O donostiarra de 47 anos, Jesús Celada, separouse en 2002 e tivo que deixar a casa á súa muller e ao fillo de ambos. Sen pais –morreron cando era novo–, tivo desde entón pisos compartidos, albergue municipal, estudo de fotografía, residencia de Emaús… Debido á forte situación económica, entregouse á bebida e agora atópase no Proxecto Home, na última fase. Por

culpa de Edana leva tres anos sen ver ao seu fillo de 10 anos –falan por teléfono–, pero soña con poder terminar canto antes a rehabilitación, recuperar o réxime de visitas e entrar nun piso social: “Pido unha vivenda digna para que poida levar ao meu fillo alí, que teña un espazo para estar ben co meu pai”. Aínda que pareza un caso

extremo, este tipo de situacións e máis dramáticas son habituais en homes separados. “De súpeto recibes unha carta dicindo que en quince días tes que irche de casa, porque a lei de divorcio sempre defende á muller, e vesche na rúa. Eu tiña un negocio, vivía ben economicamente, cómodo… e mírame agora. Que impotencia!”, di Celada.

Cando a parella se separa ou se divorcia, acórdase un convenio no que si non se alcanza un acordo sobre a vivenda e os fillos –e a maioría das veces non hai acordo–, a custodia dáse practicamente automaticamente á nai no Estado español. A persoa que non ten coidado de menor ten que irse de casa e pagar a pensión de manutención do neno: ao redor do 25% do seu salario polo primeiro fillo e porcentualmente polos demais, tendo en conta que ata que os fillos cumpran 24, 25 ou máis anos quizá non logren a independencia. Ademais, dado que o perfil dos divorciados adoita estar hipotecado entre 27 e 40 anos, o home ten que seguir pagando o 50% da hipoteca que ha desafiuzado.

Unha consecuencia? Grandes dificultades de supervivencia. Por pór un exemplo, cun soldo de 1.200 euros, o pai separado, que ten un fillo ou unha filla única, pagaría 300 euros por alimentos e outros 500 euros para facer fronte a unha hipoteca de 1.000 euros. Só quedaríanlle 400 euros ao mes para vivir e conseguir unha vivenda digna. En moitos casos, busca o refuxio dalgún familiar e logo acode ao piso compartido. Hai quen recorre ao peso social, a albérguelos, aos garaxes adaptados ou ás pensións, xa que o propio cámping, aínda que noutros tempos era unha alternativa, agora resulta demasiado caro. Nos casos máis crueis, terminan durmindo no coche. Cáritas informou de que na actualidade hai máis dun home que sufriu unha situación deste tipo entre os esmoleiros que chaman á porta.Xusto

Saenz é o presidente da Federación de Nais e Pais Separados da CAV. Nas súas palabras, coa ruptura hai persoas que perden todo e segundo a idade non saben que facer coa súa vida: “O outro día chegamos á asociación un home de 70 anos coa súa maleta, que lle botaron de casa e non tiña onde ir. Repetía unha e outra vez que se ía a suicidar, pero conseguimos saír adiante dalgunha maneira a través das institucións sociais. Si esa persoa non atopase unha asociación como a nosa, a saber como acabase…”. Saenz di que é un

problema serio: por unha banda, porque os divorcios son cada vez máis frecuentes, a situación é cada vez máis habitual. Na CAV prodúcense uns 5.400 divorcios ao ano e na maioría dos casos a relación termina mal –a primeira causa da separación é a infidelidade e a segunda a apatía–. Doutra banda, a evolución da persoa separada é difícil: “É dicir, os mozos poden ter un problema de compra de vivenda, pero a súa situación tende a mellorar, teñen un proxecto de vida e unha capacidade económica que crece coa idade.

No caso do separado, pola contra, ten un proxecto ligado ao presente, e si non é capaz de soportalo, pode decaer. Non pode sobrevivir economicamente, pode deixar de pagar a pensión, perder a relación cos seus fillos…”.

“Cheques Pai” e o dereito á casa dos fillos

A lei de
divorcio pretende garantir o dereito dos menores á separación das súas parellas. Por iso, a vivenda cédese en beneficio da nai para que esta teña unha vivenda digna, pero non se ten en conta que o neno pasa aproximadamente 126 días ao ano co pai que ten réxime de visitas e si o pai non ten unha residencia digna, o neno non ten onde estar co pai. Onde levar aos teus fillos ao cámping? Peso compartido? Á pensión?...

Tamén pagan o mantemento dos fillos os dous pais, pero mentres a nai dedica o tempo ao coidado do neno, a achega do pai contabilízase exclusivamente en diñeiro. Segundo Saenz, “iso é unha sentenza machista, os homes agora implícanse máis no coidado dos nenos, pero a lei convérteos en ‘cheques paternais’, sen outro fin que o de pagalos. A nai, pola súa banda, parece condenada a coidar aos seus fillos por si soa, o que pode limitar moito a súa vida”.

Fran Pintado leva dous anos separados e ten dous fillos, de 11 e 6 anos. “Somos ‘Cheques Pai’ ou ‘Canguros de Pai’ e ao final educámolos mal, porque con eles tentamos compensarnos só o fin de semana. Si conséntesche demasiado fanche unha merda da cabeza e si volves reprenderlles demasiado, pérdelas, teñen fácil volver coa túa nai”. Este inquilino de 37 anos aínda non conseguiu unha vivenda independente: ao principio foi o seu irmán quen a acolleu e desde hai uns meses vive coa súa noiva en casa deste último. Estivo de baixa debido a unha enfermidade dos ósos durante moito tempo e agora botáronlle da empresa porque non pode traballar nela. Como consecuencia diso, ten problemas para abonar a pensión e para facer fronte á hipoteca. “No caso de que se reduza a capacidade económica, pódese recorrer solicitando unha redución da manutención do neno, pero ao final o recurso resúltache máis caro que a porcentaxe que che quiten da manutención”.

A lei tropeza

Pintado criticou que a lei "discrimina" ao home, ao que acusou de abuso sexual. No seu caso, Pintado tivo que abandonar a casa a pesar de que a súa muller lle puxo ramas e provocoulle un divorcio. Ao principio, cando os seus fillos pasaban o fin de semana con ela, pola noite a nai tíñaos que recoller, porque non durmían co seu pai, e ela púxolle un par de denuncias por non ir buscalos. “Si a denuncia saíse adiante non tivese que pagar máis de 20 euros, e si fose ao revés, seguramente tería unha orde de afastamento ou unha orde de non ver aos meus fillos”. Sen custodia compartida, o pai ten a

consideración de non fillo á hora de solicitar unha vivenda ou axuda de protección oficial. “A lei di que os fillos teñen que estar preto de 126 días ao ano co seu pai, ademais de pasar o sustento, pero se acode aos servizos sociais e solicita unha axuda, non ten prioridade, coma se non tivese fillos”, explica Saenz. É máis, si véndese a vivenda, a persoa que a ocupa (a nai) non debe pagar impostos en Facenda, vendeu a súa vivenda, pero a outra parte, aínda que estea en aluguer ou en casa dos seus pais, ten que pagar un 30% de impostos a Facenda, porque ten unha “segunda vivenda”, porque non vive alí. “É unha tremenda inxustiza comparativa e trasladamos a nosa queixa á Facenda Foral, pero de momento non fixeron nada”, denunciou o presidente de Kidetza.A

vivenda tamén é un problema á hora de solicitar as axudas: é necesario estar empadroado nalgún lugar, e quen vive nunha pensión ou nun coche teno difícil. Pintado estivo 14 anos en Errenteria, pero cando se trasladou a casa do seu irmán en Pasaia, tivo que empadroarse alí. Tanto o Concello de Pasaia –por non levar tempo suficiente– como o de Errenteria –por perder o padrón– negáronlle o dereito á axuda.

Denuncias falsas

Ademais, Xusto Saenz sinalou que, aínda que o tema dos malos tratos é tan grave, hai persoas que denuncian falsamente para conseguir máis fogar e coidado, ou para alertar ao seu marido. A ministra de Xustiza do Estado español calcula que en 2007 producíronse unhas 3.500 denuncias falsas por malos tratos en todo o Estado español. Sáenz de Santamaría engadiu que “hai que tomar medidas para analizar esas denuncias con antelación, sen necesidade de enviar directamente á Ertzaintza. A lei di que a palabra da muller é unha proba e automaticamente condénanche. Pasarás unha ou dúas noites encerrada, lonxe da túa casa e dos teus fillos, co estigma que iso deixa”. Ao final, os que salguen prexudicados son os que realmente sofren malos tratos.

Aínda que se demostre que son falsas, de oficio non se perseguen denuncias falsas, senón que se arquivan e non hai sancións, polo que algúns poden estar tentados de fraude. Saenz coñéceos de cerca, xa que a súa ex muller demandoulle hai anos por malos tratos: “Con iso logrou sacar á nena da escola na que estaba e afastarse de min. Un día antes do xuízo, retirou a denuncia falsa e non foi condenada, pero a min custoume moitísimo recuperar a relación co meu fillo”. Por suposto, aínda que falamos da situación do pai, non debemos esquecer que a da nai tampouco é fácil: ten que facerse cargo do fillo e salgue prexudicado economicamente –ademais, se o pai ten problemas económicos pode deixar de percibir a pensión do bebé–. Segundo

unha enquisa realizada por Kidetza, as mesmas mulleres non queren quedar no piso, queren romper con todo, pero ven sen futuro, onde van ir? O divorcio prexudica economicamente a ambas as partes e cada unha busca o seu benestar. Sáenz de Santamaría cre que si se lles ofrecese a opción de vivenda de protección oficial ou de aluguer social, habería menos conflitos, pero a lei non está adaptada á realidade actual.

Liquidación de bens e alternativas de vivenda

En Ipar Euskal Herria a lei é máis oportuna, xa que o modelo de Estado francés facilita a cuestión da vivenda. É dicir, as parellas son obrigadas inmediatamente a acudir á mediación familiar para favorecer o acordo, se non se logra o acordo, o xuíz concederalles automaticamente a custodia compartida e si non teñen ningún acordo sobre a vivenda obrigaralles a vender inmediatamente, é dicir, a realizar unha liquidación de bens. No resto de países europeos que teñen a custodia compartida, e que é o máis habitual, séguese o mesmo modelo. Á fin e ao cabo, parece o máis xusto para ambas as partes, xa que as iguala á lei. No Estado español, con todo, a custodia compartida é moi rara e, por tanto, tamén a liquidación de bens. Ademais, o sistema de vivenda no estranxeiro é diferente: moita xente vive en aluguer, o Estado é un gran promotor e especular coa vivenda non é normal.Con todo

, segundo a reforma da lei que prepara a Generalitat, o xuíz debe dar prioridade á custodia compartida naqueles casos nos que non haxa acordo entre as súas parellas. As administracións da CAV e Navarra tamén teñen competencia para regular esta materia, pero de momento non se deu ningunha. Por tanto, en Kidetza priorizan a construción de máis vivendas de aluguer social e protección oficial. O presidente non ve ben o sistema actual: "Non hai apenas peso social e moita xente que non cumpre os requisitos queda coa casa, deixando de lado a cota que lles corresponde aos separados ou divorciados. Ademais, no barrio de Intxaurrondo de Donostia, por exemplo, o ano pasado o 60% dos pisos quedaron sen cubrir”. Por encima de todo, a mellor solución é chegar a un acordo entre as partes e a mediación familiar é importante para evitar o conflito.Saenz tamén criticou que a

Administración non intervén. O Ministerio de Vivenda estuda tamén a posibilidade de conceder axudas mensuais separadas de 210 euros para o aluguer a mozos, pero en xeral “ponse parches segundo as nosas reivindicacións. Os concellos dannos a razón, pero á hora de pasar á acción non fan uso da súa competencia en materia de vivenda. A cuestión é que os políticos son moi orgullosos e din: levamos só dous anos coa lei do divorcio e aceptámolo co consenso de todos; como cambiamos axiña que?”. Con todo, a falta de cambios,

e tendo en conta que os divorcios van en aumento, Saenz expón un grave problema social que nos vai a asumir, xa que considera que a Administración aínda non analizou con detemento as consecuencias reais que van ter as separacións. Jesús Celada e Fran Pintado son dous dos que sufriron estas consecuencias e ven o futuro moi escuro, pero coa ilusión de seguir loitando sen perder o norte. “O meu reto é recuperar o meu traballo, a miña casa e o meu fillo, así que teño moito que facer por diante”, dinos Celada. Moitas

parellas tamén ven na encrucillada ao romper as súas relacións. Para superar esta pendente psicolóxica, emocional e económica, aínda queda moito pedra por desmontar.