Sortu zenetik indarra galduz joan da Lizarrako foroa. Historiara ekarpen handi gisa pasatuko da baina prozesu honek egoerara egokituko zaizkion tresna berriak beharko ditu. Lizarra gainditzen duenak, Lizarrako muinaren onena hartuko du.

Bai.ETAren jarduera armatua eta elkarlan esparru hori bateraezinak dira.

Abiapuntu bezala esan daiteke gure gizartearen gehiengoa ez dagoela ez ETAren erasoaldiarekin, ezta gobernuaren mugitze ezarekin ere; gehiengoa biolentziarik eza eta elkarrizketaren aldeko ereduarekin dago. Hala ere, ikusteko dago honek zer egituraketa sozial eta politiko hartzen duen. Kanika txiki bat izatera ere iritsi ez dena, bola mediatiko handi bat bihurtu dute oinarririk gabe. Despropor-tzio handi baten aurrean gaude.

Kezka bat: aipatutako bi estrategia gurutzatu horiek herri honen normalizazioaren eraikuntza bien artean harrapatzen dutela. Bi estrategia horien artean badago errebeldia maila bat baina ez dakit horrek zer norabide hartuko duen.

Egia esan, argitaratutakoa errealitatearen oso aurretik joan da.

Gaur egun muturreko bi osagaiek markatzen dute prozesua, baina gizartearen gehiengoak ez duenez bat egiten ez PPrekin ezta ETArekin ere, gizartean erreferentzia berriak aterako dira. Gutxi gorabehera, denok dakigu irtenbidearen nondik norakoaz: batetik, biolentzia eza iraunkorra eta, bestetik, bazterketarik gabeko elkarrizketa, horrela gaur egongo egoera politikoa gaindituko lukeen akordio politikora iristeko. Horra iristeko bakoitzak bere tresnak ditu, batzuek bakarka eta besteek elkarlanean. Hori bai, gaur egungoak gaindituko dituzten beste erreferentzia batzuk sortuko direla uste dut.

Guk, gure indarraren arabera, bake, irtenbide eta normalizazio prozesuak lagundu nahi ditugu. Horretarako gure lan ildoak honakoak lirateke: gizartearen partehartzea bultzatu, giza eskubideak eta biolentzia ezaren defentsa egin, eta elkarrizketa multilateralak bideratu. Hori gaur egun nola gauzatzen da? Gaur egun, elkarrizketa biolentziaren lagungarri gisa azaltzen du dagoen erasoaldi mediatiko izugarriak; arazoaren eduki politikoa hustu nahi da. Ideien borroka horretan, eta beste ereduaren ahalmen mediatikoaren aurrean, biolentzia eza eta elkarrizketaren eredua defendituko ditugu.
Prozesuaren hasieran pentsatu genuen alderdien garaia zela eta bigarren plano batean geratu ginen. Orain, prozesua krisian dagoenean, eragile sozialek lehen lerrora atera beharko dute, gizartean dauden hainbat sentsibilitate azalerazi eta dinamizatzeko.

Inork ez du 'mobiolarik' berriro atzera egiteko baina alderdiek protagonismoa izateak logika bat badu: distentsio eta elkarrizketa fase batean lehen mailako protagonistak indar politikoak dira, ordezkaritza politiko tasatu bat badutelako. Dena den, gurea bezalako gizarte mugikor eta partehartzaile batean, eragile sozialek dinamizazio lana ere egin behar dute eta, oro har, egin dela uste dut. Prozesuaren hurrengo saiakeran hobeto zehaztu beharko da bakoitzaren zeregina, emaitzak ere hobeagoak izan daitezen.

Su-etena ez izateak ez du horrenbeste eragiten gure diagnostikoaren gaurkotasunean, garrantzitsuagoa da guk defenditzen dugun eredua -bazterketarik gabeko elkarrizketa eta biolentzia eza- bat etortzea gehiengo sozial eta politikoarekin. Dena den, garbi dago prozesua krisi gogorrean dagoela; eta galdera da ea noiz aterako garen honetatik, edo hobeto esanda, zer egin dezakegun bakoitzak krisi honetatik ateratzeko. Orain jende asko dago etsirik, ez da ulertzen nola erori garen egoera honetan eta nola atera behar dugun. Hemen ilusio bat egon da eta ilusio hori guztia ondo bideratzean dago gakoa.

Lizarra-Garaziko Adierazpena ukaezina da ikuspegi demokratikoari dagokionez. Baina printzipio horiek prozedura demokratiko konpartituak behar dituzte. Hau da, kudeaketa dela eta ez du lortu indar politiko guztiak bereganatzea eta horrek agian esan nahi du prozeduretan gauzak hobetu daitezkeela, ez bakarrik Lizarrakoen aldetik, baita kanpoan geratu direnen aldetik ere. Lehenbiziko unetik PP eta PSOE aurka izan ditu eta, azkenean, ETAk eman dio azken ukitua.

Prozesu politiko batek ondo armonizatu behar ditu printzipioak, prozedurak eta edukinak edo irtenbideak; hirurak demokratikoak behar dira izan eta konpartituak, inor bazterrean utzi gabe. Lizarraren kudeaketa gehiago zentratu zen eduki eta irtenbideetan prozeduretan baino. Soberania eta eraikuntza nazionalean gehiago zentratu zen horietara iristeko prozeduran baino. Hori etxea teilatutik hastea bezala da.

Honakoa litzateke edukiaren mamia: gaur egun erabaki sujetua lege mailan adostea, gaur egun duen kontsentsu maila handituz edo hobetuz. Hau da, gaur egungo kontsentsu maila da Estatutoak eta Foru Hobekuntzak eman dutena, gizartearen alde esanguratsu bat kanpoan utziz. Hurrengo erabaki sujetu edo esparruaren definizioak -soberaniaren kontuak- lortu beharko du sektore politiko guztiak barnean izatea inor kanpoan utzi gabe. Horrek esan nahi du demokraziaren eramuan sakondu behar dugula formula berriak topa ditzagun, eta nire ustez topa daitezke.

Kontsentsua da bizikidetza normalizatuaren oinarria. Gutxiengo eta gehiengoen arteko joko demokratikoa ondoren dator. Lehenbizikoa joko arauak finkatzea da, inor kanpoan utzi gabe, beste edozein herritan bezala. Bizikidetza markoaren definizioa da edukia edo irtenbidearen mamia; dena den, herri honen %15 joko arauetatik kanpo utziz ez da normalizazioa lortuko.

Ez dugu proposamen horrekiko grina berezirik, baina horrek bide juridiko-politiko-normatibo bat irekitzen du demokrazian sakontzeko. Adibidez, gatazka honen irtenbidea Eusko Legebiltzarrak eta Nafarroako Foru Legebiltzarrak herri kontsultak egiteko eskubidean balego, eskubide historikoek bide juridiko-politiko bat eskain-tzen dute. Guk ez dugu esaten irtenbide hori onena denik, baina hor bada irtenbide bat eta irtenbide eskasian gaudenez, ez litzateke zakarrontzira bota behar