Udazkenaren usainak
Ardogintzak urteko une gorena du udazkenaren hasieran. Gure inguruan jotako sagarraren (Malus domestica) usaina da nagusi sasoi honetan. Antzeko komediatan arituko dira mahatsarekin (Vitis vinifera) ari direnak.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Usain gozoa, lodia, era berean geza eta gazia, ahoan txistua dantzan jartzen duen antzinako usain eguneratua. Muztio lodia nonahi eta era guztietako ontzi eta upategietan hartzitzen, bor-bor, karbono dioxido txinpartatsu bizia askatuz. Muztio urrintsu gozoak hartzitzean usain nostalgikoak bereganatu nahiko ditu: udaberrian izan zen lorearen lurrinak eta jo eta zanpatu aurretik fruituak bere zuen urrinte jario betea. Han-hemenka topatzen dut baita ere jo eta dolarean zanpatu ondoren ongarritarako edo ganadu jatenetarako baztertu eta bizitzen hasia dagoen patsa. Usain min ozpina, fina, sarkorra, sudur mintzak sastatu gabe barneratzen ez dakiena.
Antzeko komediatan arituko dira mahatsarekin (Vitis vinifera) ari direnak. Mahats mordoak bildu eta elkarren kontra zirrika hasten direnean hedatzen da azalaren usain bizia, txorrotxa, makina bati barren barrenetik sortzen den hozkia hortzetaraino dakarkiona. Mahatsadalkoaren aleak zuztarretik bereiztean lurrin laketgarriagoak hedatzen dira. Mahats dolareetara joaldiaren hasieran hurbiltzen den liztor jendea lekuko. Urrutitik hartzen dute mahatsak duen azukre pilaren urrina, gero botilan izango duen buketera iristeko usainek eta lurrinek egingo duten bidaia luzearen hasiera. Hartzitzean muztioaren kaindu gozoak gero kopa betean antsiaz dastatuko den atxon miragarria bihurtuko dira. Bidaia hori hautsiko zaie muztioa kenduta dolarearen askan geratu diren mahatsaren azalei, haziei eta txortenei. Pats hori ere ondo hartzitzen utziko da, eta inola ere bizitzen eta ozpintzen utzi gabe, destilazioaren bidezidorretik eramango da. Hor bai, alanbikean ardogintzaren hondakintzat jotzen den patsa pituitarioak harrotu, zirikatu eta kitzikatuko dituen edari bizi bilakatuko da, zuku bero gaiztoa duen uxuala.
Usain horien denen memoria datorkit aho sabairaino. Hotz ezin ederragoari ongietorria egiteko hanka hankari emanda nagoenean, egur errearen kearen usaina, norteko haritzaren (Quercus rubra) egurraren suaren aurrean, pittin bat ketua, gaztaren tankeran, ke laino mehe baten usainean.
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]
Dei batek dena alda dezake. Eguna bai, bederen. Hurrengo orduetako martxa, sikiera. Ourensen dagoen lagunak jasotzen du Noainen dagoen Lugoko lagunaren deia. Dei bakar batek ekarri zituen Galizako elkarte bateko zortzi artzain eta ahuntzain bat etxera. Zoragarria izan zen... [+]
Artzain gisa hirugarren kanpaina du aurtengoa Koldo Vicente Eseberrik. Familia Otsagabikoa izan arren, Iruñean bizi izan zen txikitatik, baina abeltzaintzaren munduarekin harreman estua izan du beti. “Osaba artzaina zen, haragitarako ardiak zituen hemen, eta txikitan... [+]
Bada Garde. Urrutira gabe hor dago, urrutieneko mugaren guardan. Umetan ezagutu nuen Garde, ez dut gogoan zenbat urte nituen, baina landatuta geratu zitzaidan han ikusi nuena.-
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Irulegi eta Anhauze artean ditu mahastiak Joanes Haritschelharrek, Amama proiektuaren bultzatzaileak. “Mahastiak ene amarenak ziren, eta bera jubilatu zenean hartu nuen nik etxaldea, 2022an”, azaldu du. Ama mahastizaina eta aita ardi gasnagilea ditu, eta beraz, beti... [+]
Orriuldu gabe daude oraindik zuhaitzak eta arbolak. Hostoak ihartu gabe daude, bai. Eta hostoa jasotzeko sasoi aproposa da. Hostoa, batez ere geroago jasotzen da; zuhaitzaren adaburua janzten duen orritza edo hostotza erortzen denean edo orriultzen denean, lurraren instantziako... [+]
Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Historikoki, artzaintzari eta abeltzaintzari guztiz lotuta egon den bailara da Erronkaribarrekoa, baina azken hamarkadetan nabarmen eraldatu da eta turismoa bihurtu da jarduera nagusia. “Ekonomia horrela aldatu da, eta hamarkadaz hamarkada ardi, behi eta behor kopurua... [+]
Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]