Didier Borotrak ez du aliantza bat proposatzen abertzaleekin. Bera prest omen dago zerrenda zabala eta anitza osatzeko. Zergatik ez? Ni abertzaleen arrapostuaren zain nago baina ez dut oraindik jaso. Nolanahi ere, RPRk ez du zerrenda hori osatzea onartuko hainbat baldintzarik gabe. Esaterako, abertzaleek indarkeriaren aurka gaitzespen argia eta garbia azaldu gabe. Hots, pertsonen biziarekiko eta demokraziaren arauen errespetua bermatzen duen jarrera beharrezkoa da zerrenda bateratu batean elkarrekin joateko. Baldintza hauekin RPRk parte har lezake udal zerrenda komun batean; aliantza politikorik izan gabe alta. Hautagai-zerrenda honek udal politikari buruzko engaiamendu komun bat izango luke xedetzat. Nik auzapezari erantzun diot, baina abertzaleak mesfidati agertu dira.

Zintzo izanez. Zergatik ez du Didier Borotrak bilatuko balore politikoak partekatzen dituen pertsonekin harremanak berritzea? Borotra UDFko senatorea da, Kontseilu Nagusiaren eta Kontseilu Erregionalaren presidenteordea izandakoa, demokrata-kristaua, eta azken hogeita bost urteotan RPRrekin aliatu den talde politiko bereko partaidea. Jakes Abeberri, ordea, eskema oso zaharrekin bizi da; demokrata-kristauek eta gaulistek kalapitan ziharduten garaiko eskemekin. Egun, RPR eta UDF alderdiak instituzioetako hainbat gobernuetan nahiz oposizioan ari dira elkarrekin. Fran-tses konstituzioaren eta Europaren ideian adostu ondoren asko hurbildu gara zentristak eta eskuindarrak. Duela hogeita hamar bat urte ezberdintasunak genituen eta Jakes Abeberrik garai hartan gaudela uste du. Iraganeko eskemetan ainguraturik dago eta Miarritzeko Herriko Etxean duela hamar urte bizi izan genituen gertaeren eskemekin eta klabeekin jarraitu nahi du Abeberrik. Ezin dugu 1990ko gertaera partikular batek eragin zuen egoeraren ondorioekin bizi betirako; Abeberriren gustuko egoeran beti bizi alegia. 1990ean gertatu zena behin-betiko finkatua geratzea nahi du berak. Hots, Bernard Marie auzapeza ohia eta Didier Borotra ez ziren bat etorri Udal Casinoaren proiektuan, eta desadostasun hura medio miarriztarrek Borotraren alde ebatzi zuten. Alta, ukaezinezko udal krisi bat jasan izan genuen.

Baiki. Ez Michele Alliot-Mariek soilik, François Bayrouk ere bere iritzia eman du afera honi buruz. Bien ustez, udal bozei begira RPRren eta UDFren artean izanen den nazio-mailako akordio batean integratu behar dira 30.000 biztanletako hiriak. Ni bat nator, eta akordioa Miarritzen ere lortzea espero dut. Kari horretara ba-tzorde bat ari da lanean. Nik lasaitasun osoz espero ditut ba-tzordearen lanen ondorioak. Ez naiz ni batasuna nahi duen bakarra, Miarritzeko RPRko hautesleek ere horixe nahi dute. Frantzia mailan RPRko eta UDFko botoemaileek alderdi hauek elkar ulertzea espero dute, nekatuta baitaude zentro-eskuinaren zatiketaz.

Ez dut uste Didier Borotrak hiria bereziki euskaldundu duenik. Berak, nik bezala, hiri honek euskal nortasun bat duela uste du, baina ez bakarra. Badira beste nortasunak ere bai. Nortasun gaskoia, frantsesa eta internazionala biltzen dira. Nortasun anitza duen hiria izaki, absurdua da pentsatzea hurrengo udal gobernuak (RPRren esku izanagatik) euskal nortasuna baztertuko duenik. Euskalduntasuna miarriztarren izaeraren parte bat da, ez dugu miarriztarrek biho-tzez defenditzen dutena auzian jarriko.
Departamenduko eta Erregioko kon-tseilari naizen aldetik ez naiz euskararen aldeko ekintzetatik urrun; euskal kulturaren garapenaren aldekoa naiz. Garapen Kontseiluaren barnean Garapen Eskemaren alde lan franko egin dut. Batzuetan gaizki jujatzen naute, asmo txarreko epaiak egiten dizkidate. Oraingo udalba-tzak euskal kulturaren alde egiten duenarekin bat nator eta urrunago ere joan gaitezke. Konparazione, badirudi Jakes Abeberrik Didier Borotrak baino lan gehiago egiten duela euskal kulturalen alde. Bada, ez. Borotrak iritzi publikoaren arabera garatzen du bere ahalegina. Alabaina, ezin da erran hiri honetako euskarazko seinalizazioa azkar egiten ari denik. Alderantziz, beste hirietan baino motelago ari da alda-tzen, eta Jakes Abeberriren egitekoa da.

Frantziar Errepublikako Jacques Chirac presidenteak trenkatu du afera. Ni ere erreferenduma burutzearen aldekoa naiz. Konstituzioaren erreforma garrantzitsua da. Konstituzioa erreferendumaren bidez onetsi zuten frantsesek. Sufragio unibertsalez egiten da presidentearen hautaketa, eta beraz, bere agintaldiaren iraupena erreferendumaren bidez egin behar da ere bai. Presidentearen agintaldiaren laburtzea inportantea da eta frantsesen jarrera argitzea beharrezkoa ere bai. Nik partehartze handia izatea desiratzen dut, konstituzioa demokraziaren fun-tsa baita, gure sistema demokratikoaren giltzarria, hots, lehen giltza.

Abertzaleen aritzeko moldea absurdua iruditzen zait. Frantsesei egiten zaien galdera Errepublikako konstituzioari buruzkoa da. Estatuburuaren agintaldiaren iraupenaz galdegitea oso garran-tzitsua da eta ezin da nahaste-borrastea sortu eta amalgama politikoa egin. Abertzaleak, antza, ez dira erreferendumaren garrantziaz jabe-tzen, guk gaulistak bai ordea. Gaulistak 1958az geroztik Errepublikako presidentea eta herriaren artean dagoen loturaren garrantziaz jabetzen gara, sufragio unibertsalez legitimatua eta Frantziako erregimen politikoaren oinarria eta funtsa dena. Horri buruz galde egiten da erreferendumean. Abertzaleek nahi badute errefrenduma baliatu agitazio politikoa eragiteko, beren ardura da. Ez du herrialde honetako oreka politikoan eraginik izanen alta.

Euskal Departamenduaren aldekoek desobedientzia zibila garatu eta gisa honetako abenturetan sartzeko asmoa badute, aitzina. Baina ez dezaten pentsa populazioaren gehiengoak segituko dienik, ezta gutxiago ere. Hemengo herritarrek ez dute departamenduaren afera eguneroko obsesio bat bezala bizi. Gazteei kurtsoak ematean ez dut behar hori sentitzen. Euskal Herriko emakumeek eta gizonek ez dituzte goiza, eguerdia eta arratsa departamenduaz hitz egiten pasatzen. Beren lehen kezka lana eta seme-alaben eskolarizazioa da. Euskal Departamenduaren aldekoak afera honekin sobera obsesionatuak bizi dira.

Gazte ikasleen ekimenak baino ez balira, trufa gisako ekintzak lirateke. Areago, dibertigarriak lirateke. Baina, ondo dakit, gazte hauen gibelean berauek manipulatzen dituzten pertsonak daude. Dibertigarriak izan litezkeen txantxa hauen atzean gibelasmoak daude. Politikoki asmo txarrez burutzen diren ekin-tzak dira eta gazte manipulatuek eginak maleruski. Irakasle naizen aldetik ez dut hori jasaten ahal.

Ez naiz sentitzen Chevenementengandik hurbil -nahiz bere dimisioa errespetuz hartzen dudan-, ezta hurbil ere Lionel Jospinengandik. Korsikako aferan ez nator bat Jospinekin, aldez aurretik, segurtamenik izan gabe, indarkeriari uko egin ez dion mugimendu klandestino batekin eztabaidan hasi, eta hartara, demokraziaren arauak hautsi dituelako. Lehen ministroaren ekimen hau presidentziarako bozei begira eramandako estrategiaren barnean kokatu behar da. Orain, beharrezko segurtamenik hartu ez zuenez, ekimena bere aurka itzultzen ari da. Beraz, metodoari dagokionean ez naiz ados Lionel Jospinekin. Ez naiz metodoarekin ados, Korsikako adibidea okerra izan delako.
Aferaren funtsari dagokionean, alegia deszentralizazioari dagokionean, Frantziak aurrera egin behar dela uste dut. Hots, herrialde honek zentralizazio arazoa bat jasaten du gaur egun. Hainbat erregiotan badira nortasun oso sendoak eta askatasun maila altuagoak behar dira beraientzat. Ez dakit, botere legegile ezberdin bat gauzatzeraino joan behar denentz, baina ongi ikusten dut deszentralizazioaren aferari ekitea. Frantziak bere instituzio lokalen erreforma sakon baten beharra dauka askatasuna zabaltzeko, Europari eta erregio ezberdinetako hainbat nortasuni egokitzeko. Ez naiz Chevenementen aldekoa, Errepublikaren ideia fosilizatzen baitu. Errepublikaren ideiak eboluzionatu du.

Ez dut uste Euskal Departamenduak konponketa bat ekarriko lukeenik Fran-tziako Euskal Herriarentzat. Departamentu batek ez lituzke konponduko gure arazo ekonomikoak, kulturalak eta linguistikoak. Eztabaida legezko da eta ni departamenduaren aurkakoa naiz. Ez argudio ekonomiko eta kultural mailan diferentziak ditudalako soilik, Euskal Departamendua Euskal Herritarroken (EH) errebindikazioa bilakatu delako baizik; Arnaldo Otegiren errebindikazioa. Otegi jaunak jakin behar luke euskal-frantsesei dagokigula gure etorkizunaz deliberatzea. Euskal Departamendua Espainiako Euskal Herriko abertzale erradikalen errebindikazioa den bitartean, ETAri garaipen hori ez ematea eska-tzen diet nire herrikideei; ez daitezela bere jokoan sar, ez baitakigu afera nola bukatuko den. Hau da departamenduaren aurka aritzeko arrazoietako bat orain. Haatik, Chevenementek bere kargua utzi duen arren, gobernu frantsesak ez du bere ikuspuntua aldatuko, ezta Errepublikako presidenteak ere. Beraz, utz dezagun afera hori alde batean gauza asko baitago Euskal Herriko garapenaren alde egiteko.

Aurrena, datozen hilabeteetan sinatu behar dugun garapen hitzarmenetik pasatzen da: Estatua, Erregioa eta Haute-tsien Kontseiluaren artean urratu ditugun bideetatik. Garapen Eskemaren funtsa finkatzeko unea iritsia da. Benetako politika linguistiko bat finkatzeko bitartekoak, kasu. Indarrean jarri dugun prozesuan konfiantza osoa dut, lan asko egin baitut berean. Ez du gure arazoen konponbidea magikoki ekarriko, baina formula moderno bakarra da etorkizunean. Frantzian botere erregionalak oso indartsuak izanen dira geroan: Aglomerazio Erkidegoak eta Herrien Erkidegoak dira Europari egokitzeko biharko formulak, eta ez desagertzeko bidean den departamenduaren formula. Zertarako hautatu hogei urte buruan existituko ez den departamenduaren formula.
Garapen Eskeman biltzen da herri honetako gizon-emakumeek behar duten lurralde honen garapenerako benetako proiektua, Parisen, Bordelen eta Bruselan entzuna den formula modernoa