Zarautz landa eta baserri artean zegoen orduan, industria guneak ere baziren; altzari fabrikak batez ere, beranduago mekanika hasi zen. Zarautz hirigunetik kanpo dena libre zegoen. Gu Iñurritzako bidean bizi ginen. Kalea eta Iñurritza artean muga bat egiten zen eta muga lekune zen Ixpilla, gure etxea. Ikastola dagoen tokia da; San Pelaio ere deitua. Herritik urrun bizi ginela ematen zuen. Agerreso etxerainoko bitartekoak kaletarrak deituak ziren eta handik aurrera sanpelaiotarrak edo iñurritzarrak. Gazteok La Sallera etortzen ginen ikastera eta kalean ere ibiltzen ginen. Eskolan erdaraz eta etxean eta koadrilan euskaraz egiten genuen denok. Beno, guk mutilok euskaraz eta neskek erdaraz garai hartan.

Golfa udan bakarrik irekitzen zen. Artean, 6 urte nituela tenisean hasi nintzen. Madrilgo aristokrazia etortzen zen udan, tenislari onak etorri ohi ziren; neguan itxita egoten zen. Pilotak bilduz hasi nintzen, etxerako diru pixka bat irabaztera joaten ginen eta hartatik afizioa sortu zitzaidan. Beranduago, golfean, kadi bezala hasi nintzen. Gauean, lanak bukatuta aritzen nintzen. Pentsa, ez ziguten lagatzen. Iñurritzan bertan aritzen ginen, hondarretan eta dunetan, gure kasa. kadi bezala pare bat txapelketa irabazi nuen. Mutil koskorretan oso kirolzale nintzen, kirol denetan ibiltzen nintzen. Udan, tenisean eta golfean. Neguan -La Salle eskolan- korrika, futbolean, boxeoan...

Donostiara 13 urte nituela hasi nintzen joaten; maisutza industriala egitera. Donostiako eskolan hasi nintzenean golfa utzi nuen. Lanbide Heziketa eskolan -orain postetxea dagoen lekuan- mekanika ikasten hasi nintzen. 14 urtetik 19 urtera bitartean praktikak -lanera- egitera tornulari fabrika batera joaten nintzen. Udan, arratsaldeko 14:00etatik 24:00ak arte. Neguan pixka bat gutxixeago. Eta, pentsa, ni izan nintzen anai-arreba artean 19 urtera arte eskolan ibilitako bakarra. Anai-arrebak 14 urterekin lanean hasi ziren. Adarra jotzen zidaten; haien kontura bizi nintzela. Maisutza bukatu eta peritajea egin nahi izan nuen. Etxean konforme zeuden, baina Valladolidera joan behar zen. Nik bukatu eta bi urtera jarri zuten Donostian peritaje eskola. Ni lanean hasi nintzen, ordea.

Bai. Maisutza eskolan, matematika, algebra, trigronometria edo logarismoak ikasten genituen, baina hor gelditzen zinen. Nire kasa ikasi nuen, eta matematika irakaslea bihurtu nintzen. Irakasle bezala 27 urte egin nituen jarraian, urte oparoak. Zarauzko Lanbide Eskolaren garapen guztia ezagutu dut. Eskola txikia zen hasieran, gero zabaldu zen eta egun eskola modernoa da. Irakaskuntzan hasi ginenean 2 irakasle seglar ginen eta orain 80 irakasle dira.
Ni oso identifikatua sentitzen naiz eskola horrekin. Jubilatu naiz, baina hara joaten naiz noiznahi, udaletxera ere bai. Gazteekin harreman onak ditut. Eskolari esker trebatu nintzen eta nire nortasuna aberasteko oso garrantzitsua izan zen. Irakasle izateko bokazioa izan dut, eta berriz ere, hautatuko nuke irakaskuntza.

Aita eta ama biak zeharo jeltzaleak ziren. Aita, Hilario, ebanista zen ofizioz; Ixpilla etxekoa. Nire aitonari Ixpilla deitzen zioten. Aita gerra zibilean frontean ibili zen. Gernikako bonbardaketak bertan harrapatu zuen bi anaia zaharrekin. Kartzelan egon zen. Gero, anaiak-eta Ingalaterrara joan ziren itsasuntziz. Denak bizirik atera ziren. Ama, Josepa, berriz, (Urnietakoa; baserritarra) Parisera joan zen ihesi. Ni amonarekin gelditu nintzen hemen, urtebete nuela. Arreba berriz, Donostian, beste senide batzuekin. Anaia gazteena artean jaio gabea.

Herriko parrokian bi mugimendu ziren: "Juventud santoniana" eta mugimendu luistarra, Elizako "Acción Católica" zelakoaren barruan. Gazteak han mugitzen ginen, han azaltzen genituen gure kezkak: kirolak egiten genituen eta frankismoaren kontrako lehen bilera klandestinoak han burutu genituen gazteok. Beranduago, lehen ikastola frantsikotarren Antoniano Txiki deitu lokalean jarri genuen. Haiek lagundu ziguten ikastola muntatzen.

Ohitura holakoa zen. Maritxuk 23 urte zituen, eta inguruan ere adin horretan ezkontzen ziren. Gurasoen elkartearen mugimendua baino lehen gazte mugimendua izan zen luistarretan eta parrokia inguruan oro har. Ni gazteen elkarteko zuzendaria izan nintzen eta ezkondu ondoren zuzendaritzakoak bila etorri zitzaizkidan. Gero lehendakaria ere izan nintzen. Udaletxeak dena kontrolatzen zuen eta guk elkartea kontraboterea-edo bihurtu genuen. Herritarren babesa bilduz joan ginen eta politika pixka bat egiten ere bai.

Herritarrok debekatua genuen udaletxean sartzea. Udaletxeak hirigintzari buruzko plan orokor bat aurrera atera nahi zuela gogoratzen dut, eta guk haren aurkako hitzaldiak antolatu genituen. Kanpoko arkitektoak ekarri eta plana hankaz gora botatzea lortu genuen. Pixkanaka, udaletxeari oposizioa egiten hasi ginen kanpotik eta errespetu pixka bat lortu genuen herrian.

Hasierako garaian, langile mugimenduaren inguruan grebak zirela-eta bitartekari lanetan aritzea egokitu zitzaidan. Elkartea lan arazoetatik politikara pasatzen hasi zen, eta herriaren konfiantza edo errespetua lortu zuen. Gero, 68an, atxiloketak gertatu ziren. Ni, lehendakaria izanik, aurrena alkatearengana joaten nintzen eta gero Guardia Zibilarengana. Garai hartan kuartelera joatea ez zen edozein gauza. Guardia Zibilak fitxatua ninduen gazteen antolatzailea nintzelakoan. Nik ezetz, ez nintzela haien gauzetan ibiltzen esaten nien, baina ez zidaten sinesten. Kontuz gero!

1975ean gure kontzertu ekonomikoa berreskuratzeko asmoa agertu zen udaletxeetan. Gipuzkoako gobernadoreak sasikontzertu bat sartu nahi zigun. Kontzertu ekonomikoa berreskuratzeko dekretu deskafeinatu bat aurkeztu zuen eta guk beste bat atera genuen. 1976ko uztailaren egunaren zioz -foruen mendeurrena ospatzen zen- itxurazko ekintza egin nahi izan zuten Diputaziotik. Bergarako alkateen taldea ekintza harekiko erantzun moduan sortu zen. Gure alkatea erregimenaren aldekoa zen. Zarauztarrok taldeko partaide izan nahi genuen. Protesta batzuk egin nituen nik neronek. Baina, beno, jakinaren gainean jartzen gintuzten.

1977an ikurriña udaletxean altxatu genuenean, alkate zenak dimititu zuen. Ni geratu nintzen funtzioetako alkate. Alderdi politikoek eta auzo elkarteek, planteatu zuten gestora bat, eta honek nik alkate moduan jarraitzea erabaki zuen. San Sebastian egun bezperan altxatu genuen ikurriña. Udaletxean ez genuen ikurriñarik, eta musika eskolatik ekarri genuen. Imanol Urbietak eta Jose Antonio Azpeitiak ekarri zuten. Aginduak espainola jarri behar zela zioen, baina guk ez genuen jarri.

1977an egin zuen EAJk demokrazia aurreko batzar nagusia. Tarte hartan egin nintzen EAJkoa. EE eta HB ere etorri zitzaizkidan haien izenean alkatetzarako aurkezteko. Nik familiaren ildoari jarraitu nion. Giroa izugarria zen. Presoen aldeko amnistia garaia zen, Guardia Zibilekin enfrentamenduak ziren noiznahi. Zarautzen kontzentratzen ziren eskualdeko manifestazioak, gune konfliktiboa zen oso. Arantzazun atentatua izan zen eta arratsaldean eserialdia egin zen herriko plazan presoen alde. Egun hartan gertatu zenarekin liburu bat idatz zitekeen, sinestezina izan zen. Hura txikizioa guardia zibilek egin zutena!

Xabierren kantuak ezagutzen nituenbaina bera pertsonalki ez. Jose Antonio Ardanzak kultura diputatua izendatu ninduen eta konturatu nintzen, arte mundua ez nuela ezagutzen, behar nuela arlo hori ezagutzen zuen zuzendari bat. Andu Lertxundiri galdetu nion: "Zergatik ez diozu Xabier Leteri galdetzen", esan zidan. Nik ezker-ezkerrekoa zela uste nuen. Anduk, berriz: "Bai gizona. Hura baten batekin egotekotan zurekin dago! Hark asko maite zaitu". Xabierrek ez zidan berehala baietza eman, baina azkenean aurrera egitea erabaki zuen. Izugarrizko ilusioa egin zidan. Batek telebistara eraman nahi zuela, besteak ea nola lortu nuen... galdetzen zidaten. Nik ez diot ezer berezirik eskaini. Ondo konpontzen ginen biok, baina politika ez zen beretzako egina. Elkar maite genuen. Hain da gizon atsegina. Une zailetan beti lagunkoia. Makal antzean dabil orain...

EAko bozeramalea naiz Batzar Nagusietan, baina bihotza dela, hezurrak direla, lehengo sasoi hura falta dut eta ardura sasoia dutenei uztea hobe. San Sebastian egunaren biharamunean bihotzekoak eman zidan, beraz poliki ibili behar dut.

Azarotik ez dut parte hartu Batzar Nagusietan, ez dut hurbiletik politika jarraitu. Irakurri dudana besterik ez dakit. Egoera harrigarria eta penagarria da. Halako ilusioa hartuta! Konbentzituta nengoen ETA ez zela bueltatuko armetara, herriari egin zion ilusioagatik eta gehiengoaren nahia hori zelako.

Behin ere ez dut ulertu ETAk zer nahi duen eta orain gutxiago. Zer pentsatzen du ETAk? Dena hankaz gora bota eta hutsetik hasita hobe dela? PPko lehendakaria nahi al du? Itxuraz bai. Azkenengo agirietan egin duen azalpena harrigarria da. Abertzaleen etsai batek prestatua dela dirudi. Abertzaleen etsai handiena hori prestatzen jarri eta ez luke hobeto egingo. Ulertzeko harrigarriegia da. EAJk eta EAk egin duten ahalegina oso handia izan da, eta orain hauei errua bota! Gauza bat da independentzia nahi izatea -ni independendista naiz, eta ez dut lotsarik edonon esateko- baina, independentzia lortzeko alferrikakoa da pareta baten kontra jotzen aritzea. Iparraldearekin batera hausteskundeak egin behar direla dio ETAk. Hori ezinezkoa da. Berak badaki. Esan dezala nola egin daiteke hori. Iparraldean, baita Nafarroan ere, egoera ezberdinak bizi ditugula badakigu denok, beraz, ez ditzala ezinezko diren gauzak planteatu. Utopia pixka bat eduki behar du gizakiak baina bide horretan pausoak eginkorrak eman behar dira, eta ez aurreneko pausoa emanda paretaren kontra jo. EHk ETArekiko autonomiarik ez duela dirudi. ETAk agintzen du antza. Bestalde, PP eta PSOE egiten ari diren presio mediatikoa izugarria da. Horiek abertzaleen elkartasunari diote beldurrik handiena, eta guk abertzaleok elkartasun hori ezin lortu. Tristea da gero!