arretxinagako Mikel Deunarena. Orokorrean, aste honetan bitxikeria atseginez bustitako ibilbide lasai batera gonbidatzen zaituztegu.
45. km.an Gontxagarrigaina pasa ostean, jada Ziortza dugu ikusgai. Beharbada pinu asko soberan dituen paisaia polit honetan zehar, beste 3 km.ren bueltan Bolibarko sarreraraino iritsiko gara, baina herritxoan bertan sartu aurretik eskuinerantz desbideratuko gara. Gorantzako bideak pare bat kilometrotan Ziortzako Kolegiata entzutetsura hurbilduko gaitu. Oso aintzinako monumentu interesgarri hau, hainbat mendetan zehar Kostaldeko Santiagoko Bidearen ospitale-monastegi garrantzitsu izandakoa da.
Oraingoan bai, Ziortzatik jaitsi ondoren, Ameriketako Askatzailearen sendia bizi izan zen herriska zeharkatuko dugu, izena ematen dion Simon Bolibar handiaren omenezko zenbait monumentu eta elizpe ikusgarriaren ondotik.
Markinarantz goazela, pare bat kilometrotara denbora luzez bidegurutze-funtzioa izan duen Iruzubieta auzunean ezkerrera joko dugu. "Pilotaren Unibertsitate"ra, hau da, Markinara hiruzpalau kilometrotan iritsiko gara, sartu baino lehen ezkerrera Aulesti edo Santa Eufemiara hurbiltzeko bigarren aukera dugularik (lehen ezin izan baduzue oraingoan aprobetxatzea gomendatzen dizuegu).
Herri pilotazale honetan alde zahar interesgarria duzue, eta udalerrian zehar hainbat dorretxe, jauregi eta eraikin erlijiotsu ikusgarri. Horietatik harrigarriena, herria Ondarroa-Lekeitiorantz zeharkatzen ari garela, eskumara aterako zaigun kale-bideak hurbilduko diguna da: Arretxinagako Mikel Deuna Baseliza (probaleku ondoan), sainduaren irudia zaintzen duten hiru arroka erraldoiekin.
Horrela, Markina eta bere ingurua betidanik euskal kirolik internazionalenaren, hau da, xisteraren harrobi oso garrantzitsua izan da, eta horrenbestez bertako frontoia Pilotaren Unibertsitatea izenarekin ezagutzen da.
Laburpen historikoa
Horrela, urte horretan Don Tello Bizkaiko Jaunak harresiz inguratutako hiria eraikitzeko baimena eman zien, lehenbiziko urteetarako zenbait pribilejio ere luzatuz. Ordudanik, Markinak, beste herri askok bezala, lurralde eta botere ahalik eta gehien edukitzearren sendien arteko liskarrak ere ezagutu zituen, dorretxe ugariek erakutsi moduan. Azkenik, Ameriketarako migrazio handia ezagutu duen inguruan kokatzen da (azken mendean xisteran aritzeko pilotari asko joanak dira); industrializazioak indar handiz eragin ez duen nekazal inguruan hain zuzen.
Alde Zaharra
Hiruki honen eskuinaldean Pilotaren Unibertsite ospetsua dugu, Markinako frontoia. Lehenbiziko pilotalekua 1798koa izan bazen ere, gaur ikus dezakegun moduan 1965ean inauguratu zen. Zelaiaren beste aldean berriz, Merced Komentu-Eliza dugu. Komentua 1635etik esistitzen da (aurretik Xemeinen zegoen), eta gurutze latindarreko eliza 1793koa da. Azkenik, Hirukiaren hirugarren aldearen atzean Alde Zaharra hedatzen da, Zear Kaleak mozten dituen Guen, Eraiko, Okerra eta Osteko kale paraleloek osatzen dutena.
Alde Zahar atsegin honen alboan Goiko Portala izeneko plaza polita dago, eta bere albo batean Karmengo Komentu-Eliza. Komentua 1691n fundatu bazen ere, eliza 1724an amaitu zen. Bertan, aurrealdean ageri den Karmengo Ama Birjinaren irudia eta barruan apaingarriz betetako aldare barrokoak azpimarratuko ditugu. Plazan bertan 1787ko Karmengo Iturri handia ikus dezakegu, eta beste aldean Solarte Jauregi klasizista.
Alde Zaharreko beste eraikin interesgarri batzuk aipatzearren: Antxia Dorretxea (herriko eraikinik zaharrena dena, harlanduzkoa eta leiho gotikoekin), alboko Ansotegi Jauregia (erreparatu ezazue bigarren solairuko hutsarte edo leihoetan), Udaletxea (XVII.eko zortzi zutabe barroko erakusten dituena), honen aurreko Andonaegi Jauregi barrokoa (Murgatarren armarria erakusgai duena)...
Xemein
Bertan zenbait dorretxe interesgarri dugu, hala nola, Barroeta (dorretxe baino jauregi itxura gehiagoz, XVI.ean berreraiki eta XVII.ean handitua, bertan Belgikako Fabiola Erreginaren aitona jaio zen), Bidarte, Ubilla, Kareaga eta Ugarte izenekoak.
Baina beste ezeren gainetik nabarmentzen dena Markinako parrokia den Xemeingo Jasokundeko Andra Mari Eliza erraldoia da. Lehenbizi monastegia omen zena XVI.ean Berpizkundeko tenplu bihurtu zen.
Kanpoaldetik (pinakuludun kontrahorma indartsuak ezik) itzelezko eliza bat besterik ikusten ez bada ere (Bizkaiko areto-elizarik handiena da), barrualdean gurutzeria-sabaidun hiru nabeak askoz ederragoak dira.
Alboko hilerri klasizistak ere bisitatxo bat merezi du. 1851n egina, gainetik pasako dituzuen antzinako hilobien artean elementu neogreko eta neoegipziarrak daude.
Arretxinagako Mikel Deuna
Probaleku baten ondoan egonik, kanpotik ez dauka ezer berezirik, baina sartzen bazarete (ia beti zabalik egon ohi da) Euskal Herriko ermitarik bitxiena zergatik den konturatuko zarete.
Barruan hiru harritzar ikusiko duzue, eta erdian Mikel Deunaren irudia. Gertatzen dena zera da, hiru harri erraldoi horien kokapen harrigarria ikusita, urte askotan zehar berauek aurrehistoriako trikuharri bat edo bestelako hil-monumentu bat osatzen zutela pentsatu izan dela. Gaur egun, duela 40 milioi urte gertatutako fenomeno geologiko bitxi baten ondorioz sortu zirela badakigu.
Dena den, tenplua eliza katoliko gisa XI-XIII. mendetik existitzen bada ere, leku hau askoz lehenagotik sakratua zela uste da, seguraski Kristautasuna iritsi baino lehenago ere bai.
Museo honek herriska, Ziortzako Kolegiata eta Simon Bolibar berataz eskaintzen du informazioa. Zabalik: Asteartetik ostiralera 10:00-13:00; larunbat eta jaiegunetan 12:00-14:00 eta uztail-abuztuan 17:00-19:00 ordutegiekin. Sarrera doan.
Bolibarko plazan bertan, baserri ederrez inguraturik, Ameriketako Askatzaileari eskainitako monumentu garaia dugu, 1927an eraikia.
Alboan Independentzia Gudan gerrilaria izan ostean Kapitain Jeneral izatera iritsi zen Francisco Longaren estatua dugu, eta bien aurrean Bolibarko X-XI. mendeko Santo Tomas eliza.
XVII-XVIII. mendeetan ia erabat berreraikia, gotorleku itxura sortzen dion kanpandorre biribila erakusten du. Arkupe zabal eta ikusgarrien pean Venezuelako zaindari den Coromoto Ama Birjinari eskainitako kapera dugu.
Hemen, 1959an venezolatarrek Simon Bolibarren arbasoen herriskari egindako oparia gordetzen da, Ama Birjinaren tailua hain zuzen.
Ziortzako Kolegiata
Bolibartik pare bat kilometrora Kostaldeko Santiagoko Bidearen geldialdi garrantzitsua zen tenplua dugu, Oiz mendiko ipar isurialdean kokatua.
Kondairak bere fundazioa 968. urtean kokatzen du, inguruko jendea Gerrikaitzen meza entzuten ari zela arrano batek hilobi bateko burezur bat hartu eta inguru honetan bota zuenean.
Ofizialki lehenbizi 1082an agertzen da idatzi batean, baina gaur ikus dezakeguna berriagoa da (azkenaldian aintzinako eliza erromanikoaren aztarnak aurkitu dira). Horrela, gotiko-Berpizkundeko eliza XV. mendekoa da eta Berpizkundeko Klaustro dotorea XVI.aren erdialdekoa.
Hauez gain, osotasunak monastegia bera, abatetxea, kolono-etxea, errefektorioa eta erromesentzeko ospitale-ostatu zaharra aurkezten ditu. Azken hau 1954an izandako sutean galdu egin zen, eta gaur egun berreskuratzen ari dira.
Klaustroan aintzinako hilobi bat aurkituko duzue, batzuentzat X. mendekoa izan daitekeena, eta elizaren atriumean tailu eta eskultura sinbolikoak (agian aurrekristau garaiko kultuei dagozkienak).
Azkenik, elizaren sarrera aurreko berdegune ederra gurutzatuz, arku batetik igaro eta aintzinako galtzadaren zati bat ikusiko duzue. Hemendik sartzen ziren Santiagorako erromesak. Gurutze ikusgarriz berau markatuz harrizko kalbarioa ageri da. Kolegiata, azkenik, denbora luzez ahaztuta egon ondoren, gaur egun fraide zistertarren komunitate batek betetzen du.
Turismo Bulegoa:
94- 616 90 25.
Udaletxea:
Udaltzaingoa:
Kotxe-tailerrak:
Erdotza auzoa (Durango-ra bidean).
94- 616 77 14
Arakistain
Andra mari Erdotzako Etorbidea
94- 616 74 39.
Jan eta lo egiteko:
Abesua 2.
94- 686 60 15.
Logela bikoitza 4.600-6.000 pzta.
Lo egiteko:
Hernaniko San Joan jaietan magrebtarren kontrako eraso gehiagoren berri eman dute Hernaniko Txosna Batzordeak eta Amher SOS Arrazakeriak. Salatu dute herrian asteak daramatzatela "jarrera, gezur eta ekintza antolatu arrazistak" bizitzen, eta ohartarazi dute: "Hau... [+]
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
Maribi Ugarteburuk, EHNE Bizkaiaren enkarguz, herrialdeko hamar emakume baserritarren bizi historiak batu ditu Erein, Borrokatu, Bizi liburuan. Azken mende erdian Hego Euskal Herrian nekazaritzan eta abeltzaintzan izandako gertaerak bizi izan dituzten emakumeak dira protagonista.
Zuzendaritzak aurkeztutako Enplegu-erregulazioko espedientea (EEE) atzera bota eta "irtenbide bat bilatzeko negoziaketak hasteko helburuz", Agurain eta Legasako ArcelorMittal enpresako langileek greba mugagabeari ekingo diote.
Argitaratutako oharrean, EHGAM Euskal Herriko Sexu Askapen Mugimenduak ohartarazi du "faxismoa eta ideia faxistak" zabaltzen ari direla mundu mailan, eta "erresistitzeko prest" daudela: "Beldurra baino askoz handiagoa da sentitzen dugun amorrua".
María del Cielo Galindo Puyalek EHUn Master Amaierako Lana aurkeztu du ostegunean, ekainaren 26an. Galindok kitxuaz hitz egin du epaimahaiaren aurrean, Boliviako emakume indigena meatzarien parte-hartze politikoaz. Lana kitxuaz eta gaztelaniaz idatzi du, eta bere anaiak... [+]
Beethovenen 'Missa Solemnis'
- Taldeak: Bilbao Orkestra Sinfonikoa (zuzendaria: Nuno Coelho), Bilbao Koral Elkartea (Enrique Azurza) eta Iruñeko Orfeoia (Igor Ijurra).
- Bakarlariak: Mira Alkhovik (sopranoa), Nerea Berraondo (mezzoa), Michael Porter (tenorea)... [+]
Aurrez, Plentziak, Alkizak eta Gernikak euskal errepublikaren parte izatea erabaki zuten. Baztanekin, dagoeneko Euskal Herriko lau herriek hartu dute erabakia.
Artxibo biluzia
Nor: Intza Alkain eta Javi Barandiaran (Metrokoadroka).
Non: Lemoako Kotxepin aretoan.
Noiz: ekainaren 2an.
-------------------------------------------------------
Lemoan independentzia eguna ospatzen ari dira. Kotxepin kultur etxearen alboan,... [+]
Duela urtebetetik duen aldi baterako harrera proiektua eten diote familia bati, eta bestea joan den astean etxegabetu zuten, inolako jakinarazpenik jaso gabe. Auzoan Bizi etxebizitza sareak agerraldia egin du ostegunean Txagoko Komunitate Sarearekin eta Federico Baraibar... [+]
Bretainiako adierazpide musikal zein literarioen sustatzaile eta banatzaile nagusia izan da Breizh kooperatiba. Ia zazpi hamarkadetako ibilbidean ehunka egile bretainiarren lanak editatu eta ekoitzi ditu, horietako hainbat bretoieraz.
Maider Behotegi Euskararen Erakunde Publikoaren (EEP) lehendakariak inbertsio handitze guztiak berri onak direla adierazi zuen iaz. Hala ere, erakunde bakoitzak gutxienez 300.000 euro gehiago ipintzea "beharrezkoa" dela nabarmendu zuen, helburua 2050ean hiztun kopurua... [+]
Tramite burokratikoetan murgilduta dago Ed Rojas. Kolonbian jaio eta bizi, 2022an Ikasketa Feministak eta Generokoak Masterra egin zuen EHUn. Baina titulua amaitu eta hiru urtera, ez du lortu bere izenean jasotzea. Arrazoia? 2022an ez-bitar markagailua jarri zuen bere... [+]
2009tik 2023ra izandako iktus intzidentziak jaso ditu Nafarroako Osasun Publikoko eta Lan Osasuneko Institutuak. Iktusa izan duten nafarren %84k arrisku faktoreren bat zuen.
1978ko sanferminetan gertatutako Poliziaren kargak argitzea, horiei buruzko dokumentuak desklasifikatzea eta gertakarietan hildako German Rodriguez biktima gisa aitortzea eskatzen diote Espainiako Gobernuari Kongresuak onarturiko dokumentuaren bidez.