KOOPERATIBEN BIZIRAUPEN ETA HEDAPENAREN GILTZARRI
Kooperatiben biziraupen eta hedapenari mesede egingo liokeen ingurune propioa sortzea zen helburua, berez haien kontrakoa den ingurune kapitalistari kontrajarriz
40ko hamarkadan Leintz harana gerraren ondorioak pairatzen ari zen oraindik eta burdin industrian tradizio luzea izanda ere, faltan zituen garapen ekonomikorako aukerak alor askotan, hezkuntza alorrean batez ere. Egoera honetan zeudela iritsi zen 1941ean Arrasatera Jose Maria Arizmendiarreta, giza kontzientzia eta lan gaitasun handiko apaiz gaztea. Gutxik uste zuten orduan euskal mugimendu kooperatiboak izan duen hedapena izango zuenik. Eta are gutxiago EK bezalako erakunde batek jaio eta 40 urtera horrenbesteko arrakasta izatea, bere kaudimenari esker nazioarteko oniritzia ere jasoz. Garai hartan hain famatu bilakaturiko «libreta edo maleta» lelo hark aurreztearen garrantzia azpimarratzea zuen helburu, bai kooperatiben eta bai Euskal Herri osoaren garapenari begira.
Horrela, lan eskerga egin ondoren, Leintz haranean autokudeatutako lehen lan elkarteak sortu zituzten gazteak irten ziren Eskolatik, ikasketekin batera enpresa kapitalistetan lan egin eta gero. Eskola horretako bost gazte izan ziren, hain zuzen, 1956an gaur egungo talde kooperatiboaren lehen unitate ekoizlea sortu zutenak: ULGOR. Petrolio bidezko berogailu eta sukaldeak egiten zituen bere hastapenetan eta lehenengo harria apirilaren 14an jarri zen, Arrasateko San Andreseko lursailetan. ULGOR sortzeak demokratikoki kudeatutako enpresa moderno bat eraikitzea zuen helburu, honako hau azpimarratuz: «
Berau osatzen dugunon asmoa langileek bere duintasunari zor zaizkion eskubide guztiak izatea da, horretarako ekoizpen prozesuan ezinbestekoak diren gainontzeko elementuak estrukturalki eskubide horien menpean jarriz
Horrexegatik hartu zuten, hain zuzen ere, Elkarte Kooperatibo izaera Espainiako legeriak eskaintzen dituen enpresa eredu guztien artean, sustatzaileen asmoei hobe egokitzen zitzaiena zelako.
ULGOR ez dugu kasu bakarra, ordea: kooperatiba berriak sortu ziren ingurune horretan 50eko hamarkadaren azken urteetan, hala nola: Funcor, Arrasate eta Cooperativa de Consumo San José delakoa, gaur egun Eroski dena. Guztiek ere antzeko arazoak zituztela ikusi zuten laster: nahi bezala garatzeko baliabide ekonomikorik eza; Gizarte Segurantzarik eza, bazkideek zeukaten norberaren konturako langile izaeragatik; koordinaketarik eta laguntza tekniko zein ekonomikorik eza, kooperatiben tamaina txikiagatik.
Bere arduradunen esanetan, azken batean «
ingurune propioa eratu beharra zeukaten definizioz aurka zuten ingurune kapitalista batean biziraun eta garatu ahal izateko
Euskadiko Kutxaren lehenengo bulegoa Arrasateko Ferrerias kalean zabaldu zen 1960an eta zertxobait beranduago Don Jose Maria Resusta kalera aldatu zuten, gaur egungo Iturrioz kalera, alegia. EKren lehenengo hedapen mugimendua 1962an gertatu zen, Aretxabaletako bulegoa zabaltzearekin batera. Urtebete beranduago, beste sukurtsal bat ireki zuten Oñatin. Talde kooperatiboa handituz zihoan heinean (36 ziren jada 1966an), Euskadiko Kutxa ere hazten zihoan eta 1966an Gernika, Eibar eta Legazpiraino hedatu zen. 24 bulego zituen ordurako.
1968an EK-ko Ezohiko Batzar Nagusiak Lagun Aroko estatutu berriak onartu zituen, kooperatibek eta bazkideek epe luzean zein laburrean jasan zitzaketen arazoei aurre egiteko asmoz.
1971rako 100.000 aurreztaile zituen EK-k. Gordetako aurrezkiak 1970ean baino % 50 gehiago ziren, banketxeen batez besteko hazkundea % 22koa eta Aurrezki Kutxena % 19koa izan ziren bitartean.
Bere 25. urtemugan, 1984an, 155 sukurtsal zituen EK-k (18 Araban, 55 Gipuzkoan, 28 Nafarroan, 51 Bizkaian eta 1 Madrilen). Baliabide propioak 11.987 milioi pezetakoak (480 milioi libera inguru) izan ziren, hartzekodun baliabideak 119.144 milioi pezetakoak eta banku inbertsioa 63.458 milioi pezetakoa. EK pixkanaka hedatuz joan da eta 1998ko azken datu ofizialak zein aurtengo lehen sei hilabetetako datuak nahiko dira bere hazkundea baieztatzeko. Gauzak horrela, orain arteko azken ekitaldia denak, 1998koak, zera dio: EK-k 256 bulego eta 1.445 langile ditu, 11.289 milioi pezeta dauzka baliabide propiotan, 697.279 milioi pezeta bezeroen gordailutan, 576.256 milioi pezeta mailegu inbertsiotan eta 18.509 milioi pezetako mozkinak zerga aurretik. Aurtengo lehen sei hilabeteetan berriz, 15.542 milioi pezetako etekinak izan ditu, 1998ko epe berean baino % 10,3 gehiago. Gordailu erakartzean izandako % 12,6ko igoerari zor zaio hazkunde hau
Euskadiko Kutxa Mondragon Corporación Cooperativako Finantza Taldearen ardatza dugu, Lagun Aro eta Aroleasingekin batera. Talde boteretsu honek bilioi bat pezetatik gorako (40.000 milioi liberatik gorako) salmentak espero ditu aurtengo ekitaldian, iaz baino % 15 gehiago. 90.000 milioi pezetako inbertsioak ere espero dira, iaz baino % 24 gehiago, plantila 46.000 langilera iritsiz. Etekinak, berriz, 75.000 milioi pezetakoak izatea espero da aurten.
MCCren salmentak 884.617 milioi pezetakoak izan ziren 1998an: 390.133 milioi Industria Sailari esker eta beste 494.484 milioi Banaketa Sailari esker. Inbertsioak 68.279 milioi pezetakoak izan ziren: 28.575 milioi Industria Sailean, 36.494 milioi Banaketa Sailean, 2.702 Finantza Sailean eta beste 508 Jarduera Korporatiboetan. Langileak 42.129 ziren 1998ko abenduaren 31a arte: 19.585 Industria Sailean, 20.182 Banaketa Sailean, 1.858 Finantza Sailean eta beste 504 Jarduera Korporatiboetan.
Pixkanaka, MCC gero eta nazioartekoago bilakatzen ari da, bere Industria Sailean bereziki. Aipatzekoa da orain lau urte bere fakturazioaren % 35 esportatzen bazuen, 1999rako % 50 izatea espero dela, fakturazioa 430.000 milioi pezetakoa izanik, hau da, aurreko urtean baino % 10 gehiago
Duela ia 60 urte, 1941ean Arrasateko San Juan Bautista Parrokiara lagunkide gisa bidali zuten Jose Maria Arizmendiarreta apaiz markinarra Euskal Herriko gerra osteko mugimendu kooperatiboaren arima eta sustatzailea izan zen. Gurean eta atzerrian, hala da eta hala izango da beti aitortua. 1915eko apirilaren 22an Markinan jaioa, ordenatu aurretik gerra zibilean hartu zuen parte, «Gudari» eta «Eguna» egunkarien sorrera eta zuzendaritzari esker gure herria hondatu zuten gertaera odoltsu haien lekuko izan zelarik.
Elizaren doktrina sozialean aditua, pragmatismo eta lan gaitasun handiko gizona, don Jose Mariak –horrela deitzen baitzuten– gerra osteko euskal mugimendu kooperatiboaren etengabeko sustatzailearen rola bete zuen bere heriotza arte, 1976ko azaroaren 26an, kooperatzaile guztien erreferentzia puntu naturala bilakatuz. Izanda zuen jada 1968an bularreko angina zantzu bat, eta hori zela-eta, velosolex batekin ordezkatu zuten bere bizikleta famatua. 1974an bihotz ebaketa egin zioten baina bi urte geroago hil zen.
Ez litzateke bidezkoa izango don Jose Mariarekin batera euskal mugimendu kooperatiboan berebiziko garrantzia izan duten beste batzuk aipatuko ez bagenitu: ULGORen sortzaile izandako Luis Usatorre, Jesus Larrañaga, Alfonso Gorroñogoitia, Jose Maria Ormaetxea eta Jabier Ortubai, hain zuzen ere. Gizon horien esanetan, Arizmendiarreta apaiz gaztea izan zen prozesu osoaren giltzarri. Bere kooperatibismoaren inguruko pentsaeraren berri izan dezagun, hona hemen bere bizitzan zehar egindako zenbait gogoeta:
«
Kooperatiba multzoak kooperatiba edo enpresa bakarrak izan duen kontzeptu familiarra behar du izan; are gehiago, esan genezake kooperatiba berri hauek aldez aurretik zeuden zentroetan federatuta egon behar dutela, bere garapena babestu eta zuzenduko duen azpiegitura izan dezaten hasiera hasieratik
«
Esperientzia kooperatibo honek argi eta garbi utzi du langileak etorkizun sozial handiko jarduerarako prest daudela. (...) Kooperatiban guztiok gara guztiaren erantzule
«
Lan Kooperatibek, enpresa gisa, behar bezalako baliabideak izan zitzaten erabaki zen Cooperativa de Crédito sustatzea. Sustapen lana ez da enpresa moderno baten lan garrantzitsuena, gaur egungo garapen azkarrak eskatzen duen ondorengo mantentze eta garapen lana baizik
«
Elkartasun irekia da, hedakorra, enpresa jarduera jakin horretan interesaturik dagoen komunitateko taldera mugatzen ez dena. Elkartasun horren izaera dinamiko eta hedakorra honako hauen bitartez gauzatzen da: aurrerakinak eskualdeko batez besteko soldatari egokitzea, kontsumo maila solidarioa bereganatzea eta aktibitatearen emaitza orokor zein garbiak aplikatzea, bazkideen izpiritu eta batasun sentimenduaren adierazgarri
«
Ezerk ez ditu gizaki eta herriak bereizten, bizi dituzten baldintzen aurrean harturiko jarrerek baino gehiago. Historia egin eta gertaeren norabidea euren kabuz aldatzeko apustua egiten dutenek alde handia aterako diete aldaketa horien ondorioen zain geratzen direnei
«
Gure herrian ulertu eta gauzatu dugun bezala, kooperatibismoak eginkizun zehatza du, ez beste indarren berdin-berdina baina bai elkarren osagarri eta Herriaren kausaren protagonista diren besteak bezain garrantzitsua
«
Orainak, bikainena izanik ere, galkortasunaren aztarna dakar bere baitan etorkizunetik urruntzen den heinean. Ezin dugu ez gelditu ezta etorkizun horretan sartzeari uko egin ere, aldaketa eta lastertasuna jaun eta jabe ditugun garaiotan zentzugabeki jokatu nahi ez badugu behintzat
«
Enpresak ez du eraginkortasuna ekartzen dion bertuteetatik bat bera ere galtzerik; aitzitik, giza baloreak baliabide ekonomiko eta materialen aurretik jartzeak eraginkortasuna eta kalitatea areagotu beharko lituzke
Abuztu honetan polemika berri bat piztu digute, beste behin, belarrondokoa ematea baino larriagoa izan dena. Azken hamabost urte baino gehiagoan, Glen Cree ekimenetik hasi, Estatu bortxaren biktimei aitortza legala emateko mekanismoen sorreratik segitu eta herri honetan ireki... [+]
Irailaren 2an izango da epaiketa Iruñeko Zigor Arloko 2. epaitegian, ustez 2021ean makroetxaldeak haren inguruko lurrak minden hondakinekin kutsatzeagatik. Sasoi hartan Valle de Odieta makroetxaldeko administrazio kontseiluan ari ziren bost pertsona epaituko dituzte.
Fitxa: Musika Hamabostaldia. Gewandhausorchester Leipzig.
Zuzendaria: Andris Nelsons.
Bakarlaria: Isabelle Faust (biolina).
Egitaraua: Pärt, Dvorak eta Sibeliusen lanak.
Lekua: Kursaal Auditorioa.
Data: abuztuaren... [+]
Gordin esan dute Aiaraldeko ikastetxeok: euskalduntzea “arriskuan dago” eta ikastetxeek, bakarrik, ezin diote aurre egin “egoera larriari”. Autokritika egin, eta hamar konpromiso hartu dituzte, hezkuntza komunitateek praktikara eramatekoak. Era berean,... [+]
Ikerketa batek ondorioztatu du adituek uste baino AMOC korrontearen kolapsoa egoteko aukera handiagoak daudela. Korrontean aldaketa handiek eta azkenengo kolapso batek euri tropikaletan eraldaketa handiak eragingo lituzke, Europan negu oso hotzak eta uda lehorrak izango... [+]
600 misil eta dronetik gora bota ditu Errusiak Ukrainako hiriburuaren aurka. Gerra hasi zenetik egindako aire eraso handienetakoa da. Zelenskik nazioarteari eskatu dio erantzun dezala, Putin Trumpekin bildu eta bi aste eskasera.
Abuztuaren 15ean Vladimir Putin eta Donald Trump Alaskan bildu ziren. Ofizialki, Ukrainako gerrari amaiera emateko bidean beste urratsen bat emateko. Baina Gazan milaka pertsona hiltzeko gupidarik ez duen politikariak serio esan al dezake penagarria eta tristea dela Ukrainan... [+]
Duela egun gutxi 6.000 alegazio baino gehiago aurkeztu dira Azantzan eta Sarbilen poligono eoliko berri bat eraikitzeko proiektuaren aurka. Antzeko beste proiektu batzuetan bezala, herritar eta talde antolatuen ahaleginari, antolaketari eta lanari esker egin da alegazioendako... [+]
Informazioaren arloko dozenaka profesional bildu dira ostegun arratsaldean Iruñeko Gazteluko Plazan, Gazan kazetari lanetan ari direnen aurka Israelgo armada egiten ari den sarraskia salatzeko.
Artikulu bati zer nolako izenburua jarri ez da aise hautatzen, ezta? Hasiera batean, “euskaldun gezurti, tranpatiak” bezalako izenburua idazteko asmoa nuen, baina inor mintzeko gogorik ez dudanez, goikoari eutsi diot, ene gogoetaren muina hobeto ulertaraziko... [+]
Bilboko Udalak ostegunean adierazi du Abandoibarrako kontzertua bertan behera geratu eta gero, Plaza Biribileko agertokia eskaini ziela hiru artistei, baina ezezkoa eman zutela. Abeslariek bertsio hori ukatu eta zehaztu dute: bakarrik Kai Nakari eskaini zioten.
Bigarren aldiz gelditu dute Katalunian Espainiako Vuelta Israel-Premier Tech taldearen parte-hartzea salatzeko. Hainbat pertsonak Palestinako banderak atera dituzte eta txirrindularien bidea oztopatu dute Oloten.
Nafarroako Osasun Departamentuak iragarri du ospitaleko solairu gehienak klimatizatuko dituztela 2026 amaierarako. ARGIAk elkarrizketaturiko bi erizain laguntzaileek nabarmendu dute premiazkoa dela banako gelak, komun irisgarriak eta aire girotua izatea.
Araba eta Nafarroa zeharkatu behar zituzten goi-tentsioko bi linea elektrikoren proiektuak ez dira gauzatuko. Espainiako Trantsizio Ekologikorako Ministerioak Aragoiko Tueste herrian Forestaliak egin behar zituen lau poligono eolikoen proiektuak artxibatu ditu.
Baionako ospitalean unitate berritzaile bat ideki da: kardio-ginekologia unitatea, menopausian diren emazteei zuzendua. Gai hau, askotan tabu edo bazterrean utzia, osasun arazoak eragin ditzake bizitzako etapa horretan.