«Araban euskararen etorkizuna baikor ikusteko arrazoirik badago»

1994ko urriaren 09a

Koldo Zuazo Euskara ikertzaileari elkarrizketa
«Araban euskararen etorkizuna baikor ikusteko arrazoirik badago»
Koldo Zuazo
Duela bi urte Euskal Herriko Unibertsitatean abian jarririko Hizkuntza Plangintzarako Diplomaren zuzendari berria dugu; proiektu hasi berria, denbora beharko du oraindik sendotu eta fruituak ematen hasteko. Besterik ere bada, baina, Koldo Zuazo, aspaldi honetan orduak ematen baititu Arabako euskara ikertzen. Nerbioi ibai aurreko bere etxean hartu gaitu eibartarrak, luze jo duen solasean.
Zein da EHUko Hizkuntza Plangintzarako Diplomaren egitekoa?
EKB eta Eusko Jaurlaritzako HABE eta HPIN izan dira bultzatzaile nagusiak. Bi proposamen heldu ziren, eta unibertsitateak bi horiek batu ditu. Bi bultzatzaile horien helburua euskara teknikariak eta euskara munduan lanean ari direnei prestakuntza teoriko bat ematea zen.
Nola egituratu da ikastaroa?
Lau arlo dauzka, lehenean munduan zehar egin diren esperientziak _Kanadan batez ere_ eta Euskal Herrian bertan Txepetxek egindako proposamena jorratuko ditugu. Bigarrenean, Siadecok egindako lanak oinarri hartuz gehienbat, teknikariei azalduko zaie zelan diseinatu herri edo eskualde batean euska- ra normalizatzeko estrategia.
Hizkuntzaren arazoa ahal den ikuspegi orokorrenean aztertu nahi dugu. Hasi haurtzaindegietatik eta hizkuntzaren transmisioaz, lan munduaz segi, UEMAren esperientzia, udaletxeetako euskara teknikariak...
Behar handia al dago euskara munduan lanean ari diren teknikari eta ez-teknikari horiek prestatzeko?
Duda barik. Hor dabilen jendea eta hor ibiliko dena prestatu egin behar da. Luzera begira, baina, hizkuntzaren egoera eta hori hobetzeko azterketa unibertsitateko ikasketa ezberdinetan txertatu nahi genituzke. Filologian, Soziologian, Pedagogian edo Psikologian, esaterako, orain arte hizkuntzari ez zaio behar adinako garrantzirik eman.
Luzera begira, uste dut diploma hau izan daitekeela bidea beharrizan hori jendeak ikusteko, irakasleak trebatzeko, unibertsitateak horretarako pertsonala eta lanabesak eduki ditzan.
Ikastaroan erakunde eta herri mugimenduen arteko elkarlana eman da.
Elkartzea ezinbestekoa da. Interesgarria izan da horrelako ekimen batean erakundeetako eta hortik kanpoko jendea elkartzea. Iazko alderdi positiboetako bat hori izan zen, eta aurrerantzean ere hori landu behar dugu.
Uste dut erakundeak bere aldetik ibili direla, eta herri mugimenduak ere beste bidetik, batasun barik. Ikastaro honek aukera eman du bi mundu horietan dabilen jendea batu eta elkarren berri izateko, norberaren esperientzien berri izan eta horiek trukatzeko. Bateratze hori derrigorrezkoa da. Helburuak eta taktikak ere antzekoak izan behar ditugu. Garrantzitsua da, bestalde, Hego Euskal Herri osotik etorri dela jendea ikastaro honetara.
«Arabako euskara» lana argitaratua duzu. Bertan, Araban garai batean euskalki propioa mintza zitekeenaren hipotesia planteatzen duzu. Ba al dago, gaur egun, haren arrastorik?
Arabakoa euskalki ezberdina izan zitekeela Mitxelenak esan zuen, 1958an. Ditugun datuekin ezin da esan euskalki ezberdina zenik, gerta baitaiteke egun Bizkaian egiten denaren jarraipena izatea. Esan daiteke, ordea, Araban 2-3 hizkuntza eremu ezberdin daudela.
Egun Nafarroako Burunda eskualdeko euskara aztertzen ari naiz, Arabarekin mugan dagoena. Herrialde honekin muga egiten duten eskualdeetako euskara aztertuz, garai bateko arabar euskararen ikerketan aurrera egin daitekeela uste dut.
Burundako hizkera ustekabeko handia izan da niretzat. Hangoa oso euskalki berezia da. Nafarroan egiten den euskararekin antza handia du, baina, era berean, badu antzik gipuzkera eta bizkaierarekin ere.
Arabako ipar ekialdean euskara zelakoa zen jakiteko era bakarra toponimia da. Toponimiak eta Burundako hizkerak erakusten digutena antz handia dute. Pentsa daiteke Aguraindik ekialdera behiala egiten zen euskararen jarraipena izan daitekeela hangoa.
Aurki al daiteke arrasto berririk beste inon?
Artxibategi zibilak eta elizarenak arakatu beharko lirateke, ia gauza gehiago aurkitzen diren. Dialektologian askotan pentsatzen dugu dena eginda dagoela, eta kontrakoa gertatzen da. Behar bada gipuzkera eta bizkaiera pittin bat ezagutzen ditugu, baina Nafarroa, Nafarroa Beherea, eta Araba ezezagunak zaizkigu.
XVIII. mende bukaeran Arabako zati handia euskalduna zen artean. Zeintzuk izan dira atzerakada horren arrazoiak? Nafarroako gibeleratzearekin parekotasunik ba al dago?
Bai, eta baita Euskal Herriko beste tokietan eta munduan hizkuntza txikiekin gertatu den prozesuarekin ere. Hegoaldean euskara sustatzeko lehen mugimendua XVIII. mende erdialdekoa da, Donostia inguruan abiatu zena, handik Gipuzkoa eta Bizkaira hedatuz. Ordurako Araban euskara dexente galdua zegoen hiriburuan, baita Iruñean ere. XVIII. mende erdian eta zeresanik ez XX. mendean izan den euskararen aldeko mugimendu hiritar hori, industria guneetatik etorri izan denak, Araban eta Nafarroan ez du indarrik izan.
XVIII. mende bukaera aldera oraindik Arabako eremu zabal bat euskalduna zen, nekazari mundukoa. Nafarroan bezala, jende horrentzat euskara inertziaz erabili izan den hizkuntza izan da, hiztunak lotsatu egin dira euskaldunak izateaz. Nekazari munduarekin lotu dute hizkuntza, mesede baino kaltea bailitzan.
Nolako etorkizuna du hizkuntzak Araban?
Baikor izateko arrazoirik badago. Beti esaten da demografia behera doala, baina Araba eta Lapurdi dira gora doazen bi euskal herrialdeak. Gora joate horrek hor gazte jendea badagoela esan nahi du, eta hizkuntza baten etorkizuna gazteen eskuetan dago. Bestalde, hiriburua eta unibertsitatea dela, Gasteiza gazte jende euskaldun asko joan da.
Arazoa beste leku batzuetako berbera da, Gasteizko euskaldun horiek nola bildu, ekintza antolatu eta bateratuak egiteko. Irakaskuntza bultzatu behar den legez, aisialdia ere funtsezkoa da.
UA inguruko sektoreen erasoa hor dago.
Ezin dugu ahaztu UA Gasteizko fenomenoa dela, eta Gasteiz eta Araba ezin dira berdindu. Ez dut uste Araban jarrera anti-euskalduna dagoenik. Jarrera normala dago, edo aldekoa. Araba Euskaraz iaz Labarkan egin izana jarrera horren adierazgarri da.
Zeintzuk dira, beraz, alderdi ezkorrak?
Asko. Estatu espainiarrean hizkuntzei buruz sekulako ardura eza dago, irakaskuntzan esaterako, batere garrantzirik ez zaie ematen hizkuntzei. Eta ez bakarrik estatu barrukoei; zenbat jendek daki hemen, ondoan edukita, frantsesa? Ez dago kultura hori.
Bestalde, hizkuntz aniztasunari ez zaio begirunerik. Esaten da demokrazia badagoela, eta demokrazia botoa ematea baldin bada, egon badago. Baina demokrazia kultur aniztasun hori errespetatzea bezala ulertzen badugu, oso urrun gaude oraindik.
Hirugarrena euskaldunok euskararengako dugun ardura falta da. Sarritan identifikatzen da hizkuntza nekazari munduarekin, baserritarrarekin, artaburuarekin... Besteen adinakoak bagarela ez dugu ikusten.
Gure baitan egin behar dugu aurrerapausoa. Azken 30 urteotan izugarrizko urratsak eman ditugu, badago nahiko jende euskaldun izateaz lotsatzen ez dena, eta gainera euskara kultur hizkuntza bezala darabilena. Baina asko dira dinamika horretatik urrun dauden euskaldunak.
Kultur alorrean egin da, beraz, aurrerakada.
Kontzientziatuta dagoen jendearen artean ere konturatzen gara zenbaitetan huts egin dugula. Irakaskuntzarekin dena konponduta zegoela uste genuen, eta ez da egia. Hizkuntza haserrerako, maitasunerako, denerako da... Sarritan argota erabili behar dugunean frantsesa edo gaztelaniara jo behar dugu. Hori orain 50-60 urte gertatu den kontua da, orain dela 50 urteko euskaldun batek arazoak izango zituen kultur alorrean euskara erabiltzeko. Orain, ostera, gai gara kultura alorrean, baina beste alde batetik dugu koska. Lagunarteko hizkera sarritan gaztelania da, nahiz eta gai izan gauza serioez euskaraz idazteko, hainbat esapide erderetatik hartu ohi ditugu. Horrek hizkuntzak transmisio arazo serioak dituela esan nahi du.
EHUko irakasle bezala, nola dakusazu irakasle kanporatuen auzia?
Konpontzea nahi nuke. Honetan, gauza guztietan bezala, gizarte honetan aniztasuna ez da aintzakotzat hartzen. Oso gizarte intransigente batean bizi gara, alderdi guztietatik. Orain arte izan ditugun zenbait jarrera itsu baztertu eta jarrera zabalagoa hartu behar dugu.
Horko lagun batzuk aitzindariak izan dira euskara unibertsitatean sartzean.
Unibertsitatearen normalizazioazioa ez da arazorik ez izatea bakarrik, baizik eta ongi funtzionatu eta giro ona egotea. Giro on hori egoteko, jarrera intransigenteak alde batera utzi behar dira. Irakasle hauek badituzte beren arrazoiak.
ALBERTO IRAZU
28-32

GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzHizkuntz poEAE
GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzEgoera
PertsonaiazUAZO1
EgileezIRAZU1Hizkuntza

Azkenak

2022-05-24 | ARGIA

Hiru urteko espetxe zigorra ezarri diote Miren Larrioni, koalizioko kide baten identitatea ordezteagatik

Hiru urteko espetxe zigorra eta 2.835 euroko isuna ezarri dizkio epaileak EH Bilduko eledun ohi Miren Larrioni. Ikusteke dago ebazpena bere horretan aplikatuko den, ala espetxe zigorra gizartearentzako lanengatik trukatzeko aukera aztertuko den.

2022-05-24 | Mikel Garcia Idiakez

Jakintza esparru ugaritako bideo pedagogikoak, euskaraz eta libreak

Filosofia, ekonomia, historia, matematika eta beste hainbat arlori lotutako bideo pedagogikoak zabalduko ditu Ikusgela proiektuak, euskaraz eta modu askean partekatzeko. Jakintza “narratiba berrietara” egokitzea helburu, Euskal Wikilarien Kultura Elkarteak... [+]

2022-05-24 | Peru Iparragirre

Dramaturgia berrien burrunbari begiratuko dio Eztena jaialdiak

Arte-eszenikoen programazioetan ohikoak ez diren obren erakustoki eta laborategi bilakatuko da Errenteria-Orereta ekainaren 5etik 12ra egingo duten Eztena jaialdian. Askotarikotasunari eta arriskuari begiratzeko parada izango da.

2022-05-24 | ARGIA

Monarkiaren kontrako adierazpenak ez zigortzea eskatu dute EH Bilduk eta ERCk

Espainiako monarkia iraintzeagatik se hilabete eta bi urte arteko espetxe zigorra aurreikusten du zigor kodeak. Lege hori bertan behera uzteko eskatu dute EH Bilduk eta ERCk.

2022-05-24 | ARGIA

Tolosaldean Lurtaro denda kooperatiboa jartzeko bazkide kanpaina hasi dute

Lurtaro elkarteak "Egungo elikadura errealitatetik agroekologiarantz" mahai-ingurua antolatu du Tolosan, maiatzaren 26an. Bere esperientziatik mintzatuko dira zereal ekoizlea, fruitu ekoizlea, abeltzainak eta gaztagileak. Lurtaro elkarteak 300 bazkide lortu nahi ditu... [+]

Irakurrienak