Laboreen neurriko txapela
“Txapela kendu eta kapela jantzi” dio esaerak, Izurzako Karmelo Arantegiri Gotzon Garatek jaso eta argitaratutako esaerak. Daraman buruaren nahikoa ondragarri ez txapela, eta kapela jarri. Eskerrak “txapelak ez du gizona egiten”, “txapelik handienak ezin buru hutsa estali”, “bururik ez duenak txapel beharrik ez”, “txapel dotorea eta burua hutsa” eta antzeko esaerak ere badakartzan lehengoaren aldamenean…
Txapela ondragarri da, batez ere udazken-negu hotzean. Ez ile joanak eta belarriak babesteko soilik; txapelak labore-gauzak ereiten ditu. Garia edo ogia (Triticum aestivum), espelta (Triticum spelta), oloa edo metxura (Avena sativa), garagarra edo zaldalea (Hordeum distichon) eta zekalea edo ainegua edo zikirioa edo untzegaria (Secale cereale) ereiteko sasoiaren amaiera da. Esaerak dio txapelak ematen duela ereintzaren neurria: hazia zabaldu, txapela bota eta txapelak bere pean hamar bat ale hartu baditu tamainan! Txapelaren tamainak ere zeresana izango du, baina gutxi-asko hortxe ibiliko da.
Kapela gradua da, ustez, behinik behin: “Jauntxuak, kapela; ostianguak, txapela”. Kapelarekin dabilena sorora hurbiltzeko inolako intentziorik gabe biziko da, are eta gutxiago laboreen ereintza lanak egiten diren udazken-neguetan. Nola bada oinetakoak lokatzetan zikindu edo sudur muturra hoztu!
Neguan txapelak ederki babesten ditu kankar eta buru, buruaz aitzur aritzeko; baina udan zenbait lanetarako itzal gutxitxo sortzen du. Horretarako kapelak hobe; udako egun beroenetan nekazariek ere kapelak janzten dituzte eguzki galdatan egiten diren lanetarako. Kapelak baina lastozkoak, noski. Gehienetan labore horien lastoz eginak: garia, zekalea edota garagarra.
Laboreen uzta da udako lan gogaikarri horietako bat. Belarrak beste bat; baita bibelarra edo arrabelarra edo ardaila edo urri belarra eta hirubelarra ere. Lokatzetako lanak egin beharko diren negurako aziendarentzako eta geuretzako nahiko jaki izan dadin. Uzta horiek ebaki, lehortu edo ihartu, bildu eta jasotzea itzala egiten duen hegal zabaleko kapelapean eginagatik lan nekeza da. Lastorik finenez jositako kapelak kaskoan sortzen duen azkura kendu eta izerdia biltzeko, kapela jantzi aurretik burua zapi batez biltzen da, kapela-zapiaz. “Burua duenak bilatzen du haren doia gapelu”.
Aita Larramendik 1720an idatzi zuen garai hartako baserritar guztiek, graduak gradu, oihalezko punta zorrotza zuen arana-txapela janzten zutela; punta zorrotza tximisten aurkakoa. Lan eta bizi buru-belarriak ipinita eta burugain.
Aurten bai urtea da. Sagar urtea izango da aurtengo hau (Malus domestica). Eta baialdia behar bezala agurtu eta baliatzeko, besteak beste, dolareak gertatu beharko ditugu.
Duela urtebete pasa gauzatu zuten Ortulaguntza proiektua Debagoienan. Langile bat kontratatu dute bailarako nekazaritza proiektu txikietan txandaka lanean aritzeko, hartara ekoizleei lan karga arintzeko eta baldintzak duintzeko. “Sektorea zaurgarri zegoela eta errelebo... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Lagun asko dut. Ezagutzen ditudanetatik hegalari jendea da mordoxka bat. Duela hiru bat urte, horietako baten bisita izan nuen; ez dut gogoan nor zen. Antxeta mokogorria izan zitekeen, edo zozo eme bat, edo saldo handietan ibiltzen diren arabazozo pikart horietakoren bat, edo... [+]
Maiatzaren 10ean egun osoko festa berezia antolatu dute Zestoako Amilibia baserrian. Agroekologiaren eta elikadura burujabetzaren alde, Gipuzkoako Biolur elkarteak abiatutako proiektua da Amillubi, eta udaberriko hitzordua aitzakia paregabea izanen da tarte eder bat partekatu... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.
Apirilaren 17an, Brasilgo Eldorado do Carajás-en egin zuten lurrik gabeko 21 langileen sarraskiaren 29. urteurrena izan da. Ordutik, La Vía Campesinak data oroitzen du Nekazarien Borrokaren Nazioarteko Egun gisa, lurrerako eskubidea defendatzeagatik koldarkeriaz erail... [+]
Maiatzaren 22tik 23ra bitartean deklaratu beharko dute auzipetuek. Gazteek salatu dute instituzioak "geroz eta gehiago" ari direla mugatzen protestarako eta mobilizaziorako eskubide politikoa, eta 'Bajadikako 27ak' izenarekin sortu dute plataforma bat. Maiatzaren... [+]
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Proventza eskualdean, Alpeen hegoaldean abiatu zuten Lili Saint-Laurent euskaldunak eta Mathias Guibert proventzarrak abeltzaintza proiektua duela hamar urte pasatxo. “Ardi, ahuntz, behi, txerri eta pottokekin plantatu ginen etxalde dibertsifikatua landuz, baina laborantza... [+]
Egurra diamanteak baino arraroagoa, bakanagoa da. Bai, unibertsoan errazagoa da diamanteak topatzea egurra baino.
Sasoitsu, osasuntsu eta bizipozez gainezka egotea dut helburu. Jaten dudanak, egiten dudanak eta pentsatzen dudanak eragina du oreka eta malgutasuna lortzeko eta tentsioa saihesteko.
Urduñako 2022-2042 Onura Publikoko Mendia Antolatzeko Planaren parte da ekintza, eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailaren babesa eta Bizkaiko Foru Aldundiko Mendi Zerbitzuaren laguntza jaso du.
Sendabelarrak non bildu galdetuz idazten didate eta bide bazterrei erreparatzeko esan ohi diet. Erromantizismoak kalte egin digu bizitzako esparru askotan eta hemen ere bai, sendabelarrak ez baitaude mendi tontorretik gertu dauden bide zidorretan (bakarrik), ezta kostatik bertan... [+]