Patxulia alde, alde!


2021eko azaroaren 18an - 09:43
Azken eguneraketa: 10:49
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu

Patxuliaren (Pogostemon cablin) usaina ez dut gustuko. Usain astuna, sarkorra, garratza, lurtsua eta egurtsua du, lehorra, kea gogorarazten du, baita kanforra (Cinnamomum camphora), ziropa, basopea, likoreak eta botikak ere; zenbaitentzat lizun urrina ere badu. Jasminak (Jasminum fruticans) eta almizkleak bezala lizunkerietarako joera pizten duela diote lurringileek, erotikoa eta mendetasun-sortzailea omen dela. Ba ni bete egiten nau, eta ez dit ezer pizten, beno bai, hurbil samarretik aditzen badut, goragale punttua. Alde, alde! Ospa! Eskerrak inguruan ez dudan lurrin hori erabiltzen duen lagunik. Antigualeko jendeak erabiltzen du, “hippyek” nioen lehengo batean; eta manifestazioetan egiten dut topo niretzat ia kiratsa den horrekin. Ez dut aditzen beste jende pilaketetan, ez tanatorioetan, ez idi-probetan, ez sagardotegietan, ez kontzertuetan, ez azoketan... Manifetarako jantzi berezia da, nonbait, patxuli lurrina; agi danean paparra berarekin bustita harroago oihukatuko dira “presoak etxera” edo “errausketarik ez” edo “osasuna, askatasuna” edo...

Asia hego-ekialdeko landarea da patxulia. Izena hizkuntza tamiletik datorkio, eta hosto berdea esan nahi du. Hostoak eta txortenak destilatu eta barriketan finduz sortzen den esentzia-olioa da bere etekin nagusia. Gaur egun munduko lurralde tropikal gehienetan ekoizten bada ere, Indonesia da ekoizle nagusia, munduan erabiltzen den patxuli olioaren %90 egiten du: gutxi-gehiago 1.600 tona. Pogostemon generoko beste espezie batzuk ere erabiltzen dira oliogintza oparo horretan, P. heyneanus eta P. Plectranthoides adibidez.

Patxuliak erabilera ugari du. Sukaldean hosto berdeak eta lehorrak eta olioa bera; intsektuak uxatzeko... baina erabilera ezagunena da intsentsu usaintsuetako eta lurrinetako osagai bezala. Intsektizida izateak eman dio lurrin bezala ezagunagoa izatearen sona. Itxuraz, aspaldiko garaietan ekialde urrunetik Europa aldera ekarritako zetak, kaxmirrak eta bestelako oihalak sits eta beldarrengandik babesteko patxuli olioz lurrintzen ziren. Gero oihal horiek bezain luxuzkotzat hartzen hasi zen usain berezi hori.

Patxuli landarearen olio esentzialak, usain bizia duten antzekoek bezala, hainbat funtzio onuragarri ditu: usainaren bidez, landareak intsektu parasitoetatik babes ditzake, baita onddo edota bakterioek ekarritako infekzio eta gaixotasunetatik ere; animalia belarjaleak ere uxa ditzake. Bestalde, olioak ugalketa erraztu dezake, patxuli usainak polena garraiatzeko ardura duten intsektuak erakartzen baititu. Gainera, euriak olioaren usaina airean eta lurrean hedatzen du, eta eraman ezin diren landareak inguruan ezartzea eragozten du.

Patxuliak batzuk erakarri eta beste batzuk, ni tarteko, uxatu. Alde, alde!


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Landareak
2025-09-15 | Iñaki Sanz-Azkue
Aspis sugegorria
Gorrian zuri

Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]


Suteak

Dei batek dena alda dezake. Eguna bai, bederen. Hurrengo orduetako martxa, sikiera. Ourensen dagoen lagunak jasotzen du Noainen dagoen Lugoko lagunaren deia. Dei bakar batek ekarri zituen Galizako elkarte bateko zortzi artzain eta ahuntzain bat etxera. Zoragarria izan zen... [+]


2025-09-15 | Garazi Zabaleta
Aztal
Iruñetik artzain eskolara, eta handik Otsagabira artaldea osatzera

Artzain gisa hirugarren kanpaina du aurtengoa Koldo Vicente Eseberrik. Familia Otsagabikoa izan arren, Iruñean bizi izan zen txikitatik, baina abeltzaintzaren munduarekin harreman estua izan du beti. “Osaba artzaina zen, haragitarako ardiak zituen hemen, eta txikitan... [+]


2025-09-15 | Jakoba Errekondo
Arboletarako eroa daukat

Bada Garde. Urrutira gabe hor dago, urrutieneko mugaren guardan. Umetan ezagutu nuen Garde, ez dut gogoan zenbat urte nituen, baina landatuta geratu zitzaidan han ikusi nuena.-


2025-09-10 | Estitxu Eizagirre
Onintza Enbeita eta Feli Madariaga
"Azokako mahaiaren bestaldetik desprezioa ikusten da, asko"

Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]


2025-09-08 | Nagore Zaldua
Itsas izar arantzaduna
Izarren hautsa

Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]


2025-09-08 | Garazi Zabaleta
Amama
Lursail bakoitzak bere arnoa

Irulegi eta Anhauze artean ditu mahastiak Joanes Haritschelharrek, Amama proiektuaren bultzatzaileak. “Mahastiak ene amarenak ziren, eta bera jubilatu zenean hartu nuen nik etxaldea, 2022an”, azaldu du. Ama mahastizaina eta aita ardi gasnagilea ditu, eta beraz, beti... [+]


2025-09-08 | Jakoba Errekondo
Orria egitera

Orriuldu gabe daude oraindik zuhaitzak eta arbolak. Hostoak ihartu gabe daude, bai. Eta hostoa jasotzeko sasoi aproposa da. Hostoa, batez ere geroago jasotzen da; zuhaitzaren adaburua janzten duen orritza edo hostotza erortzen denean edo orriultzen denean, lurraren instantziako... [+]


Mendiko suteak eta basozaintza

Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]


2025-09-01 | Irati Diez Virto
Satitsua
Burmuina txikituta bizirauten duen ñimiñoa

Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]


2025-09-01 | Garazi Zabaleta
Gidari artzain eskola
Artzainen hurrengo belaunaldiaren bila

Historikoki, artzaintzari eta abeltzaintzari guztiz lotuta egon den bailara da Erronkaribarrekoa, baina azken hamarkadetan nabarmen eraldatu da eta turismoa bihurtu da jarduera nagusia. “Ekonomia horrela aldatu da, eta hamarkadaz hamarkada ardi, behi eta behor kopurua... [+]


2025-09-01 | Jakoba Errekondo
Pagatza, bizitza, sutza

Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.


Sendabelarrak oliotan

Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]


2025-07-28 | Jakoba Errekondo
Harroputzetik artaputzera

Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]


Eguneraketa berriak daude