Udaberria pozez eta bero
Udaberriari atea irekitzen zion apezak. Aste santuaren ospakizunekin (ospa egiteko modukoak) udaberriko grinak eta odolaren irakinaldiak baretzeko adinako bijilia, barau eta beldurtzeko moduko prozesio beltzak antolatuta. Prozesioetako txano puntadun edo kapiroteetan ezkutatuta izutzen dute udaberriaz gozatu nahi duena. Tontolapikotzat gaituzte. Ordurako ederki dantzatu gara udaberriaren sarreran, udaberria irekitzear dagoen pipitta guri gozo bat denean; tunturro edo txano puntadun eta guzti baina aurpegia bistan, ihauteetan, joare eta guzti, baita Oriako sorgin dantzetan ere. Aldiz, udaberria zailtzen ari denean dator erlijiozaleen aste hori. Garai zahar bateko ospakizunak zanpatzeko eta oinkatzeko, udaberrian sartu eta lehen ilargi beteari itxaroten diote; hortik aste horren mugikortasuna. Nemesio Etxaniz Aranbarri apaiz azkoitiarrak honela azaldu zuen udaberritzea eta elizako intsentsu kiratsaren artekoa bere 1967ko Lur berri billa liburuan: “Aldare ederra urre-argitan / udaberritu da lorez; / intzentsuaren lurrun gozoak / usaitu gaituzte gaiñez”.
Apezak baino lehenago dakarte udaberria apez-belarrek: apez-belar nerbiozuriak (Arum italicum) eta apez-belar pikartak (Arum maculatum). Martxoero azaltzen dute lurpeko erraboiletatik lorearen gara motza; haren muturrean xut-xutik agertzen da kalaren (Zantedeschia aethiopica) eta bela zuriaren (Spathiphyllum wallissi) loreen tankera duen ezpata edo kordotx formako lili zuri berdexka. Urtero, hilezkor agertzen da eder asko.
Udaberriko gau freskoak berotzera dator apez-belarra edo suge-belarra, aspaldi asmatua du berokuntza sistema. Lorea handia da eta kono forma du. Bere barruan lore emankorrak eta ile antzekoz osatutako itxiturak ditu. Usain erakargarria du intsektu polinizatzaileak erakartzeko eta, harrigarriena, lorearen kordotxak eguzkiaren beroa bildu eta konoaren barruan tenperatura igotzea lortzen du. Nola ez zaizkio ba intsektuak barneratuko: polena, usain gozoa eta berokuntza sistema. Iletxo horiek ez diete alde egiten utziko eta polinizazioa bermatuko da. Ondoren lorearen ezpata ihartuko da, usaina desagertu eta beroa joatearekin batera kartzela ixten duten iletxoak ahuldu eta intsektuek alde egingo dute. Kono barruko loreek emango dute “suge-jana” edo “suge-arto” esaten dioten fruitu multzoa: muturra koxkor gorriz jantzitako gara. Dena pozoitsua, koxkorrak eta hostoak. Lurpeko erraboila ere bai baina ia erabat fekula da eta jateko modua egin daiteke: zuritu eta beratu eta gero labean erreta edo nola-hala berotuta. Berotzeak desegiten du pozoia. Bada erraboila berotu beharrik gabe gustura asko jaten duenik: basurdea. Udaberria usaindu orduko apez-belarrak lorea azaltzen duenean badaki haren oinean lurra uxartu eta zer gutizia azalduko zaion: apezaren erraboilak.
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]