ETXABERE EGOSKORRAK EZ DU LAN GEHIAGO EGIN NAHI
- Tonto itxura badu ere, makina bat lan egindakoa da astoa. Defentsa Ministerioaren ardurapean dago. Zerbaitegatik izango da. Desagertzeko arriskuan ote dagoen eta baliorik gabea ote den esaten da. Gipuzkoan 700etik gora dago eta baserritarrek estimu handia diote.
Munduan zehar oso hedatua dago astoa, amerikarren artean Kentucky-koa edo Hego Amerikako asto nanoa aipa genitzake. Europako arrazen artean, Poitou frantziar arraza, asto siziliarra, asto txipretarra, Piamonteko astoa eta abar,. bereizten ditugu.
Espainian, ofizialki hiru arraza ezagutzen dira: zamorar leondarra, kataluniarra edo Vic-ekoa eta andaluziarra. Guztietan altuena, kataluniarra dugu, arra 1,62 metro neurtu (lurretik lepazamarrera) eta 400 kilo pisatzera irits daiteke. Ilajea marroi iluna dute, ia beltza. Mutur, begi-inguru eta sabelaldea zuriztak dituzte. Bere hezurdura sendoa dela medio beste arrazetatik bereizten da. Ezaugarri hau dela-eta mandoa sortzeko erabilia izan da. Betidanik, mando gaixoari lanik gogorrenak egokitzen zitzaizkionez, hanka sendoak beharrezkoak zituen. Dakigunez, mandoak astoaren eta zaldiaren arteko gurutzaketaren ondorio dira. Gehienetan behorra eta astarra erabiltzen ziren. Baserritarrek ondo dakitenez, asto eme eta zaldia gurutzatuz gero zeharo mando egoskorrak sortzen omen dira.
Zamorar leondarra txikiagoa da, gehienez ere 1,5 metro neurtzen ditu eta 350 kilotara heltzen da. Bere ezaugarri bereizgarriena belarri puntak zabal eta borobilduak izatea da. Bere ilajea beltza da. Neguko hotzari aurre egiteko ilea luzatzen zaio, pelutxe tankera hartuz.
Euskal Herrira gerturatuz, katalogatze prozesuan dagoen arraza bat dago, Enkarterrietakoa. Baina gure baserrietan topatzen diren astoak, gehienetan, nahasketak dira. 50eko hamarkadako nekazaritzaren mekanizazioarekin batera, lanerako astoaren erabilera galtzen joan zen, honekin asto kopurua murriztuz. Garai batean zuen garrantziaren adierazgarri bere erabilera militarra da; oraindik ere zaldi, mando eta asto arrazen kontrol genealogikoak Defentsa Ministerioak daramatza. Euskal Herri mailan beherapenik eman da, baina egoera ez da hain larria, aurtengo erroldako datuetan islatzen den moduan. Datuok aurreko orrialdeko taulatxoan dituzue. Adibidez, Gipuzkoako kasuan, guztira 758 asto daude. Baserri gehienetan asto bakarren bat ageri da, baina asto bat baino gehiagoko 90 ustiategi daude. Etxeko astoa hilez gero, zalantza handirik gabe erosten dute asto berria azokan,horrela astoaren iraupena bermatuz. Hala ere, animalia honek 30 urte luzez bere eginbeharrak bete ditzake. Beroni eragiten dion gaixotasunik ohikoena tetanoa da. Zaldiaren antzeko eritasunak pairatzen ditu: gripe, koliko eta rinoneumonitisa. Hala ere, astoak gaixotasunekiko erresistentzi maila handiagoa agertzen du. Ugalketa zertxobait korapilotsua dauka, alde batetik 12 hilabetetako ernaldia eta bestetik 6 hilabetetako edoskitzaroa.
Garai batean indar iturri garrantzitsua zen, laborantza eta garraioan erabiltzen ziren. Gaur egungo astoaren erabilera aldiz, desberdina da. Baserri inguruko larretan eta basopeko sastrakak garbitzen ikus ditzakegu. Asto kirolariek ordea, igandero plazaren batean ez bada bestean asto probaren bat izaten dute. Hirugarren sektorean ere sartuak dira, turistak paseatzen ibiltzen dituzte. Egia da asto gutxiago dagoela eta zenbait asto arraza desagertzeko arriskuan dagoela, baina gizakiak dion estimua dela-eta gure artean luzaro iraungo du ziurrenik
1)Lengo garai bateko
astoaren lana:
Eraman egin bear
artutako zama;
batenbatzutan igual
jarritako dana
gertatuko zitzaion
ezin eramana.
2)Astoak errotara
juaten ziren sarri,
artoa eraman da
iriña ekarri;
etxeko andre gaixoak
atzetikan: Arri!
Ikasten zuten ongi
bide oien berri.
3)Astoa barrutian
an dabil larrian,
kalera juateko
aren bearrian;
ollo arrautz batzuek
jarri bizkarrian,
an dijoa astoa
andrien aurrian.
4)Kape edo azukre,
ardo edo ogi,
kargatzen zan astoa
askotan geiegi;
kalian zama artu,
basarrira segi,
etzan etxeratutzen
iñoiz errezegi.
5)Bidean eman bear
naikoa astia,
ekarriko bazuan
karga ura guztia;
etxeratzian etzan
pentsu gareztia,
barrutira izerdiz
bizkarra buztia.
6)Ekarri bear ziran
ganaduen janak,
bizkarreko kakoak
ziran bere armak;
estaliko zizkaten
burua ta danak,
laister egingo zitun
morroi baten lanak.
7)Esniak kaleratu
bear ziranian,
astoa asiko zan
lenbizi lanian;
ez basarri batian,
au leku danian,
arto koskor bat andik
etortzen zanian.
8)Egin bear danian
kalerako jira,
gaurko andre askori
jar zaitez begira:
Kotxe eder askuan
datoz baserrira,
astoakin juatia
lotsatutzen dira.
9)Langileak izandu
arren on askuak,
orain sobre dirade
emengo astuak;
pasa badituzte're
len egun estuak,
basarritarrak dira
txit aberastuak.
10)Astua dabil beti
loitan zikindua,
zarra izan liteke
edo ezindua;
alaere egin bear
gure agindua,
langille ona baña
gaizki ordaindua.
"Saharar erradikalizatuek Estatu Islamikoaren burutza hartu dute Sahel-en". Izenburu asaldagarria, berriki argitaratua, baina hasierako asalduratik harago, testuaren irakurketa eta analisi sakonago bat eginda, honako ondorio hauek atera daitezke.
Kezka, ezinegona eta... [+]
Aurrean duzunak min ematen badizu, ez begiratu aurrera. Muturren aurrean duguna saihesteko logikoa dirudi, ezta? Zer ikusiko ote du gutako bakoitzak albo aldera so egiten duenean? Beharbada, miope batek betaurreko bila ikusten duen antzeko zerbait.
Miope bezain itsu,... [+]
Gu gara euskara. Euskara gure baitan bizi da. Guk biziarazten dugu. Euskara bizi dugu eta euskarak bizi gaitu. Guk elikatzen dugu eta gu elikatzen gaitu. Euskara gara. Euskara egiten dugunean euskarak egiten gaitu. Guk dugu, euskarak gaitu.
Euskararik gabe ez gara, eta hori... [+]
Kargua hartu eta urtebetera, Alberto Martínez Eusko Jaurlaritzako Osasun sailburuak lantaldean aldaketa batzuk egin dituela iragarri du, "etorkizuneko osasun sistema publikoaren eraldaketari" ekiteko: besteak beste, Gontzal Tamayo Medel sailburuorde berria... [+]
Zazpigarren urtez, Adunako (Gipuzkoa) Zabala sagardotegian egin dute Ja(ki)tea sarien banaketa, euskal gastronomia tradizionala oinarri duten jatetxeen artekoa. Besteren artean, Getariako Kosta Aroak irabazi du bertako ekoizle onenaren saria, Tafallako Tubalek plater... [+]
Migratzaileak deportatzeko neurriez mintzatzeko, EB Europako Batasuna osatzen duten 27 estatuetako Barne eta Migrazio ministroak bildu dira asteartean, Kopenhagen. Ondorioztatu dute EBko herrialde gehienek babesten dutela etorkinak deportatzeko neurriak gogortzea... [+]
“Badirudi memoria kolektibotik ezabatu nahi dutela hiriak bizi izan duen polizia-indarkeria arrazistaren ekintzarik latzena”, salatu dute. Bestalde, azken boladako diskurtso eta eraso arrazisten gorakadaren aurrean, elkarretaratzea deitu dute Irun eta Donostiako... [+]
Cerdán auziari loturiko Servinabar sozietatearekin eta Antxon Alonsoren beste hemeretzi enpresarekin kontratu publikorik izan ote den jakiteko aztertu ditu EAEko gobernuak azken hamar urteetako esleipenak. Antxon Alonsok Espainiako Senatuko talde politikoen galderak... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Egia esan, ez dakit nola hasi zen, hedabideetan, kirolarien elkarrizketetan, egia esan errepikatzeko ohitura. Pilotariak, txirrindulariak, futbolariak… Aipamen hori egin ezean, gezurra esango zuten? Ebanjelioetako Benetan diotsuet imitatu nahia?
Hedabideetan ere agertu... [+]
Madalenetan murgilduta gaudela irakurriko duzue askok artikulu hau, bestela ere pentsatu gure etorkizuneko egunerokoan, jai giro herrikoiak aurrez irudikatzen duen herria baita urte osorako desio dugun herri eredua, deskantsu pixka bat gehiagorekin, noski. Badira urte batzuk... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]