Patxulia alde, alde!
Patxuliaren (Pogostemon cablin) usaina ez dut gustuko. Usain astuna, sarkorra, garratza, lurtsua eta egurtsua du, lehorra, kea gogorarazten du, baita kanforra (Cinnamomum camphora), ziropa, basopea, likoreak eta botikak ere; zenbaitentzat lizun urrina ere badu. Jasminak (Jasminum fruticans) eta almizkleak bezala lizunkerietarako joera pizten duela diote lurringileek, erotikoa eta mendetasun-sortzailea omen dela. Ba ni bete egiten nau, eta ez dit ezer pizten, beno bai, hurbil samarretik aditzen badut, goragale punttua. Alde, alde! Ospa! Eskerrak inguruan ez dudan lurrin hori erabiltzen duen lagunik. Antigualeko jendeak erabiltzen du, “hippyek” nioen lehengo batean; eta manifestazioetan egiten dut topo niretzat ia kiratsa den horrekin. Ez dut aditzen beste jende pilaketetan, ez tanatorioetan, ez idi-probetan, ez sagardotegietan, ez kontzertuetan, ez azoketan... Manifetarako jantzi berezia da, nonbait, patxuli lurrina; agi danean paparra berarekin bustita harroago oihukatuko dira “presoak etxera” edo “errausketarik ez” edo “osasuna, askatasuna” edo...
Asia hego-ekialdeko landarea da patxulia. Izena hizkuntza tamiletik datorkio, eta hosto berdea esan nahi du. Hostoak eta txortenak destilatu eta barriketan finduz sortzen den esentzia-olioa da bere etekin nagusia. Gaur egun munduko lurralde tropikal gehienetan ekoizten bada ere, Indonesia da ekoizle nagusia, munduan erabiltzen den patxuli olioaren %90 egiten du: gutxi-gehiago 1.600 tona. Pogostemon generoko beste espezie batzuk ere erabiltzen dira oliogintza oparo horretan, P. heyneanus eta P. Plectranthoides adibidez.
Patxuliak erabilera ugari du. Sukaldean hosto berdeak eta lehorrak eta olioa bera; intsektuak uxatzeko... baina erabilera ezagunena da intsentsu usaintsuetako eta lurrinetako osagai bezala. Intsektizida izateak eman dio lurrin bezala ezagunagoa izatearen sona. Itxuraz, aspaldiko garaietan ekialde urrunetik Europa aldera ekarritako zetak, kaxmirrak eta bestelako oihalak sits eta beldarrengandik babesteko patxuli olioz lurrintzen ziren. Gero oihal horiek bezain luxuzkotzat hartzen hasi zen usain berezi hori.
Patxuli landarearen olio esentzialak, usain bizia duten antzekoek bezala, hainbat funtzio onuragarri ditu: usainaren bidez, landareak intsektu parasitoetatik babes ditzake, baita onddo edota bakterioek ekarritako infekzio eta gaixotasunetatik ere; animalia belarjaleak ere uxa ditzake. Bestalde, olioak ugalketa erraztu dezake, patxuli usainak polena garraiatzeko ardura duten intsektuak erakartzen baititu. Gainera, euriak olioaren usaina airean eta lurrean hedatzen du, eta eraman ezin diren landareak inguruan ezartzea eragozten du.
Patxuliak batzuk erakarri eta beste batzuk, ni tarteko, uxatu. Alde, alde!
Haziak nola egin azaltzen duen jakintza praktikoa eta hazietan datzan ikuspegi politikoa. Biak uztartu dituzte Haziak liburuan Miguel Arribas Kelo-k eta Marc Badal-ek. Hamaika auzi baitaude jokoan hazi bakoitzean: biodibertsitatea vs estandarizazioa, autonomia vs menpekotasun... [+]
Liburuaren lehen aurkezpena irailaren 20an izango da, ostiralarekin, 18:30ean Azpeitiko Elikagunean. Bertan izango dira Miguel Arribas Kelo eta Marc Badal egileak, Markel Lizasoain itzultzailea, Maitane Gartziandia diseinatzailea eta Dani Blanco argazkilaria. Egileen azalpenak... [+]
Nekazaritzarekin harreman estua izan du betidanik Barazki Bizidunak proiektuko Iñaki Garcia Grijalbo Mapik. Bizitzaren paradoxak, gaur egun saltoki handi baten aparkalekua den lursailean zuten baratzea garai batean etxekoek Donostiako Intxaurrondo auzoan... [+]
Amarengandik hurbil bizitzea gustatzen zaie. Ez dira urrutira joango santio-belarraren (Jacobaea vulgaris) haziak, eta haiengandik jaiotako landareak, familia osoa, amaren eta amonaren aldamenean hazi eta biziko dira. Familia tzarra, izan ere landare bakoitzak sasoi batean... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]
"Kaixo Garbiñe! Asko gustatzen zait egiten duzuna. Ugalkortasunarentzat sendabelar baten bila ari naiz baina zure liburuan ez dut aurkitu. Bizi naizen lekuan inork ez daki horri buruz”. Mezu hori jaso nuen hilabete dela Instagrameko pribatutik eta eragin... [+]
Nafarroako Hazialdekoren, Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkartearen (BLE) eta Gipuzkoako Biolurren arteko elkarlanetik sortu berri da HoBBea, mugaz gaindiko proiektua. “Garien bueltan bagenuen aspalditik harremana gure artean, baina, nolabait, harreman horiek... [+]
"Nai dezu katillu bat borraja loriak?”, idatzi zuen 1906 eta 1908 artean Baserritarra aldizkarian argitaratzen zituen artikuluetako batean Biktoriano Iraola Aristigietak. Borraja (Borago officinalis) sendabelar sonatua izan da: eztula baretzeko, diuretiko,... [+]
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.
Mugitzeko eta ibiltzeko zailtasunak dituzten 5 urteko bi ikasleri asteroko baso-eskola saioa egokitu zaie Irungo ikastetxean: muga eta beldur artean hasitako erronkak onura, garapen eta ikasketa handiak izan ditu. "Oso babestuta dauden ikasleak dira eta basoan aske uzteak... [+]
Bigarren urtez segidan hartu du Habelarte baserritarren elkarteak Leitzako festetan, Gaztetxean, afariak emateko ardura. Nafarroako Mendialdeko ekoizle agroekologikoen produktuekin osatu dute eguneroko eskaintza, eta ehunka lagun pasatu dira abuztuaren 10etik 14ra haien... [+]
Baratzerako udako nagiak astindu ditzagun. Lehen udazkenean izaten zen sagardoaren txotx denboraldiaren hasiera, orain neguaren zilborrean izaten dugu. Ezagun katalanen bat duen edozeinek pentsa dezake sagardo gozoa calçot tipula erreekin dastatzeko atzeratu eta sortu... [+]
Errekastoa bizi doa harri eta harkaitz artean. Ur salto txikiak, ur lasterrak eta putzuak nahasten dira ibilguan zehar. Hotza dago ura, baina hala du gustuko uhandre piriniotarrak. Izan ere, korrontearen kontra igeri egitera ohituriko anfibio txiki honek ez du edozein bizitoki... [+]
Aurreko urte bukaeran Elizondoko zahar-etxearen kudeaketa publifikatzeko jauzia eman zuen Baztango Udalak, eta geroztik, haren esku gelditu da egoitzaren antolaketa. Eskualdaketa horrekin batera, elikaduraren alorrean eraldaketa sustatzea izan da udalaren erabakietako bat... [+]
Bolada harroan da. Ondo harroan. Etxe ondoraino etorri zaizkigu bere arboladiak, ahuakatediak. Ahuakatea gero eta sukalde gehiagotan ikusiko duzu eta osasuntsua dela entzungo duzu barra-barra. Bere izenak dioen bezala, Persea americana, Ameriketatik dator, zehazki Mesoamerika... [+]