Egungo ultra liberalismoaz, Francoren oinordeko zitalaz ari naiz. Sistema hau, aspaldidanik ongi barneratutako  erregimen politikoa baita askorentzat. Eta  ez nago soil-soilik Madrilera begira. Saiakera nabaria da baina, itxurazko txukunketak egin bazaizkio ere, ukaezina da bere izaeraren jatorria. Edozein tirania instituzional baino fin eta eragingarriagoa azaltzen da, ez baitu estatu kolperik ez gerra  zibilik behar inposatzeko. Aitzitik, normaltasun demokratikoaren  itxura baketsupean jartzen dute indarrean, eta demokrazia urruntzen doan neurrian, indartzen dira muturreko frankista berriak.

Hau da, erabat egoera aldatuz, elkarbizitzari bidea ireki dion erakundeari –ETAri- ematen ari zaion erantzuna, ze pena. Horrela, aspaldian “zatorren pare” bizi direnentzat, etxera itzultzeko, uste baino etorkizun ilunagoa. Beraz, bakea, elkarbizitza, demokrazia, nolakoak dira, non daude, norentzat dira? Agian igeltsero ez izanik, karea erabiltzen dutenentzat? Azken berrogeita hamar urte hauetan gauza asko igaro dira eta  ez dut urrutira begiratu beharrik.

Ni urte  mordo batez fraide artean lehenik eta beste bost edo sei handik at ikasten ibilitakoa izanik, nire kuadrillan neska gutxi ikusten genituen oporretan, egia esateko, bakarrik ere ez. Baina fraideen itzaletik aldendu nintzenean bai, orduan bai. Baina, garai ahietan beste gauza berri asko ezagutu genituen, tartean  askoren larrialdiak ere bai. Errepide bazterretan jarritako zezen beltzetatik  Ikurrinak  zintzilik ikusten ziren. Baita, ikurrina bera,  jausgailuz   hegan danborrada egunean “konstituzio plazan”.  Bestean Atotxako futbol zelaian  sartzeko bazkide txartelarekin ikurrina eramateagatik, atxiloketak ere bai, beti ba zegoen zerbait.

Egun nahasi samarrak ziren. Uste gabean, Kuadrillako  neska aski jator bat, atxilotu eta torturatu ondoren, espetxera eraman zuten. Zioten,  ETAko bati laguntza eskaintzeagatik. Urte pila bat espetxe barruan pasa ondoren, libre utzi zuten, baina bere egoera asko larritu zen.  Urte latzak hurrengoak, etxean egoten zen,  diru sarrerarik gabe bizitzen ikasi zuen.  Espetxean egon izanaren mesedeak. Beti ere susmagarria zen, “auskalo zergatik bota zuten lanetik”. Eta aren lagunak beldur ziren laguntzeko.

Denbora honetan egiazko miseria ezagutu zuen. Beti beldurrez, poliziak maiz egiten zion “bisita” etxera. Urteak pasa eta ez nuen lagunaren berririk. Eskola garaiko lagun baten elizkizunak tarte, ikusi nuen. Esan zidanez, berriro ere ikastetxeko   langilea zen , bere bizitza egiten zuen, eta  herritik kanpora bizitzea joateko asmoetan zebilen. Bere bizitza gogorra kontatu zidan. Nola hasi zen han-hemenka lan txikiak egiten.  Baita etxean ikasle bakarren batzuk zituela eta horri esker, aurrera pausuak ematen.  Ez zioten egin, egiteko zeukan epaiketa eta pozik zegoen. Berriz herritar “normal” bat zen,  ez susmagarria, eta bizi egin nahi zuen. Bizi. Espetxea eta urte beltz haiek ahaztu.

Estatuaren guztiahalmenaren morroi. Beldurrak, miseriak, bakardadeak. Lan pixka bat erregutzen leihatilaz leihatila eskale ibili beharrak. Hau da apaldu, hautsi, eta barrutik hustu egin zuten neskaren  historia. Idealik gabe, adiskide gabe, “normaltasun” anonimoaren espazio txiki batean errefuxiatu behar izan zuen neskaren  historia. Horrela bizitzea oso gogorra da.Nik ez dut adiskidea  epaituko. Nire ondoan, abertzale ezagutu nuen. Bere aita –nirea bezala– Francoren aurkako erresistentziatik preso eta espetxeratu izana. Nire adiskidea ez zen  “damutua”, ez jauna. Kemenez eta ideiaz beteta ezagutu nuen. Benetan sinesten zuen askatasunean.

Pena ematen zidan, nola  kontatzen zidan, -agian ulermen pixka bat erregutuz-, bere miseria. Ezer barkatu gabe kontatu zidan, noraino makurtu eta hondoratu zuten. Nola bere ahuldadeaz baliatuz, ezagun zituen torturatzaileekin kolaboratzea behartu zuten. Malkoak begietan zioen, egin behar izan zuen guztia, berriro “pertsona” izateko.

Nahiko zalantzagarria bada ere diktadura batzuk demokraziaren antzeko zerbait bihurtzen dira, -nahiz orain espainiar asko- lehengo egoerara itzuli nahian urratsak ematen ari. Herriaren etorkizuna aske erabakitzeko daramagun borroka luzeak, gogortu, zaildu egin du euskal gizartea, baina ez bere osotasunean, horregatik –nire laguna- ilusioz beterik ibili ondoren hainbat urte, etsi eta jota utzi zuten. Oso nekatua, abailduta, garaitua. Nire lagunak aski ongi  zakien, arazoak ez zirela bukatu. Gizarte sozial berri baten beharra zegoela, jakin bai, bazekien, baino bizi egin nahi zuen. Eta bere garaian  borrokatzen zuen Estatuaren barruan, “ustezko” bake berriaren  epelean, bere bizitza  “berria” egin nahi zuen. Nire adiskide jatorrak  gorriak eta beltzak pasa zituen, eta  bizi nahi zuen.

Nire lagunak ez zuen “ongi etorririk” ezagutu. Hau etsi egin zuen neska baten historia da.. Bere beldurrarekin xantaia egin zioten historia da. Baina zoritxarrez historia ez da nire lagunarekin amaitzen. Egia da bai, nire lagunak bere burua makurtu zuen, bale, baina etsi beharrean, eutsi egin dutenei, zer eskaintzen diogu? Tarteka etortzen zait burura eta irudikatzen dut gure auzoko kai politean barne, –garai batean– Pantxika zenaren  aurretik pasatzen, bere bake pertsonala egin nahi zuen neska. Torturatzaileen Estatuarekin adostu beharrean, bere izana eta izaera eskaini  zuena.

Ez dut aspaldian ikusi, ez dakit non dabilen, baina gu bai, gu hemen gabiltza. Hau ote da ba, –gaur ere– preso eta iheslari ditugun lagunei eskaintzen dioguna?