Jose Mari Satrustegi: "Nire Lanaren Prozesuan Bide Berri Bat Hasi Da"

1987ko ekainaren 21an

Jose Mari Satrustegiri elkarrizketa
Jose Mari Satrustegi: "Nire Lanaren Prozesuan Bide Berri Bat Hasi Da"
Urte mordoa Nafarroako antropologia eta hizkuntzalaritza bulkatzen. Ezin konta ahala artikulu eta testu argitaratze. Euskaltzaindia, apezgoa, telebistako eztabaidetan izandako agerpenak, hainbat saltsa politiko dela ta ez dela. Nafar isfituzioek euskaragatik duketen kontzientzi arrenkuren biztean zerikusirik izan duen Jose Mari Satrustegi sintesiaren xendrari abiatu zaio berriki. Gaurkoan testu bilketa, antropologia, Euskaltzaindia, Nafarroako euskararen legea eta alderdi politikoek egosketan izandako eskuhartzeaz solastu gara kaleko hauteskunde kanpainiako arroituak eta aginduak belarrietan.
GALDERA: Irudi luke antropologia arloan era zientifikoago batez sartua zarela edo:
ERANTZUNA: Hori, ene lan guztiaren prozesuan beste helmuga bat litzateke. Nik haste hastetik bilketa lana besterik ez dut egin antropologia nahiz testu zaharren arloan. Ahalik eta gehiena jaso teknikarik zehatzenean, hori nuen ardura. Hor analizatzen nituen esaerak ahal bazen pertsonarengan barne muineraino sartuz. Hori bilketa lana egiteko modu bat da. Giro, denborarekin, konturatu naiz gai asko daukadala bildurik. Pentsatu dut beraz, bilketa lanari erabat uko egin gabe, sintesi lanean hastea. Bakoitzaren ondoreak atera, eta gero denon ondore nagusiak, sintetitoki. Materiale asko dudalako, adinagatik eta beste arrazoiengatik hasi naiz horien arrazoiak ematen. Ez da ene lanaren bide aldaketa, prozesuan segitzea baizik.
GALDERA: Nola kezkatu zinen gaiaz?
ERANTZUNA: Hasieratik nintzen pertsona horiek eni esaten zizkidaten hainbat gauza ulerkaitz gertatzen zitzaizkidala, edo nere moldean ez zirela sartzen, konturatu nintzen, hor bazegoela zerbait berek ere ulertzen ez zutela. Orduan analisia egiten nuen, eta hala sakontzen hasi nintzen, arrazoi nahian. Pixkata pixkaka bi ikasgaiak zeudela konturatu nintzen. Batzuk, konturatuz eta jakinaren gainean esaten zituztenak, eta berek ezin ulertuz gainetik erantsitakoak.
GALDERA: Adibiderik jartzerik?
ERANTZUNA: Esate batera, niri esaten badidate hemen Iruñerrian eta Pirinio aldean donibane gauez edo urte zaharrez badela mementu bat harri guztiak ogi bihurtzen direna eta ur guztiak ardo, ez da ene buruan kabitzen, baina antropologiaren beste soka batzuri heldurik, arrazoi bila zoaz eta konturatzen zara, jakina, lehenagoko jendeak ez zuen gure burubide logikoa, prelogikoa zuen, hauek uste zuen urtea urtearekin itsats zela bat bestearekin, eta guztiak horren inguruan dabiltza, gure ihauteriak barne. Konturat zara esaldi hori garai hartakoa dela, une horretan lege naturalak hautse eta lege erritualean sartzen dela, eta orduan beste herri batzuren sokan sartzen gara. Horrelako adibide ugari adituz, pentsatu nuen ea zergatik ez garen nolabait bigarren maila horretako gauzak bilatzen ere hasten.
GALDERA: Iruditzen zaizu Zegama/Ataun dela Euskal Herrian garai zaharreteko sineskeria eta herri arnasetik gehien gorde duen ingurua, edo han ikertu da bereziki?
ERANTZUNA: Hori da, ez nuke esango inguru hori denik aberatsena. Aberatsa da bai, baina biltzaile ernea izan duelako. Luzaidetik Urdiainera etorri nintzelarik ez nuen uste hainbeste gauza bilatuko nuenik, eta ikusi dut Urdiain ez dela Luzaide baino txiroago. Barandiaranen lana Euskal Herriko leku guztietan egin balitz jakingo genukeen zein den ingururik aberatsena, baina ez da egin. Artean gauza bakarra esan daiteke: ikerlari edo biltzaile bat erori den lurraldeetan, orain arte Euskal Herriak beti eman duela bere emaitza.
ERANTZUNA: Ez, sistematikoki artxiboetan, baina gainontzekoetan ez dago inolako sistemarik, arrantzara joaten den gisa joan behar duzu. Antropologian ez bezala, ni lan honetan bortxaz sartu nintzen. Garai hartan Iruñean eta, euskaldunok geure burua hobendun ikusten genuen, ez nuen hizkuntzagatiko ardura hori bizi gazte denboran. Luzaidera heldu nintzelarik, euskalkiaren arazoa sortu zen, eta ez nuen beste erremediorik, edo ikasi edo etxera itzuli, eta ikasteari ekin nion. Hiru hilabetetan hango euskara ulertu eta ematen nuen; Goñi Gaztanbide izan nuen akulari testuen bilketan aritzeko. Orain 50 testu kalera ditut liburuan.
GALDERA: Anekdotarik zure biltzaile bizian?
ERANTZUNA: Testu bakoitzak bere anekdota du. Lagun batek esan zidan behin bazituela prediku pila bat, Muruzabalgoak, eta erretzeko prest zeudela. Joan eta euskal paperak jaso nituen, 300 orrialde baino gehiago ziren. Eta egile askoren predikuak ziren, Ororbiakoak eta. Oso gauza bitxiak ageri ziren, esate baterako, «guraso» esan beharrean, «gure atso» zioen testuak, «eta zuen gure atsoak errespetatu» bezalakoak ageri ziren.
Iruñerrian material asko atera da, beharbada hiriburuaren eragainagatik edo. Mendialdean oraindik euskara gordetzen den lekuetan ez da hainbeste material agertu. Lizarragak izan zuen segidarik Iruñerrian. Beharbada mendialdeko guztiak ez ditugu jaso, muga inguruko fazeriak eta. Beharbada etxe guztiak miatu beharko lirateke. Ez dakigu ba ote den, eta baldin badago ez da miatu.
GALDERA: Zein dituzu hurbileko asmoak?
ERANTZUNA: Duela urte batzu adiskide batek esan zidan nituen testu guztiei irtenbidea eman behar niela filologiarako eta. Ordenadore bat erosi, prozesatu, hiztegia eta gainerakoak egin eta testu zaharren bildumaren lehen tomoa atera da. Orain bigarrenarekin ari naiz. Horrekin amaitu orduko antropologiarekin jarraituko dut lan berarekin berriz, bilduma bat, osasuna badut eta bizia noski.
GALDERA: Mintza gaitezen Euskaltzaindiaz eta egotzi zaion zaharkitze kutsuaz.
ERANTZUNA: Horiek klitxeak dira, eta handiak. Euskaltzaindiaren zaharkitzea beharbada adinagatik esaten da, baina hori akademietan berezkoa da. Hori beraz, gure herriko bitxikerien kontua da, hori dioenak ez daki zer den Euskaltzaindia, zer den akademia bat.
Horrekin esan nahi badute Euskaltzaindiak gaur bere lanetan zaharkilduaren itxura egiten duela, hori gezur borobila da. Gaur hainbat lan Euskaltzaindiak ez du inoiz egin, eta ez gazteak sartu direlako, gerraostean erabat oinarritik hasi behar izan genuelako baizik. Eta lehenik, kalera begira ziren gauzak egin genituen, bai AEK dela, bai tituluen edo itzulpenen kontuan, baina hori ez zen Euskaltzaindiaren egitekoa, egin zen une hartan norbaitek egin behar zuelako. Erre genituen indar batzu han, baina jakinaren gainean ez zela hura gure egiteko nagusia.
GALDERA: Gutxieneko normalizapenean sartzean zer gertatu da?
ERANTZUNA: Berehala utzi dira lan horiek, eta sartu gara, zuk esaten duzun pertsona zaharkilduak, atlasgintzan, sartu gara hiztegigintzan, zoaz zer lana egiten ari den Mitxelena, inoiz pentsa zitekeen horrelako lanik .egitea! Gramatika bestalde, hemen gazteagoen eragina nabariagoa delarik
Gazteen lana gero agertuko da, zaharkilduen fruitua orain agertzen ari da, orain ere sartu da gazte bat Nafarroan, berak egiten duena geldituko da, baina ni ez naiz profeta, orduan ikusiko dugu klitxe arin horien kontua nolakoa den benetan. Hori ere historia da, soziologia, baina barregarria noski. Sudur pixka bat duenarentzat eta gaiak jarraitzen dituenarentzat, lanak hor daude, emaitzen propaganda ez dugu egiten, baina lanak hor daude, nik testu bilketa honetan 30 urte bota ditut.
GALDERA: Gaia aldatuz. Maiz gertatuko zaizu istituzioekin-eta aritu eta harremanetan jarri beharra. Ez ote zara euskarari dagokionean beren kontzientzia txarra bezalako norbait, kontutan harturik zure asmoak, ez politikoak, erabat kulturalak direla baizik?
ERANTZUNA: Nik esango dizut nola ikusten dudan hori. 55.ean goardiak gurekin genituen beti, eta gaizki ikusiak ginen. Ni joan naiz Lesaka eta Berara lehendabiziko ikastola sortzeko asmoz eta poliziak eraman genituen atzetik Carlos Garaikoetxeak eta nik Iruñetik hasi eta haraino, eta gurekin itzuli ziren atzetik. Nik orduan euskara zanpatua ikusten nuen. Orduan, batzuk esaten zuten ni halako edo holako talde politikokoa nintzela. Ni pasa naiz eskuin eskuinenetik ezkerrik ezkerrenera, segun nork ematen zuen nitaz iritzia. Asetu direnean joku horretan eta ikusi dutenean aurrera jarraitzen dudala, denborarekin, gutxienez hasi dira erasorik ez egiten, eskuindarrak behintzat.
GALDERA: Nola segitu du prozesuak?
ERANTZUNA: Guk prozesu bat bizitu dugu, bai. Aurkako bolada heldu da gero, ta orain erasoak bestaldetik datoz, esanez guk ez dugula aski lan egin, eta gu garela hau eta bestea. Berdin zait, nik nire bidean jarraituko dut orain ere.
Nik orain izan ditudan iskanbilarik handienak, beren burua abertzaletzat dutenengandik izan ditut. Negargarria bai, baina berdin zait, nik jarraitu behar dut nire lanean, Jainkoak nahi duen arte. Orain askok nahi lukete ni sigla batzurekin agertzea eta hau edo hori egitea, eta hori ez da neure egitekoa, uko egingo nioke horrela neure buruari. Errespetua didaten? Bestek esan behar du ea errespetoa edo gorrotoa zaidan, nik ez dakit, nik nire bidea jarraitzen dut eta kitto.
GALDERA: Nafarroako euskararen legea dela ta, zer deritzozu EAk nahiz HBk izandako jokabideari?
ERANTZUNA: Nik ez dut epaituko ez EA ez HB. Nik esango dizuet lege honen aurretik behar zela lan egin. Amejoramenduaren legea onartzeko 15 egun falta zirela, hitzaldi bat eman nuen Lekarotzen. Intxaurrak eta harriak jaso nituen, eta ez Diputaziotik, eta harriak harendako bota nituen nik. Esan nuen ere, egun haietan, legearen egosketan Parlamenduan egon behar-zutela kanpoan zeuden abertzale pila batek, eta haginka etorri ziren nire aurka, uste nuen garbituko nindutela. Han egin behar zen lana, lan hura egin balitz, gaur beste lege bat etorriko zen. Lege hura atera zutenei, bidea libre utzi genien euskararekin nahi zutena egiteko, eta egun euskarak Nafarroan lepo gainean ezpata du hiltzeko, hiltzeko, eta beren barkazioarekin an gara bizitzen, erdaraz esaten den bezala, ehorzlearen barkazioarekin.
GALDERA: Eta zein da horren bigarren partea?
ERANTZUNA: Orain etorri da bigarren partea, orain euskeraren lege bat nahi dugu, baina jakina, mugak han jarriak ziren; ta oraingo legea ezin da muga haietatik atera, ameskeriak dira orain oinarrizkoa hankaz gora botatzea. Orain zerbait egitekotan, nahi ta nahi ez beharko du haren muga barnean. Planteamendu horretatik kanpo dabilena, ameslaria eta demagogoa da. Horiek ameskeriak dira.
GALDERA: Euskararen legerako egin zen lehendabiziko proiektuaz zer diozu?
ERANTZUNA: Lehendabiziko proiektu hori, oraindik nazkagarriago zen amejoramendua baino, askozaz ere gainera. Txoko txiki batera baztertu nahi zuen euskara. Ereakzioak izan ziren, pikutara joan zen lehendabiziko proiektu hori eta birmoldatu zen asmo bat, beste asmo bat, zuk beharbada EArena diozuna. Nik uste dut hori atera balitz, ta horren kontra atera ziren beste abertzaleak, eskuindarren pozarekin, baldin atera balitz lege hori, eta aterako zen abertzale guztiak parlamentuan egon balira, hiru boto gehiago egon balira... Lege hura osorik aterako zen, eta hori historia da, ez dira jaun batek esaten dituen itsukeriak. Gure jokabidea, euskaldun garela esaten dugunona, ezin zen txarragoa izan. PSOE eta beste abertzale horien botuekin, gaur Iruñeak euskaldun alderdiko herriek dituzten eskubide berberak izango zituen hizkuntzari dagokionez, eta Iruñea Nafarroako biztanleen erdia da, horren kontra atera ziren HBkoak. Gaur Iruñeko irakaskuntza guztiari erantzun bat eman ahal izango zitzaiokeen hizkuntzaren aldetik legea horrela atera balitz. Ta Zona Mixta sortu zen, hain zuzen, beste izen batekin, amejoramenduak estutzen zuen bidea zabaltzeko. Ta hori ikusi zuena Del Burgo izan zen, konturatu zen pikutara botatzen genuela amejoramendua, ta beste zozoak lo egon ziren. Ta orduan zer egin du Del Burgok? Jorratu du, moztu du ta bota du euskararen legea pikutara. Legea orain da txarra. Txarra nahi bagenuen, hor daukagu txarra, berriz ere amejoramenduaren muga hertsietan. Nik besterik ezin dut esan. Nik letraz letra eta lerroz lerro estudiatu ditut proiektuak. Ostikorik handiena beren burua abertzaletzat dutenengandik hartzen duzu, baina orain bai, orain txarra da. Del Burgorena da orain legea.
Beste gainerakoak, nahi duzun bidetik jo, baina pentsaketak, burubideak eta xinplekeriak dituzu. Oinarria, hankak lurraren gainean edukiz, guk joan behar genuen gero ta gehixeago lortzera, ta ez dugu lortu, ez bait genuen botorik aski ta eskuindarrek eman dute berena. Boto horiek eman bagenitu euskararen beste legea izanen genukeen, eta hori ikusi nahi ez duena itsu dago. Nik ez dut inor kritikatzen, baina esaten dut itsu ez genukeela izan behar.
Hori da nik ikusten dudan modua, nik errespetatzen ditut beste ikusmolde guztiak, baina datuak daudenean datuak daude, eta nik bizia datu artean iragan dut, datuak zehazten badakit.
IÑAKI CAMINO
35-39

GaiezGizarteaientziaAntropologi
GaiezKulturaKultur ErakEuskaltzain
GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
PertsonaiazSATRUSTEGI1
EgileezCAMINO1Gizartea

Irakurrienak

Matomo erabiliz

EAJko karguen senide harrobia

Ahoztar Zelaieta

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Jenofa Berhokoirigoin

"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"

Miel Anjel Elustondo

Lau egun dantzan Pedro Sánchezen dimisioaren bueltan

Xabier Letona Biteri

Athletic zuri ta gorria, zu zara nagusia, baina zertan?

Juan Aldaz Arregi

Azkenak

2024-04-28 | Jenofa Berhokoirigoin

BOLLOTOPAKETAK

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Apirilaren 26, 27 eta 28 hauetan iraganen da Euskal Herriko bolleren topaketa, Leitza herrian. Izenak argiki dioen gisara bollerei irekitako jardunaldiak dira, baina, oro har, sexu/genero disidente oro da gomitaturik. Egitarau aberatsa eta askotarikoa ondurik, taldean... [+]

2024-04-28 | Olaia L. Garaialde

Gorputz hotsak

"Pianoa da konpainia izatea bezala, ez zara inoiz bakarrik sentitzen"

Musika klasikoa, regetoia eta rocka gustuko ditu Jakes Txapartegi pianistak (Hondarribia, Gipuzkoa, 2009). Itsua da, musika klasikoa jotzen du eta poliki-poliki jazza eta inprobisazioa ikastea gustatuko litzaioke. Etxean zuen teklatuarekin Pirritx eta Porrotxen “Maite... [+]

2024-04-28 | Axier Lopez

Dronea, munduko botere harreman desorekatuen ikur eta eragile

Giza asmakizun oro lez, onena eta txarrena egiteko gai dira. Baina, tamalez, dronea, beste ezeren gainetik, Mendebaldeko potentzia kapitalistek munduaren gehiengoa menpean jartzen jarraitzeko tresna nagusietakoa da. Zirrikitu teknologikoetatik haratago, funtsezko pieza da bizi... [+]

2024-04-28 | Miel Anjel Elustondo

Iñaki Soto. Erredakzioko kazetaritza ardatz

"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"

25 urte beteko ditu aurten Gara egunkariak. Ez da erraz izan. Teknologiak ekarritako iraultzari neurria hartuagatik ere, Espainiako auzitegietako epaileek erabakitako oztopo arbitrarioek egunean eguneko jarduna baldintzatu dute. Mirari hutsa, Iñaki Soto zuzendariaren... [+]

2024-04-28 | Urko Apaolaza Avila

Migrazio eta Asilo ituna: Europaren legatu kolonialista denon begien bistan

Europar Batasunean berriki onartu den Migrazio Itunak, asko zaildu dizkie gauzak euren herrialdetik ihesi doazen eta asiloa eskatzen duten pertsonei. Eskuin muturraren tesiak ogi tartean irentsita, migratzaileentzako kontrol neurri zorrotzagoak onartu dituzte Estrasburgon,... [+]

Eguneraketa berriak daude